6. yarı yıl insan hakları ve kamu özgurluklerı 5-8 unıte
Gönderilme zamanı: 25 Nis 2019 12:47
• Bölgesel düzeyde kurulan ilk girişim ise, Avrupa Güvenlik ve İş Birliği Teşkilatıdır.
• İnsan Haklarının korunması ve geliştirilmesini amaçlayan temel bölgeler sistemler Avrupa Konseyi (AK), Amerikan Devletler Teşkilatı (ADT), ve Afrika Birliğidir.
• İHAM (Avrupa İnsan Hak. Mahkemesi) insan haklarının uluslararası alanda korunmasını ilk kez etkin bir güvence sistemi getirmiştir. Klasik uluslararası sözleşmelerin aksine hak ve yükümlülükler açısından taraf devletler arasında karşılılık ilkesine yer vermeyen, kişilerin sözleşmeyle güvence altına alınan haklarının korunması amacıyla ortak güvence sistemi kuran bir sözleşmedir.
• Mahkemenin yapısı; İHAMA’a sözleşmeye taraf taraf ülke sayısı kadar ülke görev yapar ve halen mahkemede 47 hakim vardır. Hakimler taraf devletler tarafından sunulan 3 kişilik liste üzerinden Avruoa Konseyi Parlamenterler Meclisi tarafından seçilir. 9 yıllık bir süre için seçilen hakimler bir dönem görev yaparlar. Mahkeme hakimlerin uymaları gereken etik ilkeleri 2008 yılında kabule etmiştir.
• Mahkemenin idari bölümleri; mahkeme genel kurulu, bölümler ve filtraj bölümüdür.
• Mahkeme genel kurulu; mahkeme iç tüzüğünü kabule der, başkan, iki başkan yardımcısı ve üç bölüm başkanından oluşur.
• Mahkeme bünyesinde idari bir yapılanma olarak 5 bölüm oluşturulmuştur. 14 nolu protokolün yürürlüğe girmesiyle oluşturulan tek hakim formasyonu mahkeminin önünde kabul edilemez nitelikteki başvuruları elemek açısından yararlı sonuçlar vermiştir. Böylece daha önceki 5 bölüm yanında altıncı bölüm olarak filtraj sistemi kurulmuştur.
• Mahkemedeki yargısal formasyonlar; daireler, komiteler, tek hakim ve büyük daire.
• Her bölüm için 12 aylık dönem için 3 hakimden oluşan KOMİTELER kurulur.
• Açıkça kabul edilemez başvurular ile açıkça dayanaktan yoksun başvurular elemekle görevli yargısal formasyon, TEK HAKİMDİR.
• 17 üyeden oluşan BÜYÜK DAİRE, başkan, baş. Yard ve doğal üye olarak yer alırlar. Büyük daire sözleşmenin uygulanması ve yorumlanması açısından ciddi sorunlar içeren başvurulara bakmaktadır. Dairenin kararına istinaden taraflar 3 ay içinde davanın yeniden görülmesini talep edebilir.
• Sözleşmede yer alan haklardan birinin veya bir kaçının taraf devlet tarafından çiğnendiği iddiasını içeren bir dilekçe ile İHAM’a başvuruda bulunulabilir. Mahkeme önündeki yargılama usulü kamuya açıktır ve çelişmeli yargılama ilkesine uygundur.
• Avrupa Konseyi, yeterli imkanı olmayan başvurucular açısından adli yardım sistemini kabul etmiştir.
• Açıkça temelden, esastan yoksun, dayanaksız başvurular da kabul edilmez. Gerek devletlerrarası başvurular gerekse kişisel başvurular bakımından, iç hukuk yollarının tüketilmesi tarihinden itibaren DÖRT AYLIK süre içerisinde İHAM’a başvuru yapılması gerekir.
• Mahkemenin resmi dilleri Fransızca ve İngilizce’dir. Fakat başvuruların taraf devletler diliyle de yapılması mümkündür.
• Mahk. ulaşan her başvuru, ilk olarak yazı işleri müdürlüğü hukukçuları tar. ele alınır ve uygun yargısal formasyonlar önüne gönderilir.
• Yerleşik bir içtihat temelinde çözümlenecek bir başvuru ise basitleştirilmiş usulle işleyen 3 hakimden oluşan KOMİTE tar karara bağlanır.
• İlke olarak hükümet 16 haftalık süre içinde gözlemlerini sunmak zorundadır. Bu gözlemler daha sonra 4 haftalık süre içinde başvurucuya iletilir.
• Daire sözleşmede ki haklardan birinin veya birkaçının ihlal edilmesinde tespiti genel olarak 41. Madde çerçevesinde bir miktar paranın başvurucuya ödenmesine yol açar ve alınması gereken konusunda direktifler verir. Daire kararları kesin değildir. taraflardan biri kararı 3 ay içinde büyük daireye getirmemişse karar kesinlik kazanır.
• Yargılamanın her aşamasında mahkeme yazı işleri vasıtasıyla taraflara dostane çözüm önerisinde bulunabilir.
• Mahkemenin kesin nitelikteki kararları taraf devletler için bağlayıcıdır. Avr Konseyi Bakanlar Komitesi Mahk. Kararının uyg. Sorumludur.
• Avrupa Toplulukları Adalet Divanı, Avr Kömür Çelik Topluluğu ant. yorumlanması ve uygulanması açısından 1952’de kurulmuştur.
• Topluluk hukukunda temel haklara dair düzenlemeler MAASTRİCHT anlaşmasına kadar önemli bir yer bulamamıştır. ATAD sorunların çözümünde yorumlama metodunu kullanmıştır. Tabi bu yorumları yaparken 2 ilkeyi göz önüne almıştır. Bunlar; üye devletlerin anayasa gelenekleri ve hukukun genel ilkeleridir.
• Avrupa İşkenceyi Önleme Sözleşmesi Denetim Sitemi; sözleşme özgürlüğü elinden alınmış kimselere muameleleri inceler. Komite üyelerinin ziyaretleri sırasında ayrıcalıkları ve dokunulmazlıkları vardır. Komitenin yargılama yetkisi yoktur. Taraflar komiteye çalışmanın yürütülebilmesi için bazı imkanlar tanımak zorundadır. Bunlar ülkeye serbest giriş ve arama izni, tutuklu hakkında komiteye tam bilgi vermek, serbest giriş.
• Denetim Sistemi; Av. Kon. Bakanlar Komitesince 6 aylık bir süre için atanan en az 9 üyeden oluşan uzmanlar komitesi sözleşmeye taraf devletlerin sorumluluklarının yerine getirip getirmediğini denetler.
• Rapor Sistemi; Orjinal şartta denetim sistemi olarak sadece zorunlu rapor sistemi öngörülmüş; buna karşılık bireysel ya da devletlerarası şikayet sistemi ön görülmemiştir. Şart ile taraf devletlere iki tur rapor sunma zorunluluğu getirilmiştir.
• Kollektif şikayet 1995 ek protokol ile kabul edilmiş olup 1998 tarihinden bu yana yürürlükte olup Türkiye bu protokolü imzalamamıştır.Kollektif şikayete bireysel başvuru hakkı tanınmamış olup, sadece temsili kuruluşlar şikayet hakkını kullanabilir. Başvurular iki aşamadan meydana gelmekte olup, ilk aşamayı basit ve şekli inceleme olan kabul edilebilirlik aşaması oluşturur.
• Avrupa İnsan Hakları Komiserliği; İ.Haklarının etkili bir şekilde gözlenlenmesi ve AK standartlarının yerine getirilmesinde üye devletlere yardım sağlamak, İ.H. farkındalığını desteklemek ve eğitim vermek, hukuk ve olası eksiklikleri tespit etmek, bilgi ve dan.sağlamak.
• Avrupa Birliği; 1993’te yürürlüğe giren Maasricht anlaşmasında yaşama hakkı,özel yaşamın korunması hakkı, işkence yasağı, yargılanma hakkı, düşünce ve basın özgürlüğü, toplantı ve gösteri yürüyüşleri hakkı gibi hak ve özgürlüklerden bahsedilmiştir. AB vatandaşlarının birlik düzeyinde haklarını ve çıkarları korumak üzere AVRUPA VATANDAŞLIĞI kavramı da MAASRİCHT antlaşmasında ifade edilmiştir.
• 1999’da yürürlüğe giren AMSTERDAM antlaşması ile insan hakları, demokrasi, temel özgürlükler ve hukukun temel üstünlüğü ilkelerine yer verilmiş olup, İHAS devre dışı bırakılarak topluluğa özgü bir koruma mekanizması oluşturulmuştur.
• 2003 tarihinde yürürlüğe giren NİCE ANTLAŞMASI AB antlaşmasının 6. Md göre ciddi ihlallere ilişkin bir riskin bulunduğunu saptayabilir.
• 2000 tarihinde kabul edilen AB temel şartında iki tür hak grubuna yer verilmiştir.Bunlar; kişisel temel hak ve özgürlükler ile ekonomik,sosyal ve kültürel haklardır.
• Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı (AGİT) 1973 helsinkide başlayan ve Arnavutluk dışında 33 Av devleti, ABD ve Kanadanın bir araya gelmesiyle 35 devletten oluşmuştur. AGİT Avrupa kıtası ile sınırlı olmayan bugün mevcut 53 üyesinin bulunduğu klasik uluslararası teşkilatı niteliğinde değildir.
• AGİT tarafından hazırlanan belgeler, bu belgeleri imzalayan devletler açısından hukuki bağlayacılığı olmayan belgelerdir.
• 1975 yılında helsinkide kabul edilen nihai senedinde 10 ilkeden sadece VII. Sıradaki insan hakları ile ilgilidir.
• 1983 Madrid İzleme toplantısı sonuç bildirgesinde ilk defa çalışanların, serbestçe sendika kurma ve üye olma hakl. bahsedilmiştir.
• 1989 Viyana izleme toplantı sonuç bildirgesinde özellikle doğu-batı ilişkileri ve insan hakları açısından bir dönüm noktası olmuştur. AGİK İNSANİ BOYUT tanımlanmış ve ilk kez kişisel haklar ayrıntılı bir şekilde sonuç bildiresinde yer almıştır.
• 1991 Moskava bildirgesinde ilk defa insan haklarının bir devletin iç sorunu olmadığına ve uluslararası bir sorun olduğu sonuçlanmıştır.
• Helsinki zirvesinde 1992 yılında ulusal azınlıklar yüksek komiserliği kurulmuştur.
• İnsani boyut terimi AGİT’e katılımcı devletler siyasi açıdan yükümlülüklere uyma konusunda yemine etmişlerdir. Bu nedenle 1990 yılından itibaren AGİT demokratik kurumlar ve insan hakları ofisi, ulusal azınlıklar yüksek komiserliği, basın özgürlüğü temsilciliği, misyonlar gibi mekanizmalar kurmuşlardır.
• 1989 viyana izleme toplantısında katılan taraf devletlerin görevlerini yerine getirip getirmediği konusunda insani boyut mekanizması kabul edildi. Kabul edilen bu mekanizmalar viyana/moskava mekanizması olarak ifade edilmektedir.
• Uzman misyonların amacı, insani boyuta ilişkin belirli bir soru yada sorunun çözümünü kolaylaştırmaktır.
• Ropörtör misyonlarının görevi; belli bir soruna ilişkin olguları tespit etmek ve raporla bildirmektir.
• İnsan haklarının korunması Amerika da 2 ilkeye dayanmaktadır. Bunlar; Amerikan devletler teşkilatı kurucu ant ve amer. Dev. İnsan hak. Sözleşmesidir. Amerikan devlet teşkilatı 1948 yılında kolombiyanın bogoto kentinde yapılan konferanta kurulmuştur.
• Amerikalılar arası komisyon 1959 yılında kurulmuştur. 1962 yılında ilk resmi çağrı URUGUAY’ın punta des este kentinde yapılmıştır.
• Sözleşmeye göre komisyon üstün ahlaki netilikler taşıyan ve i.h. konusunda yetkinliğini almış 7 bağımsız üyeden oluşur.
• 1965 tarihli BUENOS AİRES PROTOKOLÜ ile birlikte Ame.arası insan hak. komisyonu ADT’nin en temel organı statüsüne yükseltilmiştir.
• Komisyon normal şartlarda 3 yılda bir WASHİNGTON’da toplanır. Görevi insan haklarına saygıyı artırmaktır.
• Amer.ar.İnsan hakları mahkemesi, amer.i.h. sözleşmesine istinaden kurulmuştur. Bununla birlikte yargısal bir organ kurulması ilk defa 1948 yılında bogoto konf. Ortaya atılmıştır. Farklı görüşlere rağmen mahkeme san jose’de kurulmuştur.7 hakimden oluşmaktadır
• Mahkeme oturumları san josede yapar. Mahkemenin usul kararları strasbourg mahkemesinden esinlenilmiştir. Geçici tedbir aldırabilir.
• A.D.T. nin başta gelen organı genel kuruldur ve haricinde amr. Arası kadın komisyonu ile entegral kalkınma konseyi bulunmaktadır.
• İ.h. koruma usulleri; raporlar, devletlerarası ve bireysel başvurular.
• Pek çok uluslararası i.h. sözleşme ve antlaşmanın aksine Amerikan .h. sözleşmesi, sözleşmeye periyodik raporlar sunmasıyla ilgili bir genel görev içermektedir.
• Mahkemeye başvurma yetkisi komisyona ve taraf devletlere verilmiştir. Bireysel başvuru yapılamaz.
• Afrika birliği teşkilatı (ABT) Afrika’da sömürgeciliğin yaşandığı yıllarda 1963 yılında 32 bağımsız devlet katılımıyla addis abada’da toplanarak Afrika birliği şartı imzalayarak oluşturulmuştur. 1981 yılında ABT Afrika insan ve halkların hakları şartı kabul edilmiştir.
• Afrika insan ve halkların hakları komisyonu 1987 yılında bangu GAMBiYA’da kurulmuştur. 11 uzman görev yapmaktadır. Komisyonun görevleri şunlardır. ; Afrika’da i.h. açısından belge toplamak, çalışımalar ve araştırmalar yapmak, ilke ve kuralları şekillendirmek, uluslararası kuruluşlar ile iş birliği yapmak, şartın hükümlerini yorumlamak.
• ABT mahkemesi 11 hakimden oluşmaktadır. Şartın üyesi devlerden seçilmiş olmak zorundadır.
• İHAM ve Amerika i.h. sözleşmesinden farklı olarak tek tek olaylara ilişkin ihlallere değil, kitlesel, yoğun ve belirli bir ağırlığı bulunan sözleşme ihlallerine bakmaya yükümlüdür.
• İnsan haklarının korunması ve geliştirilmesini amaçlayan temel bölgesel sistemeler şunlardır.; AVRUPA KONSEYİ, AMERİKAN DEVLETLER TEŞKİLATI, AFRİKA BİRLİĞİ,
• Avrupa’da i.h. koruma sisteminin en önemli kurumu AVRUPA KONSEYİDİR. A.K. çerçevesinde i.h. korunmasında en önemli gelişme 1949 tarihli Avrupa konseyi statüsünün kabulünden sonra 1950 tarihli i.h. sözleşmesinin yürürlüğe girmesidir.
• Kolektif şikayet sistemi AVRUPA ŞARTININ öngördüğü bir usuldür.
• Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi hakimlerini parlamenter meclisi seçer.
• AGİT tarafından en ciddi sorunları ele alan mekanizma ON-DEVLET RAPORTÖR MİSYONUDUR.
• Avrupa işkence önlenmesi açısından bireysel başvuruyu yasaklamıştır.
• Avr. <İ.H. Mahk kararlarını yerine getirilmesini BAKANLAR KOMİTESİ denetler.
• İç hukukun öncelikli olarak uygulanmasını ifade eden AV. İ.H. Söz. Özelliği GETİRDİĞİ KORUMANIN TALİ NİTELİKTE OLMASIDIR.
• Hataların tedavilerinde rızalarının alınması konusunu düzenleyen sözleşme 1997 TARİHLİ İNSAN HAKLARI VE BİYO-TIP SÖZLEŞMESİDİR.
• İnsan haklarının asıl ve en öncelikli olarak korunması uluslararası hukuk sisteminin işidir.
• Ulusal-üstü koruma ulusal korumayı tamamlayıcı, ikincil ve yedek niteliktedir. Daha teknik bir ifadeyle insan haklarının doğal hakimi ulusal hakimlerdir.
• İnsan Haklarının korunması ve geliştirilmesini amaçlayan temel bölgeler sistemler Avrupa Konseyi (AK), Amerikan Devletler Teşkilatı (ADT), ve Afrika Birliğidir.
• İHAM (Avrupa İnsan Hak. Mahkemesi) insan haklarının uluslararası alanda korunmasını ilk kez etkin bir güvence sistemi getirmiştir. Klasik uluslararası sözleşmelerin aksine hak ve yükümlülükler açısından taraf devletler arasında karşılılık ilkesine yer vermeyen, kişilerin sözleşmeyle güvence altına alınan haklarının korunması amacıyla ortak güvence sistemi kuran bir sözleşmedir.
• Mahkemenin yapısı; İHAMA’a sözleşmeye taraf taraf ülke sayısı kadar ülke görev yapar ve halen mahkemede 47 hakim vardır. Hakimler taraf devletler tarafından sunulan 3 kişilik liste üzerinden Avruoa Konseyi Parlamenterler Meclisi tarafından seçilir. 9 yıllık bir süre için seçilen hakimler bir dönem görev yaparlar. Mahkeme hakimlerin uymaları gereken etik ilkeleri 2008 yılında kabule etmiştir.
• Mahkemenin idari bölümleri; mahkeme genel kurulu, bölümler ve filtraj bölümüdür.
• Mahkeme genel kurulu; mahkeme iç tüzüğünü kabule der, başkan, iki başkan yardımcısı ve üç bölüm başkanından oluşur.
• Mahkeme bünyesinde idari bir yapılanma olarak 5 bölüm oluşturulmuştur. 14 nolu protokolün yürürlüğe girmesiyle oluşturulan tek hakim formasyonu mahkeminin önünde kabul edilemez nitelikteki başvuruları elemek açısından yararlı sonuçlar vermiştir. Böylece daha önceki 5 bölüm yanında altıncı bölüm olarak filtraj sistemi kurulmuştur.
• Mahkemedeki yargısal formasyonlar; daireler, komiteler, tek hakim ve büyük daire.
• Her bölüm için 12 aylık dönem için 3 hakimden oluşan KOMİTELER kurulur.
• Açıkça kabul edilemez başvurular ile açıkça dayanaktan yoksun başvurular elemekle görevli yargısal formasyon, TEK HAKİMDİR.
• 17 üyeden oluşan BÜYÜK DAİRE, başkan, baş. Yard ve doğal üye olarak yer alırlar. Büyük daire sözleşmenin uygulanması ve yorumlanması açısından ciddi sorunlar içeren başvurulara bakmaktadır. Dairenin kararına istinaden taraflar 3 ay içinde davanın yeniden görülmesini talep edebilir.
• Sözleşmede yer alan haklardan birinin veya bir kaçının taraf devlet tarafından çiğnendiği iddiasını içeren bir dilekçe ile İHAM’a başvuruda bulunulabilir. Mahkeme önündeki yargılama usulü kamuya açıktır ve çelişmeli yargılama ilkesine uygundur.
• Avrupa Konseyi, yeterli imkanı olmayan başvurucular açısından adli yardım sistemini kabul etmiştir.
• Açıkça temelden, esastan yoksun, dayanaksız başvurular da kabul edilmez. Gerek devletlerrarası başvurular gerekse kişisel başvurular bakımından, iç hukuk yollarının tüketilmesi tarihinden itibaren DÖRT AYLIK süre içerisinde İHAM’a başvuru yapılması gerekir.
• Mahkemenin resmi dilleri Fransızca ve İngilizce’dir. Fakat başvuruların taraf devletler diliyle de yapılması mümkündür.
• Mahk. ulaşan her başvuru, ilk olarak yazı işleri müdürlüğü hukukçuları tar. ele alınır ve uygun yargısal formasyonlar önüne gönderilir.
• Yerleşik bir içtihat temelinde çözümlenecek bir başvuru ise basitleştirilmiş usulle işleyen 3 hakimden oluşan KOMİTE tar karara bağlanır.
• İlke olarak hükümet 16 haftalık süre içinde gözlemlerini sunmak zorundadır. Bu gözlemler daha sonra 4 haftalık süre içinde başvurucuya iletilir.
• Daire sözleşmede ki haklardan birinin veya birkaçının ihlal edilmesinde tespiti genel olarak 41. Madde çerçevesinde bir miktar paranın başvurucuya ödenmesine yol açar ve alınması gereken konusunda direktifler verir. Daire kararları kesin değildir. taraflardan biri kararı 3 ay içinde büyük daireye getirmemişse karar kesinlik kazanır.
• Yargılamanın her aşamasında mahkeme yazı işleri vasıtasıyla taraflara dostane çözüm önerisinde bulunabilir.
• Mahkemenin kesin nitelikteki kararları taraf devletler için bağlayıcıdır. Avr Konseyi Bakanlar Komitesi Mahk. Kararının uyg. Sorumludur.
• Avrupa Toplulukları Adalet Divanı, Avr Kömür Çelik Topluluğu ant. yorumlanması ve uygulanması açısından 1952’de kurulmuştur.
• Topluluk hukukunda temel haklara dair düzenlemeler MAASTRİCHT anlaşmasına kadar önemli bir yer bulamamıştır. ATAD sorunların çözümünde yorumlama metodunu kullanmıştır. Tabi bu yorumları yaparken 2 ilkeyi göz önüne almıştır. Bunlar; üye devletlerin anayasa gelenekleri ve hukukun genel ilkeleridir.
• Avrupa İşkenceyi Önleme Sözleşmesi Denetim Sitemi; sözleşme özgürlüğü elinden alınmış kimselere muameleleri inceler. Komite üyelerinin ziyaretleri sırasında ayrıcalıkları ve dokunulmazlıkları vardır. Komitenin yargılama yetkisi yoktur. Taraflar komiteye çalışmanın yürütülebilmesi için bazı imkanlar tanımak zorundadır. Bunlar ülkeye serbest giriş ve arama izni, tutuklu hakkında komiteye tam bilgi vermek, serbest giriş.
• Denetim Sistemi; Av. Kon. Bakanlar Komitesince 6 aylık bir süre için atanan en az 9 üyeden oluşan uzmanlar komitesi sözleşmeye taraf devletlerin sorumluluklarının yerine getirip getirmediğini denetler.
• Rapor Sistemi; Orjinal şartta denetim sistemi olarak sadece zorunlu rapor sistemi öngörülmüş; buna karşılık bireysel ya da devletlerarası şikayet sistemi ön görülmemiştir. Şart ile taraf devletlere iki tur rapor sunma zorunluluğu getirilmiştir.
• Kollektif şikayet 1995 ek protokol ile kabul edilmiş olup 1998 tarihinden bu yana yürürlükte olup Türkiye bu protokolü imzalamamıştır.Kollektif şikayete bireysel başvuru hakkı tanınmamış olup, sadece temsili kuruluşlar şikayet hakkını kullanabilir. Başvurular iki aşamadan meydana gelmekte olup, ilk aşamayı basit ve şekli inceleme olan kabul edilebilirlik aşaması oluşturur.
• Avrupa İnsan Hakları Komiserliği; İ.Haklarının etkili bir şekilde gözlenlenmesi ve AK standartlarının yerine getirilmesinde üye devletlere yardım sağlamak, İ.H. farkındalığını desteklemek ve eğitim vermek, hukuk ve olası eksiklikleri tespit etmek, bilgi ve dan.sağlamak.
• Avrupa Birliği; 1993’te yürürlüğe giren Maasricht anlaşmasında yaşama hakkı,özel yaşamın korunması hakkı, işkence yasağı, yargılanma hakkı, düşünce ve basın özgürlüğü, toplantı ve gösteri yürüyüşleri hakkı gibi hak ve özgürlüklerden bahsedilmiştir. AB vatandaşlarının birlik düzeyinde haklarını ve çıkarları korumak üzere AVRUPA VATANDAŞLIĞI kavramı da MAASRİCHT antlaşmasında ifade edilmiştir.
• 1999’da yürürlüğe giren AMSTERDAM antlaşması ile insan hakları, demokrasi, temel özgürlükler ve hukukun temel üstünlüğü ilkelerine yer verilmiş olup, İHAS devre dışı bırakılarak topluluğa özgü bir koruma mekanizması oluşturulmuştur.
• 2003 tarihinde yürürlüğe giren NİCE ANTLAŞMASI AB antlaşmasının 6. Md göre ciddi ihlallere ilişkin bir riskin bulunduğunu saptayabilir.
• 2000 tarihinde kabul edilen AB temel şartında iki tür hak grubuna yer verilmiştir.Bunlar; kişisel temel hak ve özgürlükler ile ekonomik,sosyal ve kültürel haklardır.
• Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı (AGİT) 1973 helsinkide başlayan ve Arnavutluk dışında 33 Av devleti, ABD ve Kanadanın bir araya gelmesiyle 35 devletten oluşmuştur. AGİT Avrupa kıtası ile sınırlı olmayan bugün mevcut 53 üyesinin bulunduğu klasik uluslararası teşkilatı niteliğinde değildir.
• AGİT tarafından hazırlanan belgeler, bu belgeleri imzalayan devletler açısından hukuki bağlayacılığı olmayan belgelerdir.
• 1975 yılında helsinkide kabul edilen nihai senedinde 10 ilkeden sadece VII. Sıradaki insan hakları ile ilgilidir.
• 1983 Madrid İzleme toplantısı sonuç bildirgesinde ilk defa çalışanların, serbestçe sendika kurma ve üye olma hakl. bahsedilmiştir.
• 1989 Viyana izleme toplantı sonuç bildirgesinde özellikle doğu-batı ilişkileri ve insan hakları açısından bir dönüm noktası olmuştur. AGİK İNSANİ BOYUT tanımlanmış ve ilk kez kişisel haklar ayrıntılı bir şekilde sonuç bildiresinde yer almıştır.
• 1991 Moskava bildirgesinde ilk defa insan haklarının bir devletin iç sorunu olmadığına ve uluslararası bir sorun olduğu sonuçlanmıştır.
• Helsinki zirvesinde 1992 yılında ulusal azınlıklar yüksek komiserliği kurulmuştur.
• İnsani boyut terimi AGİT’e katılımcı devletler siyasi açıdan yükümlülüklere uyma konusunda yemine etmişlerdir. Bu nedenle 1990 yılından itibaren AGİT demokratik kurumlar ve insan hakları ofisi, ulusal azınlıklar yüksek komiserliği, basın özgürlüğü temsilciliği, misyonlar gibi mekanizmalar kurmuşlardır.
• 1989 viyana izleme toplantısında katılan taraf devletlerin görevlerini yerine getirip getirmediği konusunda insani boyut mekanizması kabul edildi. Kabul edilen bu mekanizmalar viyana/moskava mekanizması olarak ifade edilmektedir.
• Uzman misyonların amacı, insani boyuta ilişkin belirli bir soru yada sorunun çözümünü kolaylaştırmaktır.
• Ropörtör misyonlarının görevi; belli bir soruna ilişkin olguları tespit etmek ve raporla bildirmektir.
• İnsan haklarının korunması Amerika da 2 ilkeye dayanmaktadır. Bunlar; Amerikan devletler teşkilatı kurucu ant ve amer. Dev. İnsan hak. Sözleşmesidir. Amerikan devlet teşkilatı 1948 yılında kolombiyanın bogoto kentinde yapılan konferanta kurulmuştur.
• Amerikalılar arası komisyon 1959 yılında kurulmuştur. 1962 yılında ilk resmi çağrı URUGUAY’ın punta des este kentinde yapılmıştır.
• Sözleşmeye göre komisyon üstün ahlaki netilikler taşıyan ve i.h. konusunda yetkinliğini almış 7 bağımsız üyeden oluşur.
• 1965 tarihli BUENOS AİRES PROTOKOLÜ ile birlikte Ame.arası insan hak. komisyonu ADT’nin en temel organı statüsüne yükseltilmiştir.
• Komisyon normal şartlarda 3 yılda bir WASHİNGTON’da toplanır. Görevi insan haklarına saygıyı artırmaktır.
• Amer.ar.İnsan hakları mahkemesi, amer.i.h. sözleşmesine istinaden kurulmuştur. Bununla birlikte yargısal bir organ kurulması ilk defa 1948 yılında bogoto konf. Ortaya atılmıştır. Farklı görüşlere rağmen mahkeme san jose’de kurulmuştur.7 hakimden oluşmaktadır
• Mahkeme oturumları san josede yapar. Mahkemenin usul kararları strasbourg mahkemesinden esinlenilmiştir. Geçici tedbir aldırabilir.
• A.D.T. nin başta gelen organı genel kuruldur ve haricinde amr. Arası kadın komisyonu ile entegral kalkınma konseyi bulunmaktadır.
• İ.h. koruma usulleri; raporlar, devletlerarası ve bireysel başvurular.
• Pek çok uluslararası i.h. sözleşme ve antlaşmanın aksine Amerikan .h. sözleşmesi, sözleşmeye periyodik raporlar sunmasıyla ilgili bir genel görev içermektedir.
• Mahkemeye başvurma yetkisi komisyona ve taraf devletlere verilmiştir. Bireysel başvuru yapılamaz.
• Afrika birliği teşkilatı (ABT) Afrika’da sömürgeciliğin yaşandığı yıllarda 1963 yılında 32 bağımsız devlet katılımıyla addis abada’da toplanarak Afrika birliği şartı imzalayarak oluşturulmuştur. 1981 yılında ABT Afrika insan ve halkların hakları şartı kabul edilmiştir.
• Afrika insan ve halkların hakları komisyonu 1987 yılında bangu GAMBiYA’da kurulmuştur. 11 uzman görev yapmaktadır. Komisyonun görevleri şunlardır. ; Afrika’da i.h. açısından belge toplamak, çalışımalar ve araştırmalar yapmak, ilke ve kuralları şekillendirmek, uluslararası kuruluşlar ile iş birliği yapmak, şartın hükümlerini yorumlamak.
• ABT mahkemesi 11 hakimden oluşmaktadır. Şartın üyesi devlerden seçilmiş olmak zorundadır.
• İHAM ve Amerika i.h. sözleşmesinden farklı olarak tek tek olaylara ilişkin ihlallere değil, kitlesel, yoğun ve belirli bir ağırlığı bulunan sözleşme ihlallerine bakmaya yükümlüdür.
• İnsan haklarının korunması ve geliştirilmesini amaçlayan temel bölgesel sistemeler şunlardır.; AVRUPA KONSEYİ, AMERİKAN DEVLETLER TEŞKİLATI, AFRİKA BİRLİĞİ,
• Avrupa’da i.h. koruma sisteminin en önemli kurumu AVRUPA KONSEYİDİR. A.K. çerçevesinde i.h. korunmasında en önemli gelişme 1949 tarihli Avrupa konseyi statüsünün kabulünden sonra 1950 tarihli i.h. sözleşmesinin yürürlüğe girmesidir.
• Kolektif şikayet sistemi AVRUPA ŞARTININ öngördüğü bir usuldür.
• Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi hakimlerini parlamenter meclisi seçer.
• AGİT tarafından en ciddi sorunları ele alan mekanizma ON-DEVLET RAPORTÖR MİSYONUDUR.
• Avrupa işkence önlenmesi açısından bireysel başvuruyu yasaklamıştır.
• Avr. <İ.H. Mahk kararlarını yerine getirilmesini BAKANLAR KOMİTESİ denetler.
• İç hukukun öncelikli olarak uygulanmasını ifade eden AV. İ.H. Söz. Özelliği GETİRDİĞİ KORUMANIN TALİ NİTELİKTE OLMASIDIR.
• Hataların tedavilerinde rızalarının alınması konusunu düzenleyen sözleşme 1997 TARİHLİ İNSAN HAKLARI VE BİYO-TIP SÖZLEŞMESİDİR.
• İnsan haklarının asıl ve en öncelikli olarak korunması uluslararası hukuk sisteminin işidir.
• Ulusal-üstü koruma ulusal korumayı tamamlayıcı, ikincil ve yedek niteliktedir. Daha teknik bir ifadeyle insan haklarının doğal hakimi ulusal hakimlerdir.