MANYETİK PUSULA DÜZELTİMİ

Cevapla
alp96
Mesajlar: 4
Kayıt: 18 Ara 2018 20:54
İletişim:

18 Ara 2018 21:00

İÇİNDEKİLER

BÖLÜM-l
Pusula Nedir?..................................................................................... 4
Pusula Çeşitleri?................................................................................ 4

BÖLÜM-ll
Manyetizm Teorisi............................................................................. 6
1.Kuvvet Hatları............................................................................... 6
2.Manyetik Kutuplar........................................................................6
3.Yer Manyetizmi............................................................................. 7
4.Yer Manyetik Sahasının Elemanları........................................... 7
5.Manyetik Pusula ve Kısımları...................................................... 8
6.Manyetik Pusula Hatası............................................................... 10

BÖLÜM-lll
Pusula Düzeltirmesi.......................................................................... 13
1.Düzeltme İşlemi............................................................................ 13
2.Seyir Esnasındaki İşlemler..........................................................14
3.Pusula Düzeltmesinde Dikkate Alınacak Katsayılar............... 14
4.Pusula Düzeltme Metotları......................................................... 15
5.Vetetlerle Manyetik Pusula Düzeltmesi.....................................15
6.Cayro Pusula Yardımıyla Manyetik Pusula Düzeltimi............18

BÖLÜM-lV
Sapma Eğrileri.................................................................................. 21
Manyetik Pusulanın Geçici Sapmaları........................................... 21

BÖLÜM-V
Bir Geminin Manyetik Pusulasının Düzeltilmesini Gerektirecek
Hususlar............................................................................................. 24
Vetet-l................................................................................................. 25
Vetet-ll................................................................................................ 26

Kaynakça........................................................................................... 27










BÖLÜM-I


PUSULA NEDİR ?

Bir pusula, aslında, yer manyetik alanının doğrultusunu gözlemlemekte kullanılan mıknatıslanmış
bir iğneden başka bir şey değildir.Temel organı hareketli bir mıknatıstan oluşan ölçü aygıtları da bu adla anılır.Mıknatısın kutupluluğunun ve yerin mıknatısa uyguladığı yönlendirme etkisinin ilk ayrımına varanların “Çinliler” olduğu sanılmaktadır.Çinliler, bu özellikleri 1100 yılına doğru kullanmışlardır.
Pusuladan yararlanmayı Çinliler’den öğrenen Araplar, öğrendiklerini Avrupalılar’a da aktarmışlardır.
Böylece pusula, XII.yüzyılın sonundan başlayarak Avrupada da kullanılmaya başlanmıştır



PUSULA ÇEŞİTLERİ ?

1-Açıklık yada Kerteriz Pusulası:Manyetik güney açısını (açıklık) belirlemek için herhangi bir gök cisminden kerteriz almaya yarayan ve kaptan köprüsünün açık bir noktasına yerleştirilen, bir pinülle donatılmış büyük pusuladır.

2-Asma Pusula:Gemilerin seyir kamaraları ile süvari ve ikinci kaptan kamaralarının kemerlerine baş aşağı olarak asılan özel pusuladır.(Süvari ve ikinci kaptanın dinlenirken gemi rotasını kontrol etmesini sağlar)

3-Cayroskop Pusulası:Cayroskopun mekanik kararlılığına göre düzenlenmiş ve bu nedenle manyetik etkilere karşı duyarsız olan pusuladır.

4-Dümen yada Dümenci Pusulası:Serdümenin verilen rota açısından ayrılmaması için dümen dolabının üzerine yerleştirilmiş pusuladır.

5-Falso Pusula:Gerekli düzeltmeleri yapılmamış, hatalı yön gösteren pusuladır.

6-Filika Pusulası:Küçük teknelerde ve filikalarda kullanılan, kararlılığı yüksek, küçük pusulalardır.
7-Sağır Pusula:Geminin yön değiştirmelerinden etkilenmeyip, sürekli olarak geminin rota tuttuğu yönü gösteren pusuladır.
4

8-Yavru Pusula:Cayro pusulanın hareketlerini bir senkron motor sistemiyle izleyen ve bir pusula gibi yön gösteren aygıttır.(Kerteriz almak için geminin sancak-iskele alabandalarına yakın köprüüstlerine olduğu gibi, geminin yeke dairesine, harita kamarasına ve kimi kezde kaptan kamarasına yerleştirilir.)














































5

BÖLÜM-II

MANYETİZM TEORİSİ

Demirin manyetize (diğer bir demiri çekme kabiliyeti) edilebildiği, binlerce yıldan beri bilinmesine rağmen, bunun izahı ancak yakın geçmiş yıllardaki atomik yapı kavramı ortaya çıktıktan sonra mümkün olabilmiştir.Bugünkü mevcut teoriye göre; üzerinden akım geçen bir tel ile devamlı bir manyet üzerindeki çekim tesiri aynıdır.

Herhangi bir materyalde sadece bir dış sahanın tesiriyle manyetizm meydana gelmiş ise buna Tesirle Manyetizm(induced magnetizm) denir.Manyetizm etkisi yapan kuvvet ortadan kaldırıldığında kalıcı özellik gösterirse buna “Artık Manyetizm” denmekte ve bunlardan, karşı manyetik özellik gösteren bir materyalin etkisi ile bozuluncaya kadar azalmaksızın kalıcı manyetik tesir gösterenlere de “Devamlı(Permanent) Manyetizm” denir.

Bazı belirli maddeler manyetik etkiye hazır ve kalıcı özellik gösterirler.Bunlar genel olarak demir,nikel ve kobalttır.En iyi manyetler, demirin nikel ve kobaltla olan alaşımlarıdır.Bunlara Alüminyum ve Bakır da ilave edilebilir.Tabiatta devamlı manyet olarak “Lodestone”(Bir demir oksidi) bilinmektedir.Bunun bir parçası doğal manyet olarak kullanılabilir.

Pusulalarda yukarıda belirtilen yapay ve doğal manyetler kullanılabilir.

1-Kuvvet Hatları

Manyetik sahanın yönü genel olarak hatlarla belirtilir.Bu hatlara kuvvet hatları diyoruz.Manyetik bir cismin manyetiz tesirinin kuvvetli veya zayıf oluşu bu kuvvet hatlarının yoğun veya seyrek oluşuna bağlıdır.

2-Manyetik Kutuplar

Kuvvet hatlarının demir kitleye girdiği bölgeye güney kutbu ve bunların kitleyi terk ettiği bölgeyede kuzey kutbu diyoruz.Böylece manyet içinde, kuvvet hatları güneyden kuzeye, dış alanlarda ise kuzeyden güneye doğrudur.Her manyetin bir kuzey ve bir güney kutbu mevcuttur.Şayet bir manyet ikiye bölünmüşse her bir parça her iki kutbu mevcut iki ayrı manyet halini alır.Tek başına bir kutup mevcut olamaz.Şayet iki manyet birbirine yaklaştırılırsa iki kutup birbirini iter ve aksi isimli iki kutup birbirini çeker.Yer üzerinde bir manyetik çubuk serbest olarak tutulduğunda, bu çubuğun kuzey kutbu yerin kuzey yönünü göstermek üzere yönelir ve yatay olarak durma eğilimindedir.Bir manyetik çubuğun kuzey kutbu kuzey yönünü gösterdiğinden yerin kuzey yarım küresindeki manyetik kutbu güneysel manyetik etkiye sahiptir.Buna rağmen coğrafik özelliğine nazaran bu kutba yer manyetik alanının kuzey kutbu denmektedir.Bunun gibi yerin güney manyetik kutbuda kuzeysel etki göstermesine rağmen güney kutbu olarak adlandırılmaktadır.Karışıklığı önlemek amacıyla kuzey manyetizme kırmızı ve güney manyetizme mavi diyoruz.Bir çubukta kuzey kutup kırmızıya, güney kutup ise maviye boyanmaktadır.Yerin kuzey manyetik kutbu ise, mavi kutup ve güney manyetik kutbu ise kırmızı kutuptur.



6



3-Yer Manyetizmi

Yerin kendisi dev bir manyet olarak düşünülebilir.Manyetik etki insanlar tarafından asırlardan beri bilinmesine rağmen bu etkinin başlangıcı hala tam anlamıyla anlaşılmış değildir.Buna rağmen manyetik sahanın yatay bileşeni pusulanın yatay hareketine yön verdiği için kıymetli bir referanstır.

Yer üzerindeki manyetik kutuplar coğrafi kutuplardan farklı mevkilerdedir.Aşağıdaki şekilde durum gösterilmeye çalışılmıştır.Genel olarak gösterilen bu manyetik saha aslında daha karışıktır.Aynı zamanda coğrafi kutuplar hakikatte birbirinden tam 180° uzaklıkta değildir.1960 yılında kuzey manyetik kutup 14° 09’ N ve 101° 00’ W ve güney manyetik kutup ise 67° 01’ S ve 142° 07’ E mevkiinde tespit edilmiştir.Bu nedenle manyetik kutup mevkileri sabit değildir.Günlük, yarım günlük ve çok yavaş devamlı bir değişmesi vardır.Bunun yanında doğal sapma (Variation) yı en çok 5° değiştiren manyetik fırtınalarda mevcuttur.Bu değişim pratikte seyirci için önemli değildir.



4-Yer Manyetik Sahasının Elemanları

a.) Toplam Şiddet(Total Intensity) F:Ölçümü yapılacak sahanın herhangi bir noktasında sahaya paraell yöndeki saha kuvvetidir.Birimi genel olarak “oersted”dir.Bir oersted;bir birim kutupta bir dyn’lik kuvvete eşittir.Yerin manyetik saha şiddeti yaklaşık 0.25-0.70 oersted’dir.Geomanyetik sahalarda kolaylık sağlamak için daha küçük bir birim olan Gamma kullanılır.Bir oersted 100000 Gamma’ya eşittir.Böylece yer manyetik alan şiddeti yaklaşık 25000-70000 Gamma arasındadır.

b.) Yatay Şiddet(Horizontal Intensity) H:Toplam şiddetin yatay bileşenidir.Manyetik ekvatorda alan yerin yüzeyine paraleldir ve yatay şiddet, toplam şiddete eşittir.Manyetik kutuplarda alan düşeydir ve yatay bileşeni yoktur.Herhangi bir noktadaki yatay bileşen yerin manyetik meridyenini belirler.

c.) Kuzey Bileşen X:Bir coğrafi meridyen boyunca yatay şiddetin bileşenidir.

d.) Doğu Bileşen Y:Kuzey bileşene dik, yatay şiddetin bileşenidir.



7

e.) Düşey Şiddet Z:Toplam şiddetin düşey bileşenidir.Manyetik ekvatorda sıfır ve manyetik kutuplarda ise toplam şiddete eşittir.

f.) Doğal Sapma (Variation):”Declination” da denir.Herhangi bir yerdeki coğrafi meridyen ile manyetik meridyen arasındaki açıdır.Bu eleman açısal olarak ölçülür ve hakiki kuzeye nazaran manyetik kuzey meridyeninin yerinide belirlemek maksadıyla doğu veya batı diye adlandırılır.Hesaplama maksatları için;doğusal doğal sapma pozitif(+) ve batısal doğal sapma ise negatif (-) olarak işaretlenir.

g.) Manyetik Alçalım (Manyetik Dip) I veya (Inclination):Bir noktadan geçen kuvvet hattı ile yatay arasında ölçülen düşey açı olarak tarif edilir.Herhangi bir yerin manyetik enlemi o yerin manyetik alçalımının yarısının tanjantına eşit bir açıdır.

h.) Yer Manyetik Alanının Ölçülmesi:Bütün dünyada, devamlı olarak 70 manyetik gözlem istasyonu vasıtasıyla yapılmaktadır.Bu devamlı istasyonlara ek olarak çok sayıda geçici istasyonda bulunmaktadır.Geçmişte bu maksada yardımcı olmak için manyetik olmayan gemiler kullanılırdı.Bu ölçüm II.Dünya Savaşının ardından havadan kullanılan magnometreler aracılığıyla yapılmaktadır.Uzun uçuşlarda bu alet aracılığıyla değerler otomatik olarak ölçülmektedir.

MANYETİK PUSULA VE KISIMLARI

1-Pusula Tası:Pirinçten imal edilmiş,üst tarafı sızdırmaz salmastra ile kapatılmış cam, alt tarafında yine sızdırmazlığı sağlanmış buzlu cam ile kapatılmıştır.Buzlu camın bağlandığı kısım ısı değişimlerine karşı, genleşmeyi karşılayacak şekilde körüklü yapılmıştır.

Pusula tası içinde;pusula kartının merkezindeki sürtünmesi çok az olan ve pusula mihverine oturduğu yakut taşından bir yüksük vardır.Pusula kartı bu eksen üzerinde dengede ve serbest hareket edecek durumdadır.

Pusula tasının içi;salınımları azaltmak ve dönüşlerde çabuk kararlı durumu sağlayan,donma noktası yükseltilmiş “Gliserin ve saf su” ile doldurulmuştur.Bazı pusulalarda alkollü suda kullanılır.

2-Pusula Kartı:Mika veya plastikten yapılmış olan pusula kartı, altında yönlenmeyi sağlayan iki mıknatıs çubuklarla beraber, kartın sıvı içinde serbest yüzmesini sağlayan bakır bir yüzdürücüye bağlanmıştır.

Pusula kartının yüksüğü merkezde iridyumdan yapılmış bir mil üzerine oturtulmuştur.

Pusula kartı çevresi ya 000° den 360° ye kadar derece ölçekli veya N-E 00° den 90° ye,N-W 00° den 90° ye,S-E 00° den 90° ye,S-W 00° den 90° şeklinde bölünmüştür.

İlkel pusulalarda derece değeri yerine her biri 11° 15’ lık kerte denilen ölçeğe göre düzenlenmiştir.Bu duruma göre 360° 32 kerteye bölünmüştür.

Gece seyirde pusulanın değerini okumak için pusula tasının altında yakılan ayarlı bir ışık, tasın altındaki buzlu camdan geçerek, pusula kartını aydınlatır.


8
Işığın şiddeti serdümenin gözünü kamaştırmayacak tarzda potansiyometre yardımıyla kontrol edilebilir şekilde düzenlenmiştir.


Pusula Kartı

3-Pusula Sehpası:Pusula tasının yalpa çemberleri ile üzerine bağlandığı ağaç veya fiber gibi mıknatıslanmayan maddeden yapılmış bir sehpadır.

Pusulanın taşıyıcısı olan pusula sehpası,aynı zamanda geminin mıknatısiyeti sonucu, pusula ibresinin manyetik meridyenden sapmasını düzeltici malzeme ile donatılmıştır.

Pusula tası sehpanın üst kısmında gemi baş,kıç ve yalpa yapması halinde pusula tasının yatay durumunu muhafaza etmesine yarayan yalpa çemberleri ve braketleri vardır.

Gemide mevcut yatay ve dikey yumuşak demirlerin seyir edilen rotadaki yaratacağı hatayı düzelten gemi pruvası yönünde flender çubuğu ve sancak iskele yumuşak demirden düzeltme küreleri,sehpanın iç kısmında;gemide pusulayı etkileyen daimi mıknatısların yaratacağı hataları düzeltmek için pruva-pupa yönü ile kemere yönünde kullanılan daimi mıknatıs çubuk yuvaları.Ayrıca dikey daimi mıknatısiyet etkisini ve meyil hatasını düzelten dikey daimi mıknatıs çubuklarının konduğu ayarlanabilen bir merkez bakraç ile donatılmıştır.
Bu tertiplerden başka pusulanın aydınlatılması için ayarlı switch, gemide eğer D/G (Degausing) var ise, bu sistemin devreye alınması ile,geminin mıknatısiyet değerlerinde değişme olacağından,onu karşılayıcı,elektriki düzeltme kangalları ile donatılır.Pusulalar sehpaları ile genellikle gemilerin omurga hattı üzerine monte edilirler.










9

Pusula Sehpası


MANYETİK PUSULA HATASI

Bir coğrafi meridyen boyunca uzanan yönlere “hakiki yön”diyoruz.Bu durumda hakiki kuzey referans bir yön olmaktadır.Eğer yatay durumdaki bir pusula kartının merkezinden 000° istikametinde hakiki kuzeye bir hat uzatılırsa, bu pusula kartı üzerinde,bu durumda ölçülecek her yön hakiki olur ve bu şekilde hiçbir hata bulunmaz.(Gözlem ve Kalibrasyon hatası dışında) Pusula kartı yatay kalmakla beraber, herhangi bir başka yönü gösterecek şekilde dönerse,bu dönme miktarına pusula hatası denir.Bir başka deyişle pusula hatası;hakiki kuzey ile pusula kuzeyi arasındaki açısal farktır.

Eğer bir manyetik pusulanın alet hatası yok ve yerin manyetik alanı dışında başka hiçbir tesir altında değilse,manyetleri,manyetik meridyen ile ve 000° de manyetik kuzey ile çakışır.Kartın gösterdiği bütün yönler manyetiktir.Daha önce doğal sapmanın tarifini yaparken belirtildiği gibi;coğrafi meridyen ile manyetik meridyen arasındaki açıya doğal sapma (Variation) diyoruz.Bu sebepten eğer bir pusula manyetik meridyen ile çakışıyorsa pusula hatası ve doğal sapma aynı değerlerdir.



10

Rüzgar gülünden yararlanılarak variation değeri bulunur.

Eğer bir pusula herhangi bir tekneye monte edilirse,bu takdirde yerin manyetik alanının dışında da bazı manyetik etkilere maruz kalır.Bu etkiler geniş olarak gemide bulunan etkiyle manyetize olmuş, metal güverteler,direkler,kapı ve kaportalar olacağı gibi,üzerinden akım geçen elektrik devreleri üzerindeki elektromanyetik etkilerde olabilir.Pusula civarında bulunan bazı metal aksam kalıcı ve devamlı manyetler olabilir.Pusuladaki esas manyetik alan bu noktadaki ayrı ayrı manyetik alanların toplam bileşkesidir.Bu bileşkenin yönü genel olarak yalnız yer manyetik alanına bağlı olamayacağı için pusula manyetleri manyetik meridyen ile uyuşmazlar.Bu meridyenle bir açı yapacak şekilde saparlar.Bu açıya “Yapay Sapma” (Deviation) denmektedir.Böylece yapay sapmayı tarif etmek için;Manyetik kuzey ile pusula kuzeyi arasındaki açısal farktır denebilir.Açısal olarak ifade edildiğinde manyetik kuzeyin ne tarafının gösteriyorsa o tarafı belirtmek için de doğu veya batı diye isimlendirilir.Gerek doğal sapma ve gerekse yapay sapma doğusal ve batısal olabileceğine göre, yapay sapma kendi başına doğal sapmadan meydana gelen hatayı azaltır veya çoğaltır.Yapay ve doğal sapmanın matematiksel toplamına “Toplam pusula hatası” denir.Hesaplama maksatları için doğal sapmada olduğu gibi yapay sapma değeride batısal olduğundan (-) eksi ve doğusal olduğunda (+) artı olarak işaretlenir.Daha önce görüldüğü üzere doğal sapma mevkii ile değişmekte, yapay sapma ise bulunulan manyetik enleme nazaran,içinde bulunduğu geminin trimine,yük durumuna,seyir ettiği yöne,baş-kıç ve sancak-iskele yalpa durumlarına göre değişir.Bu sebepten yapay sapmayı doğal sapmada olduğu gibi haritalarla göstermeye imkan yoktur.

Hakiki ve manyetik yönlerin doğal sapma ile,manyetik ve pusula yönlerinin yapay sapma ile manyetik ve pusula hatası ile fark ettiği akılda tutulmalıdır.Eğer yapay ve doğal sapma doğusal ise pusula kartı saat yönünde döner.Sapmalar batısal ise bunun tersi olur.

Örnek 1:
Eğer pusula hakiki 060° ve doğal sapma(Var) 6° E ise,manyetik pusula 060-6°=054°dir.Bu pruva görünümündeki yapay sapma 2° W olsun.Bu takdirde pusula rotası 054°+2°

11
= 056° olur.Bu örnekteki pusula hatası 6° E – 2° W = 4° E dir.Eğer pusula hatası doğusal
ise;pusuladaki hakiki yöne nazaran daha büyük bir değer okunur.Batısal ise bunun tersi olur.Hatırlamak bakımından bir çok kural söylenebilirsede aşağıdaki örnekte belirtilen şekil tavsiye edilebilir.

Örnek 2:

Doğal sapması 5° W olan bir bölgede manyetik pusulası 225° rotasına seyreden bir geminin yapay sapma cetveline nazaran bu noktadaki değer 2° E dir.Görünen bir fenerden bu pusula ile alınan kerteriz 302° olduğuna göre bu fenerin hakiki kerterizi nedir ve geminin seyrettiği hakiki rota nedir?

Compass (C) = Pusula
Deviation(D) = Yapay Sapma
Magnetic (M) = Manyetik Rota
Variation (V) = Doğal Sapma
True (T) = Hakiki Rotayı göstermek üzere bir cetvel hazırlanır ve örnekteki değerler yerlerine yerleştirilir.Kural olarak C den T ye giderken Doğular (E) toplanır,Batılar (W) çıkarılır.T den C ye giderken ise Doğular çıkarılır,Batılar toplanır.

Şimdi problemi çözersek;

C D M V T
302° 2°E 304° 5°W 299°(Fenerin hakiki kerterizi)

C D M V T
225° 2°E 227° 5°W 222°(Geminin seyrettiği hakiki rota)




Örnek 3:

Doğal sapması 4° E olan bir bölgede, bir mevkiden demir yerine gitmek için harita üzerinde çizilen hakiki rota 085° dir.Bu rotada yapay sapma cetvelinde görülen yapay sapma değeri 2° W olduğuna göre;gemi hakiki 085° rotasına gidebilmek için serdümene manyetik pusula ile hangi rotaya gitmeyi emretmelidir?

C D M V T
083° 2°W 081° 4°E 085° olur.

Bu örnekte çözüme tersten başlanmıştır.Çünkü bilinen hakiki rotadır.T den C ye giderken doğular çıkarılmış,batılar eklenmiş ve manyetik pusula ile gidilmesi gerekli rota 083° bulunmuştur.



12


BÖLÜM III


PUSULA DÜZELTMESİ

Pusulanın doğal sapması,bulunulan mevkiiye bağlı ve seyircinin kontrolü altında olmayan kaçınılmaz bir hatadır.Yapay sapma ise ortadan kaldırılabilir.Bu işlem için;pusula üzerinde,gemi bünyesindeki yapay sapmayı meydana getiren magnitude eşit ve ters kabiliyetli bir manyetik alan meydana getirmek pratik bir çözüm yoludur.Bu işleme pusula düzeltmesi veya ayarı diyoruz.Düzeltme esnasında devamlı manyetizmden meydana gelen sapmaları nötrleştirmek için devamlı manyetler,etkiyle manyetik sapmaları nötrleştirmek içinde yumuşak demirler kullanılır.Böylece düzeltmenin kalıcı ve sabit olması sağlanmış olur.Pusulaya yakın ufak manyetler, pusulaya uzak fakat çok büyük olan manyetler kadar nötr etki yaratabilirler.Bir pusula gereği gibi düzeltildiğinde,geri kalan yapay sapması çok küçük ve manyetik enlemlerde genellikle sabit olur.Yönetici gücü,her rotada pusulayı çabukça devamlı kılabilecek,arzu edilen yöne getirmeye yeterli olur.

Gemi seyir personelinin düzeltemeyeceği kadar büyük hatalara sebep olacak pusula özellikleri,flender çubuğu boyunun tayini gibi konular pratik düzelticiyi karıştırmamak için ve konuyu daha anlaşılır kılabilmek amacıyla burada belirtilmemişlerdir.

1-Düzeltme İşlemi:Yeterli ve kesin düzeltme hazırlıkları en iyi şekilde,gemi bağlı iken veya demirli iken yapılan hazırlık safhası ile kazanılır.

Pusulanın manyetik çevresi dikkatle kontrol edilmelidir.Aletlerin doğru akımla çalışan elektrikli donanımların,kişisel teçhizatın(Anahtar,Cep Çakısı veya Çelik kemer tokaları) naylon giysi Vs.gibi şeylerin sebep olduğu manyetik etkenler yok edilmelidir.Devamlı olarak yerleştirilmiş bulunan manyetik malzemeler(Kargo Ambarları,Bot Mataforaları ve Vinç) normal olarak denizde tutulan mevkilere yerleştirilmelidir.

Pusula;hava kabarcıkları olmaması ve pusula dolabının düşey ekseninde merkezleşmiş olması için kontrol edilmelidir.Merkezleşmiş ise ve gemi dengede ise meyil çubuğu (Heeling Magnet) yükselip alçalırken göstergede hiçbir değişiklik olmaz.Pusula merkezde değilse pusulanın yalpa çemberlerine düzeltme yapılması gerekir.Bir kez merkeze alındıktan sonra pusulanın mevkiinde oynama yapılmamalıdır.Pusulanın pruva göstergesinin, geminin omurga hattı ile aynı doğrultuda olup olmadığı kontrol edilmelidir.Yapay sapmanın tayininde polaris,cayro pusula veya ripiterleri kullanılacaksa,yukarıdaki işler kontrol maksadı ile onlara da uygulanmalıdır.Bunun yanında düzeltme işlemi sırasında kullanılacak bütün malzeme gözden geçirilmelidir.Meyil çubuğu,diğer devamlı manyetler ve kürelerin serbestçe hareket edip etmedikleri kontrol edilmeli,eğer bu mevkiler bilinmiyorsa;en iyisi orta uzaklıkta bırakılmalıdır.Kuzey manyetik enlemlerde meyil çubuğunun kırmızı ucu,güney manyetik enlemlerdede mavi ucu en üste gelecek şekilde yerleştirilmelidir.

Vetetlerden istifade ile düzeltme yapılacaksa uygun zaman,eğer vetetler dışında görünür kara maddelerinden istifade ile yapılacaksa uygun zaman ve yer seçilmeli,trafiğin yoğun olduğu bölgelerden kaçınılmalıdır.Eğer güneşin azimuth’undan istifade edilecekse güneşin



13
fazla yüksek olmadığı zamanlar planlanmalıdır.Kullanılacak Stopwatch kontrol edilmeli,bulunulan sahanın doğal sapması haritadan o gün için doğru olarak hesaplanmalıdır.İşlem esnasında kullanılacak bu formlar hazır bulundurulmalı,görev alacak personel planlanmalıdır.

2-Seyir Esnasındaki İşlemler:Yukarıda sıralanan hususlar bir düzene alındığında ve gemi istenen sahaya intikal ettiğinde son düzeltme işlemine başlanabilir.İşlem başlamadan gemi triminin normal ve meyil çubuğuna etki edebilecek gemide bulunmaması gerekli malzeme listesi yeniden kontrol edilmelidir.Cayro pusula ile seyrediliyorsa zamanın müsaade ettiği oranda her yeni rotada cayro rotası kontrol edilmeli veya düzeltilmesinden önce seyredilen rotada en az iki dakika kalınmalıdır.Böylece pusula kartının istikrar bulması sağlanmış olur.Eğer istikrar bulmadan okunursa hata imkanı her zaman mevcuttur.

3-Pusula Düzeltmesinde Dikkate Alınacak Katsayılar:Pusula düzeltmesinde ilk adım,kat sayıların kısaca analiz edilmesidir.Bu analizden maksat pusula düzelticinin geminin manyetik özellikleri hakkında bilgi sahibi olmasıdır.Düzeltici bu bilgilere nazaran çeşitli düzeltme malzemesinin yerlerinin tespitinde kendisine kolaylık sağlanmış olacaktır.Çeşitli kat sayıların yaklaşık değerleri aşağıdaki gibidir.

A Kat sayısı: Bütün rotalardaki yapay sapmaların ortalamasıdır.
B Kat sayısı: 090° ve 270° rotalarındaki yapay sapmaların ortalamasıdır.270° rota işaretinin aksi alınır.
C Kat sayısı: 000° ve 180° rotalarındaki yapay sapmaların ortalamasıdır.180° rota işaretinin aksi alınır.
D Kat sayısı: Ara yönlerdeki yapay sapmaların ortalamasıdır.135° ve 315° rota işaretlerinin aksi alınır.
E Kat sayısı: Ana yönlerdeki yapay sapmaların ortalamasıdır.090° ve 270° rota işaretlerinin aksi alınır.




Örnek:

Düzeltilmemiş bir pusula ile ana ve ara yönlerde tespit edilmiş yapay sapmalar aşağıda verilmiştir.Her bir kat sayının yaklaşık değerini tayin ediniz.

ROTALAR YAPAY SAPMA ROTALAR YAPAY SAPMA

000° 1°30’W 180° 8°E
045° 34°E 225° 1°30’W
090° 31°E 270° 29°W
135° 13°30’E 315° 36°W




14


Çözüm:

A= -1.5°+34°+31°+13.5°+8°-1.5°-29°-36° ÷ 8 = (+) 2.3°

B= 31°+29° ÷ 2 = (+) 30°

C= 1.5°-8° ÷ 2 = (-) 4.8°

D= 34°-13.5°-1.5°+36° ÷ 4 = (+) 13.8°
E= -1.5°-31°+8°+29° ÷ 4 = (+) 1.1°

4-Pusula Düzeltme Metodları:Pratik olarak aşağıdaki metodlarla gemi personeli pusulalarını kolayca düzeltebilirler.

a. Vetetlerle
b. Cayro Pusula ile
c. Uzak bir cismin kerterizi ile
d. Karşılıklı kerterizlerle
e. Transitle
f. Açık denizde güneşin semtiyle

5-Vetetlerle Manyetik Pusula Düzeltmesi:Pusula düzeltmesi maksadıyla Maltepe ve dilburnunda tesis edilmiş vetetler,ek’te verilmiş krokilerinden de görülebileceği gibi bir çifti ara yönlerde olmak üzere 3 çifttir.Pusulası düzeltilecek gemi önce arzu edilen bir rotaya yöneltilerek bu rotadaki vetetten transit kerterizi alınır.Bu işleme gemi sekiz kerteye saldırılarak devam edilir.Böylece;bu kerterizdeki yapay sapmalar bulunarak kat sayılar hesaplanır.Aşağıda Çizelge I de örnek olarak verilen kerterizlerdeki toplam sapma yardımıyla yapay sapmaların hesaplanması gösterilmiştir.Alınan her pusula kerterizi ile transitlerin hakiki kerterizleri arasındaki farkın toplam sapmayı verdiği daima hatırlanmalıdır.Bu toplam sapma değeri uygulanınca sekiz kertedeki yapay sapmalar tayin edilmiş olur.Aşağıdaki Çizelge I de bölgenin doğal sapma değeri +2 olarak kullanılmıştır.

PUSULA İLE GEMİ PURUVASI KERTERİZ EDİLECEK VETET TRANSİTİ PUSULA İLE KERTERİZ TOPLAM DOĞAL YAPAY
SAPMA SAPMA SAPMA
Yıldız Gündoğusu 094° - 4° +2° -6°
Karayel Poyraz 046° - 1° +2° -3°
Batı Yıldız 357° +3° +2° +1°
Kıble Gündoğusu 082° +8° +2° +6°
Keşişleme Poyraz 041° +4° +2° +2°
Gündoğusu Yıldız 359° +1° +2° -1°

Poyraz Gündoğusu 092° -2° +2° -4°
Lodos Gündoğusu 084° -6° +2° +3°








15

ÇİZELGE I



İşlemi daha basitleştirmek mümkündür.Bu takdirde 2°lik doğal sapma miktarı hakiki transitlere tatbik edilir.Böylece gerçek manyetik yön elde edilmiş olur.Bu gerçek yönden de pusula kerterizini tatbik ederek doğrudan doğruya yapay sapma bulunmuş olur.Bu duruma göre hazırlanmış Çizelge II aşağıda verilmiştir.

PUSULA İLE GEMİ PRUVASI KERTERİZ EDİLEN VETET HAKİKİ TRANSİT DOĞAL SAPMA GERÇEK MANYETİK YÖN PUSULA İLE KERTERİZ YAPAY SAPMA

Yıldız Gündoğusu 090° +2° 088° 094° -6°
Poyraz Gündoğusu 090° +2° 088° 092° -4°
Gündoğusu Yıldız 360° +2° 358° 059° -1°
Keşişleme Poyraz 045° -2° 043° 041° +2°
Kıble Gündoğusu 090° +2° 088° 082° +6°
Lodos Gündoğusu 090° +2° 088° 082° +4°
Batı Yıldız 360° +2° 358° 357° +1°
Karayel Poyraz 045° +2° 043° 046° -3°

ÇİZELGE II

Çizelge II’deki transitler,pusuladaki normal yön sırasına göre yapılmıştır.Bu çizelgeyi önceden hazırlayarak,en çok 1 saat gibi kısa bir zamanda manyetik pusulanın yapay sapmaları hesaplanmış olur.Bundan sonra kat sayıların hesaplanmasına geçilir.
A Kat sayısı:Çizelge II ye göre yapay sapmaları yerine koyarak A kat sayısını hesap edelim.Bütün rotalardaki yapay sapma değerleri alınır.

A= Y+Po+Kş+K+Lo+B+Kar ÷ 8 = -6-4-1+2+6+4+1-3 ÷ 8

A= - 1 / 8 olur

Bu değerin küçüklüğü önemli bir fabrikasyon hatasının olmadığını gösterir.

B Kat sayısı:Yıldız ve kıble rotalarında B hatası görülmeyeceğinden,yalnız gün doğusu ve batı rotalarında yapay sapma değerleri hesaba girer

B= G-B / 2 = -1-1 / 2 = -1 B= -1 olur.


C Kat sayısı:Çizelge II ye göre yapay sapma değerleri,aşağıdaki formülde yerine koyarak C kat sayısı bulunur.Gün doğusu ve batı rotalarında C hatası görülmeyeceğinden yalnız yıldız ve kıble rotalarındaki yapay sapma değerleri hesaba girer.

C=Y-K / 2 = -6 -6/2 = -12/2= -6 C= -6 olur.

D Kat sayısı:Çizelge II deki arızi sapma değerleri,aşağıdaki formülde yerine konarak kat sayısı bulunur.Ana yönlerdeki yapay sapmalar hesaba girmez.

D= Po+Lo-Kş-Kar / 4 = -4+4-2+3 / 4 = +1/4 D=+ 1 / 4 olur.

16
E Kat sayısı:Normal olarak bir gemide,E kat sayısının bulunmaması veya düzeltmeyi gerektirmeyecek kadar küçük olması lazımdır.Yine Çizelge II ye göre yapay sapma değerleri,aşağıdaki formülde yerine konarak E kat sayısı bulunur.Yalnız ana yönlerdeki yapay sapmalar hesaba girer.

E= Y+K-G-B / 4 = -6+6+1-1 / 4 = 0 E= 0 olur.

Yapay sapmalar yardımıyla kat sayılar hesap edildikten sonra pusula düzeltmesine geçilir.

A ve E kat sayılar için,yukarıda anlatıldığı gibi,düzeltme gerekmez ve yapılmaz.

Bir pusulanın düzeltilmesi D kat sayısı ile başlar.Düzeltilecek manyetik pusula ile gemi,ara yönlerden birine (poyraz,lodos,keşişleme ve karayel) alınarak,kıyıdaki bir cisime göre baş tutturulur.Hesap edilen D kat sayısı (+) ise,küreler pusulaya yaklaştırılır.Eğer D kat sayısı (-) ise küreler uzaklaştırılır.Böylece pusula kartı hesapla bulunan D hatası kadar (verilen örnekte 1 / 4 ° dir) oynatılmış olur ve sonra küreler tespit edilir.

D kat sayısı düzeltildikten sonra B veya C kat sayısının düzeltilmesine geçilir.Bunlardan hangisi büyükse,önce onun düzeltmesi yapılır.Verilen örnekte C kat sayısı büyük olduğundan önce onun düzeltmesini yapmak için gemi,düzeltilecek manyetik pusula ile yıldız ve kıble rotalarından birine alınarak,kıyıdaki bir cisime göre baş tutturulur.C düzeltmesi kemere doğrultusunda bulunan manyetik çubuklarla yapılır.Bu çubukların kırmızı uçları sancakta iken:

C kat sayısı (+) ise manyetik çubuklar yükseltilir
C kat sayısı (-) ise manyetik çubuklar alçaltılır.


Mavi uçlar sancakta iken:

C kat sayısı (+) ise manyetik çubuklar alçaltılır.
C kat sayısı (-) ise manyetik çubuklar yükseltilir.

Böylece pusula kartı,C kat sayısı kadar (örnekte -6° dir) döndürülerek düzeltme yapılmış olur

B kat sayısının düzeltilmesi için gemi,düzeltilecek pusula ile gün doğusu veya batı rotasından birine alınır ve kıyıdaki cisime göre baş tutturulur.

B kat sayısının düzeltmesi,pruva-pupa yönündeki çubuklarla yapılır.Çubukların kırmızı ucu pruvada iken:

B kat sayısı (+) ise manyetik çubuklar yükseltilir.
B kat sayısı (-) ise manyetik çubuklar alçaltılır.

Mavi uçlar pruvada iken:

B kat sayısı (+) ise manyetik çubuklar alçaltılır.
B kat sayısı (-) ise manyetik çubuklar yükseltilir.


17
Bu işleme devam edilerek pusula kartı,B kat sayısı kadar(verilen örnekte -1° dir) döndürülür ve böylece B kat sayısının düzeltmesi yapılmış olur.Bu işler bitince,daha önce anlatıldığı gibi,8 kertedeki yapay sapmalar yeniden bulunur ve böylece manyetik pusula düzeltilmiş ve yeni yapay sapma çizelgesi hazırlanmış olur.

6-Cayro Pusula Yardımıyla Manyetik Pusulanın Düzeltilmesi

Cayro pusula yardımıyla manyetik pusula iki şekilde düzeltilir.

a. Kat sayı tayin ederek
b. Kat sayı tayin etmeyerek
Her iki durumda da,önce cayro pusulanın hatası kontrol edilir,eğer varsa giderilir.Cayro pusulanın hatasını tespit etmek oldukça kolaydır.Eğer gemi vetet yakınlarında bulunuyorsa,oradaki transit vetetlerini,cayro pusula ile kerteriz etmekle bu hata bulunabilir.Mesela vetetler cayro kerteriz edilirken gündoğusu için 090°,poyraz vetetleri için 045° ve yıldız vetetleri için 000° okunması gerekmektedir.Eğer,cayro ile yapılan bu kerterizlerde okunan değerler yukarıdakindan farklı ise,bulunan bu pusula kerterizleri ile vetetlerin hakiki kerterizleri arasındaki fark,cayro pusulanın hatasını verir.

Vetetlerin bulunmadığı yerlerde ise,herhangi bir transitten yararlanarak bu hatayı tespit etmek gerekir.Bu şekilde hatası tespit edilen cayro pusula yardımıyla manyetik pusulanın düzeltmesine geçilir.

a. Kat sayı tayin ederek pusula düzeltmesi:

Bu işleme başlamadan önce o bölgenin doğal sapması hesaplanır ve düzeltme için gerekli hazırlıklar tamamlanır.Gemi neta olan geniş bir bölgeye alınarak,yapay sapmanın tespitine başlanır.

Önce cayro pusula ile gemi,yıldız rotasına alınır ve bu rotada en az 5 dakika seyredilir.Cayroya bakan şahıs,cayro 000° yi gösterdiği an,(TAM) diye bağırır ve manyetik pusulaya bakmakta olan ikinci bir şahıs da manyetik pusulada pruva hattını gösteren çizginin karşısındaki dereceyi okur.Böylece cayro ile manyetik pusulanın karşılaştırılması yapılmış ve aradaki fark bulunmuş olur.Verilen örnekte,cayro 360° iken manyetik pusulada 355° okunmuştur.Cayronun gösterdiği bu değere bölgenin doğal sapması (+2°) uygulanınca,cayroya göre gerçek manyetik yön bulunmuş olur (358°).Manyetik pusulada okunan değer (355°) ile gerçek manyetik yön (358°) arasındaki fark,yıldız rotasındaki yapay sapma değerini verir (+3°).Bu şekilde gemi ile 8 kerteye seyir edilerek yapay sapmalar bulunmuş ve Çizelge III hazırlanmış olur.














18


CAYRO İLE GEMİ PRUVASI DOĞAL CAYROYA GÖRE MANYETİK YÖN MANYETİK PUSULA İLE GEMİ PRUVASI YAPAY
SAPMA SAPMA
Yıldız(360°) +2° 358° 355° +3°
Poyraz(045°) +2° 043° 039° +4°
Gündoğusu(090°) +2° 088° 080° +8°
Keşişleme(135°) +2° 178° 181° -3°
Lodos(225°) +2° 223° 229° -6°
Batı(270°) +2° 268° 275° -7°
Karayel(315°) +2° 313° 315° -2°

ÇİZELGE III

Yapay sapmalar bulunduğuna göre(A-B-C-D-E) kat sayıları hesap edilerek,daha önce anlatıldığı gibi bu kat sayılara göre manyetik pusula düzeltmesi yapılır.

b. Kat sayı tayin etmeden pusula düzeltmesi:

Bu metod ile pusula düzeltmesi yapabilmek için,A ve E kat sayılarının 0 veya işlem yapılamayacak kadar küçük olması lazımdır.Aksi takdirde kat sayı tayin ederek düzeltme yapmak daha doğru olur.

A ve E kat sayılarının 0 olduğu ve daha önce kontrolü yapılmış cayro pusulanın hatası olmadığı tespit edilince,işlemine geçilir.Cayro pusula ile gemi önce ara yönlerden birine mesela poyraz rotasına alınır ve sonra ya cayro ile yada bu anda gemi pruvasına rastlayan kıyıdaki bir cisim ile baş tutturulur.Cayro ile 045° ye seyreden gemi,(+2°) doğal sapma etkisi altında,043° manyetik yöne seyrediyor demektir.Bu andaki manyetik pusula değeri ile 043° arasındaki fark,bu yöndeki yapay sapmayı verir.Bunu gidermek için pusulanın yanındaki küreler,manyetik pusula 043° ye gelecek şekilde yaklaştırılır veya uzaklaştırılır.Manyetik pusula 043° olunca,gemi bu sefer poyraz rotasının tam karşıtı olan lodos rotasına alınır.Bu duruma göre,Cayro ile 225° ye seyreden gemi,(+2°) doğal sapma etkisi altında 223° manyetik yöne seyrediyor demektir.Bu arada manyetik pusula,mesela 219° yi gösterirse,yapay sapma (+4°) olur.Bu rotada seyire devam ederken (+4°) ilk yapay sapmanın yarısını gidermek üzere,yani pusula kartı 221° ye gelecek şekilde küreler yaklaştırılır.221° ye gelince küreler tespit edilir.Böylece,manyetik pusulaya ait D kat sayısı düzeltilmiş olur.

D kat sayısından sonra B kat sayısının düzeltilmesine geçilir.Gemi cayro ile ana yönlerden birine,mesela batı rotasına alınır.Cayro ile 270° ye seyreden gemi,(+2°) tabii sapma etkisi altında 268° manyetik yöne gidiyor demektir.Bu manyetik yön değerleri ile,manyetik pusulada aynı okunan değer arasındaki fark,bu rotalardaki yapay sapmayı verir.

Bunu gidermek için,pruva-pupa yönündeki manyetik çubuklar,pusula kartı 268° ye gelinceye kadar aşağıya veya yukarıya oynatılır.Pusula kartı 268° ye getirildikten sonra gemi batı rotasının karşıtı olan gündoğusu rotasına alınır.Cayro ile 090° de baş tutturulur.Bu durumda (+2°) lik doğal sapma etkisi altında gemi,088° manyetik yöne seyrediyor demektir.Bu andaki manyetik pusula değeri ile 088° arasındaki farkın yarısı giderilinceye kadar,pruva-pupa yönündeki manyetik çubuklar aşağı ve yukarı oynatılır ve pusula kartı istenilen değeri gösterince çubuklar tespit edilir.Böylece B kat sayısı düzeltilmiş olur.




19
C kat sayısını düzeltmek için gemi,cayro ile ana yönlerden birine,mesela yıldız rotasına alınarak baş tutturulur.Cayroya göre 000° rotasında seyretmekte olan gemi,(+2°)lik doğal sapma etkisiyle 358° manyetik yöne gidiyor demektir.Bu andaki manyetik pusula değeri ile 358° arasındaki fark,bu rotadaki yapay sapmayı verir.Bunu gidermek için,kemere yönündeki manyetik çubuklar manyetik pusula kartı 358° yi gösterinceye kadar aşağı veya yukarı oynatılır.Manyetik pusula kartı 358° yi gösterdikten sonra gemi,yıldız rotasının karşıtı olan kıble rotasına alınarak cayro ile baş tutturulur.Bu durumdaki manyetik yön ile manyetik pusulada aynı anda okunan değer arasındaki farkın yarısını gidermek için,kemere yönündeki manyetik çubuklar aşağı veya yukarı oynatılır.Manyetik pusula kartı istenilen değeri gösterince,çubuklar tespit edilir ve böylece C kat sayısı düzeltilmiş olur.

Bütün bunlardan sonra gemi,cayro ile tekrar 8 kerteye seyrettirilerek cayroya göre manyetik yön ile manyetik pusuladan okunan değer arasındaki fark bulunur.Bu fark değerleri yapay sapma çizelgesini verir.Eğer düzeltmeler iyi yapılmış ise,yapay sapma çizelgesinde 3° den büyük değer görülmeyecektir.3° den büyük yapay sapma bulunursa yukarıdaki anlatılan işlemler tekrar edilmelidir.Böylece cayro pusula yardımıyla manyetik pusulanın düzeltilmesi yapılmış olur.

PUSULA DÜZELTİLMESİNDE DİKKAT EDİLECEK HUSUSLAR

1-Manyetik çubukların pusula kartına olan uzaklıkları,boylarının iki katından daha az olmamalıdır.Eğer lüzum görülürse,manyetik çubuklar ilave edilmelidir.

2-Manyetik çubuklar simetrik olarak yerleştirilmeli,pusuladan uzaklaştırılan manyetik çubuklar fazla gelmekte ise azaltılmalı veya küçükleriyle değiştirilmelidir.Yine sonuç alınamazsa uçları değiştirilmeli yani kırmızı uç ileride ise geriye,sancakta ise iskeleye getirilmelidir.

3-Kat sayılar hangi rotada bulunmuş ise yine o rotada düzeltilir.Mesela B kat sayısı gün doğusu ve batı rotalarındaki yapay sapmalarla bulunduğundan düzeltme yine gündoğusu ve batı rotalarında yapılır.

4-Uzak bir cismin kerterizi ile düzeltme yapılırken pusula kartının hareketine bakmayarak cismin manyetik kerterizi kontrol edilmelidir.Pusula kerterizinin düzeltme anında manyetik kerterize yaklaşması pusulanın düzeltildiğini ortaya koyar.

5-Düzeltmeden sonra gemi yine 8 kerteye alınarak yapay sapmalar tekrar bulunur.Eğer 5° den büyük sapma değeri varsa düzeltme yeniden yapılmalıdır.

6-Gemide Degaussing’e basılı olarak da ayrıca bir yapay sapma çizelgesi hazırlanabilir.









20


BÖLÜM IV

SAPMA EĞRİLERİ

Yukarıda incelenen düzeltme metodlarından sonra yapılacak son işlem bütün düzelticileri yerlerinde tutmak ve gemiyi “artık sapmalar” için salmaya geçirmektir.Bu “artık sapmalar” geminin (under gaussing) durumu için olup,düzelticilerin yerleri detaylı olarak pusula kayıt jurnaline kaydedilmelidir.

Geminin salmalarında kerteriz alırken veya yatay açı okurken son derece dikkatli davranılmalı ve geminin bu salması,kullanılan pusulanın Standard değerlerine bir esas teşkil edeceğinden;her bir rotada gemi,tam viya ya getirilmelidir.Eğer;hareketli toplar,geminin yana yatması veya deperming gibi sebeplerle,pusulaya olan güveni etkileyecek değişebilir hatalar varsa,bunlarda aynı zamanda sapma kartına geçirilmelidir.

Yeni gemilerde görüleceği gibi,flender çubuğu ayarı sağlam değerlere dayanmıyorsa büyük manyetik enlem değişikliklerinin ilk seyirde,günlük pusula jurnali dikkatle doldurulmalıdır.Aşağıda pusulanın geçici sapmaları ve hata kaynakları detaylı olarak incelenecektir.



MANYETİK PUSULANIN GEÇİCİ SAPMALARI

1-Kararlılık

Pusula düzeltmesi konusundaki genel eserler,sadece “Değişmeyen nitelikteki manyetizmin etkilerini ve onlara uygun düzelticileri etüd ederler.Bu bilgiyi kavramak,güneşin azimuthunu(semtini),gemi rotasını bulmak ve kullanışlı hale getirmek,pusula düzeltmesinin temelidir.Bununla beraber,büyük dikkat ve doğrulukla yapılan bir düzeltme,bazı hallerde son derece yetersiz olabilir.Mesela;bir pusulanın sapma eğrisi çok mükemmel olabilir,fakat civarındaki bir manyetik etkinin dirisası ile pusula üzerindeki manyetik etkiler değişir.Pusulayı düzelten kişi,böyle çeşitli etkiler için her ne kadar pusula dolabının içine düzelticiler yerleştiremese de;bu etkileri en iyi şekilde tanımak ve bunları gidermek için en iyi metodu kullanmak,onun kaçınılmaz görevidir.Eğer sıkıntı kaynaklarını ortadan kaldırmak mümkün değilse veya pratik olarak pusulanın yeri değiştirilemiyorsa,hata kaynaklarını düzen ve sebeplerine ait detayı,sapma kartında göstermek gerekir.Seyir zabiti de bu bilgilerle pusulaya ne zaman güvenip güvenemeyeceğini bilmiş olur.Diğer bir deyişle,iyi bir pusula uzmanı sadece özellikleri belirtilmiş şartlar altında,güvenilebilir iyi bir sapma eğrisini sağlamakla kalmaz,aynı zamanda önüne geçilemeyecek muhtemel güvensizlik sebeplerini de teker teker belirtir ve kaydeder.

2-Geçici Hata Kaynakları

Pusulanın hemen yanında bulunan manyetik daire bu gibi geçici şartları azaltmak için konmuşsa da,yine pusula üzerinde değişik etkiler yapan hem elektrikli hemde manyetik bir çok hususlar vardır.Aşağıdaki liste bu gibi hususların bulunmasında yardımcı olmak üzere düzenlenmiştir.



21
Eğer şüpheli bir durum olursa,portatif herhangi bir maddenin yeri değiştirilerek veya herhangi bir elektrikli cihazı çalıştırarak ve bu arada pusuladaki sapmalar kontrol edilerek bir test yapılabilir.Pusulanın bir rotada etkilenip,başka bir rotada etkilenmemesi mümkün olduğundan bu testin birbirinden 90° farklı iki ayrı rotada yapılması daha doğru olur.

a. Pusulaya çok yakın olduğu takdirde,değişken sapmalara neden olan bazı manyetik maddeler:

* Hareketli kürsülerdeki küreler
* Manyetik yük (Hamule)
* Matafora ve dikmeler
* Kablo rodaları
* Dümen evindeki metal kapılar
* Harita masalarının çekmeceleri
* Portatif cayro ripiteri
* Pencere ve lumbuzlar
* Pusula yakınındaki sinyal tabancaları
* Telefonlar
* Manyetik dümen ve mekanizması
* Pusula dolabına yakın çakı veya kül tablaları
* Saatler,madeni saat kayışları ve gözlük çerçeveleri
* Şapka teli,kemer tokası ve madeni kalemler
* Bacaların ısınması veya egzost boruları
* Filikalar



b. Pusulaya çok yakın konulduğu takdirde,değişik sapmalara sebep olan bazı elektrikli maddeler:

* Elektrik motorları
* Manyetik kontrolörler
* Cayro ripiterleri
* Dişi kondüktörler
* Hoparlörler
* Elektrik göstergeleri
* Elektrik kaynakları
* Büyük güç devreleri
* Işıldaklar
* Elektrik kontrol kabloları veya switchleri
* Telefon kulaklıkları
* Cam silecekleri
* Solenoid tipteki dümen göstergeleri
* Makine telgrafları
* Radar cihazı
* Manyetik kontrollü switchler
* Telsiz vericileri
* Telsiz alıcıları
* Voltaj regülatörleri

22
Gaussing hatası olarak bilinen bir başka geçici sapma kaynağı daha vardır.Bu hata,gemi bünyesinin,kendi manyetik endüksiyon etkisinin bir kısmını kısa zaman süreleri için korumaya eğilimli oluşundan ileri gelir.Mesela;günlerce yıldız rotasında seyreden bir gemi,özellikle ağır denizlere maruz kaldıysa bu endüksiyon şartları altında,baş-kıç doğrultusunda balyozlanan manyetizasyonun bir kısmını koruyacaktır.Bu etki her ne kadar pek büyük olmaz ve genellikle birkaç saat içinde kaybolursa da dikkate alınmadığı takdirde bir çok hatalı gözlemlere veya düzeltmelere neden olabilir.Aynı tip bir hata,gemilerin uzun süre bir yönde havuzlandıkları zamanda görülür.

Bir benzer “Artık manyetizm” durumuda,degaussing devrelerinde,ters akım metodu kullanılmayan bir çok gemide bulunabilir.

Degaussing maksatları için gemilerde yapılacak manyetik işlemler(deperming,flashing veya wiping)teknenin manyetik şartlarını altüst edecek ve dolayısıyla pusula hatalarının yeniden düzeltilmesini gerektirecektir.Deperming’in sönüm etkileri bazen çok çabuk olacağından bu gibi işlemlerden birkaç gün sonra,yeniden düzeltme yapmak daha doğrudur.Bu gibi manyetik işlemler yapılırken (kullanılan manyetik alanların,pusulanın bulunduğu yerde bazen daha büyük olması sebebiyle) flender çubuğu,pusula ve bu gibi ilgili cihazlar bu süre içerisinde gemiden çıkarılmalıdır.































23
BÖLÜM V

BİR GEMİNİN MANYETİK PUSULASININ DÜZELTİLMESİNİ GEREKTİRECEK DURUMLAR

1-Manyetik enlemde büyük değişiklikler
2-Deperming,flashing veya wiping işlemlerinden sonra (düzeltilmeye geçmeden mümkünse birkaç gün beklenilmeli)
3-Gemi bünyesinde ve demir aksamında yapılan değişikliklerden sonra
4-Geminin uzun süre aynı rotada seyrettiği(okyanus seyirlerinde) veya havuzda kaldığı hallerden sonra
5-Pusula dolabı çevresindeki manyetik aletlerde veya elektrikli cihazlarda bir değişiklik yapıldıktan sonra
6-Flender çubuğunun değerini bulmak için,manyetik ekvatora gidildiğinde veya manyetik ekvatoru geçişlerden sonra
7-Manyetik etkilerinin hesaplanması için her 3 ayda bir
8-Pusula sehpasındaki manyetik çubukların herhangi bir sebeple yerlerinden oynaması halinde
9-Herhangi bir düzelticinin yeniden ayarlanmasından sonra
10-Geminin manyetik yükünde (Hamulesinde) olan bir değişiklikten sonra
11-Yeni yapılan bir gemi ilk sefere çıktığı zaman
12-Gemi uzun süre bir yönde bağlı kaldıktan sonra
13-Gemiye yıldırım düşmesi halinde
14-Onarımdan sonra
15-Çatışma ve karaya oturma olaylarından sonra
16-Uzun süre ağır denizlere maruz kalındıktan sonra
17-Geminin manyetik fırtınaya tutulması halinde
18-Yapay sapmanın 5° den büyük olması halinde

Yukarıdaki durumlardan hiç biri olmasa bile,gemilerdeki manyetik pusulalar en az yılda 1 kez düzeltilmelidir.














24


VETET-I



25


VETET-II



















26



Kaynakça:

• Orta Dereceli Endüstriyel Teknik Öğretim Okulları Güverte Avlama-Güverte Gemi Seyri Cilt-l Milli Eğitim Basımevi-İstanbul
Yazan-Burhanettin SERİ

• BÜYÜK LAROUSSE SÖZLÜK ve ANSİKLOPEDİSİ Cilt-XVIII

• DS 19-G/FE Deniz Kuvvetleri Komutanlığı Hidrografi Neşriyatı
Çubuklu-İstanbul 1992







































27
alp96
Mesajlar: 4
Kayıt: 18 Ara 2018 20:54
İletişim:

18 Ara 2018 21:01

MANYETİK PUSULA DÜZELTİMİ
Cevapla
  • Bilgi
  • Kimler çevrimiçi

    Bu forumu görüntüleyen kullanıcılar: Hiç bir kayıtlı kullanıcı yok ve 8 misafir