Tasavvuf Dersi Ödev-Hadis'in 100'ü Kitabı

[notcu]

TASAVVUF DERSİ ÖDEV

KONU: HADİS’İN 100’Ü KİTABI



Hadis: Söz,fiil ve takrirleri ile Hz. Peygambere nispet edilen bilgilere denir.
Sünnet:Hz Peygamberin dinle alakalı olarak, ömründe takip ettiği yola,hayat biçimine denir.
Haber:Hadisle eş anlamlı olarak da kullanılmıştır, yani Peygamberin söz,fiil ve takrirleridir.
Eser:Hz Peygamberin,sahabenin ve tabiinin söz, fiil ve takrirlerine verilen genel bir ifadedir.
Mütevatir Haber:Yalan üzere birleşmeleri mümkün olamayan bir topluluğun tıpkı kendileri gibi bir topluluktan aktardıkları bilgilere denir.
Ahad Haber:Ravi sayısı açısından mütevatir seviyesine ulaşmayan haberlere denir. Haberi vahid veya Ahad haber denilmiştir.
Meşhur:Her katmanda en az üç ravinin naklettiği yani üç farklı senedi olan ve tevatür derecesine ulaşmayan hadislere denir.Meşhur hadis ahad haberden sayılmaktadır.
Aziz:Her tabakadan en az iki ravisi olan hadistir. Tek ravisi olduğu düşünülen bir hadisin,bir başka kanaldan da aktarıldığında kuvvet kazanmasını ifade etmektedir.
Garib(Ferd): Herhangi bir tabakada ravi sayısı bire düşen hadislere garip veya ferd denir. Farklı yönü olan hadisler içinde kullanılmıştır.
Lafzen Rivayet: Haberi, olduğu şekilde, lafızlarını değiştirmeden aynıyla rivayet etmeye denir .Asıl amaç Peygamberin söylediği kelimeleri aynı şekilde tekrar etmek düşüncesidir.
Manen rivayet:Hz Peygamberden işitilen hadislerin aynı lafızlarda değil, onlarla aynı manaya gelen farklı lafızlarla aktarılmasına denir.Lafızlar tam akla gelmediği zaman caiz görüşmüştür.
Sened: Hadis metninden önceki kısımdır.Haberi nakleden kişilerin sırayla isimlerini ve hangi yöntemle aktarıldığına delalet eden lafızları içerir.
Metin: Hadis’in senedden sonraki kısmına verilen isim’dir.Mervi yani rivayet edilen şeklinde de isimlendirilir.Hadisin asıl kısmı metindir.
Ravi:Rivayeti usulünce nakleden kişiye ravi denir.Genel olarak hadis nakleden kişilere verilen isimdir.
Sahabe:Müslüman olarak Hz Peygamberi gören ,Müslüman olarak yaşayan ve Müslüman olarak ölen kişiye denir.Sahabe , arkadaş,dost anlamlarına gelen sahib kelimesinin çoğuludur.
Müksirun:Çok hadis rivayet eden Sahabilere verilen bir ifadedir.Rivayeti binden fazla olan sahabiler kast edilir bunların sayısı ise yedi kişidir.
Mukıllun:Az hadis rivayet eden Sahabiler için kullanılmıştır.Daha dar bir ifade ile aktardığı hadis sayısı bin den aşağı olanlar kast edilir.
Muhadram:Cahiliye devrini yaşayan Peygamber döneminde Müslüman olan fakat onu göremeyen kimselere verilen isimdir.Bunlar sahabeyi gördükleri için tabiinden kabul edilmektedir.
Tabiun:Müslüman olarak Peygamberin ashabını gören kimselere denir.Hadislerin rivayet ve tedvininde bu dönemin yeri çok önemlidir.
Etbaut-Tabiun: Etbaut-Tabiun ya da tebeut-tabiin ,tabiundan sonraki nesli ifade eder.Bu nesil genel olarak sahabi torunları ve tabiunun çocuklarından oluşmaktadır.
Kudsi Hadis:Manası Allaha ,ifade biçimi Peygambere ait olduğu söylenen hadislere denir.Peygambere rüya, ilham ya da Cebrail yoluyla mana olarak gelen bilgiler.
Merfu Hadis:Hz Peygambere nispet edilen söz,fiil ve takrirlere denir.Sahabenin açık bir şekilde Peygambere dayandırdığı,ilişkilendirdiği hadislere verilen isimdir.
Mevkuf Hadis: Sahabenin söz ve fiileri ile alakalı aktarılan haberleri içerir.Peygamber’den nakledilen değil bizzat sahabenin kendi uygulamaları ve sözlerini içermektedir.Sahabenin tecrübesi yollarımızı aydınlatan birer ışıktır.
Maktu Hadis: Tabii’nin söz ve fiilleriyle ilgili bilgilere maktu hadis denir.
Adalet: Adalet sıfatı, haberi aktaran kişinin dini yaşayışının düzgün olması ve aynı zamanda toplumda zarar verici davranış ve tutumlardan kaçınması anlamında kullanılmaktadır. Hadis’in kabul edilmesinde aranan en temel şartta ravinin adil olmasıdır.
Zabt:Bir kişinin öğrendiği hadisi bir başkasına aktarıncaya kadar değiştirmeden korumasına verilen isimdir.Raviler zabt bakımından bir çok teste tabii tutulmuştur bu da aslında İslam alimlerinin bu konu da ne denli titiz olduklarını göstermektedir.
Sika: Doğru sözlülük, dürüstlük ve hadisi aktarıncaya kadar onu değiştirmeden muhafaza eden yani zabt bakımından tam olan ravilere sika denir.Çok az hata yapan anlamına da gelmektedir.
Za’if: Adalet ve zabt bakımından eleştirilen ravi za’if(zayıf) olarak nitelendirilir. Güvenilir olduğuna dair bilgi bulunmaya kimse (mechul/mestur) da denmiştir.
Ma’ruf: Birbirine aykırı düşen hadislerden, daha güvenilir raviden gelen hadise denir.
Mechul: Hadis ilmiyle meşgul olduğu bilinmeyen, hadis rivayetinde tanınmayan kimseler için kullanılan bir isimlendirmedir.
Cerh :Raviyi, adalet ve zabt bakımından eksik olduğu gerekçesiyle eleştirmeye denir.Bu uygulama,hadisin sıhhat durumunu tespit etme amacı taşır.
Ta’dil: Ravinin adalet ve zabt bakımından yeterli olduğunu tespit edip belirtmek anlamında kullanılır.
Sahih Hadis: Sözüne güvenilir ve hıfzı sağlam (adalet ve zabt) ravilerin birbirinden naklettikleri hadistir.Bu şekilde bir hadisin diğer güvenilir ravilerin rivayetlerine aykırı (şaz) olmaması gerekir.Sahih hadisin temel özellikler kısaca ;raviler adil ve zabıt,senedi muttasıl,şaz değildir ve muallel değildir.
Hasen Hadis: Senedindeki ravileri adil olmakla beraber biri ya da bir kaçının zabtı tam olmayan hadistir.Sahih hadisten farkı iseravilerinin sahih hadisin ravilerine göre zabt açısından daha zayıf olmasıdır.
Zayıf Hadis: Sahih ve hasen hadisin şartlarından birini veya bir kaçını taşımayan hadise denir.
Mevzu Hadis: Hz Peygambere ait olmayan söz,fiil ve takrirlerin, ona dayandırılarak aktarılmasına denir.Yani kısaca Peygamber adına uydurulmuş sözler diyebiliriz.
Makbul Hadis : Güvenilir ravilerce rivayet edilen ve amel edilmesi gereken haberlere denir. Makbul tabiri bazen güvenilir ravilerin sıfatı olarak da kullanılır.
Merdud Hadis: Kabul edilememesi gereken hadisleri ifade etmek için makbul’ un zıddı olarak kullanılır. Hem mevzu hem de zayıf rivayetlerin genel adıdır.
Muttasıl: Kaynağına ulaşıncaya kadar ravileri arasında bir kopukluk olmayan hadise denir.Muttasıl hem merfu hem de mevkuf türleri için kullanılır.
Munkatı: İsnadında kopukluk olan hadislere denir.Mechul ravinin olması da munkatı olmasına sebeptir.
Metruk: Dinin kaidelerine aykırı olmamakla beraber, adalet ve zabt bakımından sert tenkitler yöneltilen ravilerin tek başlarına rivayet ettikleri hadislere denir.
Münker :Zayıf ravinin güvenilir ravilere aykırı bir şekilde rivayet ettiği hadise denir.Münker hadis zayıf hadis türlerindendir.
Mürsel: Bir tabiinin senedeki bir veya birden fazla raviyi atlayarak doğrudan Peygamberden rivayet ettiği hadise denir.Mürsel hadis zayıf hadis türlerindendir.
Kitabet: Hz Peygamber ve sahabe dönemindeki hadis yazma faaliyetine verilen isimdir.Okuz yazar az olduğu için bazı isimler unutmamak için bunları yazmışlardır.Hz Peygamber Kuran ile karışmasından korktuğu için başta izin vermese de sonra bunu serbest bırakmıştır.
Tedvin: Yazılı olan veya hafızalarda dağınık bir şekilde bulunan hadisleri bir araya toplama faaliyetine tedvin denir.
Tasnif: Hadisleri belli konulara göre sınıflandırarak kitap oluşturmaya tasnif denir.Üç temel tasnif türü vardır bunlar; Konusuna göre (ale’l ebvab),ravisine göre (ale’l rical) ve kelimenin baş harfine göre (ale’l huruf) şeklindedir.
Bab: Konu esaslı düzene sahip hadis eserlerinde ana bölümlerde yer alan alt konulardır.
Sahife: Hz Peygamber ve sahebe döneminde yazılan küçük hacimli hadis mecmualarına sahife denir. Elliden fazla sahabinin hadis yazdığı tespit edilmiştir.
Müsned: Senedinde kopukluk olmaksızın Hz Peygamber’e nispet edilen hadislere müsned denir.Aynı zamanda müsned tabiri hadis rivayet kitapları içerisinde belli bir türü ifade etmek için de kullanılır.
Mu’cem: Genel olarak hadisleri ilk ravilerine ya da son ravilerine veyahut ravilerin memleketlerine göre sıralayan çalışmalardır.Özel kullanıma göre ise kitap müellifinin, hocalarının isimlerini alfabetik sıraya göre düzenleyip onlardan aldığı hadislerin hepsini veya bir kısmını zikrettiği eserlerdir.
Musannef: Genel olarak ,konu esaslı tasnif edilen eserlerin bütününü ifade etmektedir.Musannef denilince çoğunlukla ,fıkhi hükümler içeren,merfu,mevkuf ve maktu rivayetlerin konularına göre sınıflandırılarak oluşturulmuş eserler anlaşılmaktadır.
Muvatta: Hicri II. Asırda Hicaz bölgesinde hadislerin fıkıh konularına göre tasnif edildiği eserlere denir. Muvatta’lar sünenlere benzemekle birlikte Hicaz bölgesindeki alimlerin görüşlerini de toplaması yönüyle o bölgeye özgü türdür.Muvatta denilince akla hemen İmam Malik’in Muvattası gelmektedir.
Cami: Hemen hemen her konuyla ilgili hadisleri bir araya getiren eserlerdir.İnanç, ibadet,muamelat,ahlak ve nefis terbiyesi gibi bir çok konuda hadis bulmak mümkündür.
Sünen: Fıkhi hüküm içeren hadislerin fıkhi konulara göre tasnif edildiği eserlerdir.Genelde merfu hadisler bulunmaktadır.
Sahihayn:Buhari ve Müslim’in el-Camius’s-Sahih isimli eserlerinin her ikisini birden ifade eden isimlendirmedir.
Muttefekun Aleyh: Buhari ve Müslim’in her ikisininde Sahihlerinde yer verdikleri hadisler kast edilmektedir.Lafızları farklı olsa da aynı anlama gelen hadis, aynı sahabiden naklediyorsa muttefekun aleyh denir.Bu tabir bir hadisin en yüksek sıhhat derecesinde olduğunu belirtmektedir.
Şeyhayn: Buhari ve Müslim’in ikisini de ifade etmek için kullanılan bir ifadedir.Bu iki muhaddis hadis rivayetinde eserleriyle ün kazanmışlardır.
Kütüb-i Hamse: Buhari ve Müslim’in Sahihleri ile Ebu Davud,Tirmizi,ve Nesai’nin Sünen’lerine topluca verilen isimdir.Rivayetlerine en fazla itimat edilen beş eser bunlardır.
Kütüb-i Sitte: Buhari ve Müslim’in Sahih’leri ile Ebu Davud,Tirmizi,Nesai ve İbn Mace’nin Sünen’lerinden oluşan altı kitabı ifade etmek için kullanılmıştır.İlk defa Hicri V. Asırda İbn Mace’nin eseri altıncı kitap olarak anılmıştır.
Kütüb-i Tis’a:Buhari ve Müslim’in Sahih’leri ,Ebu Davud, Tirmizi,Nesai ve İbn Mace’nin Sünen’leri il İmam Malik’in Muvatta’ı, Darimi’nin Sünen’İ ve İbn Hanbel’in Müsned’ini topluca ifade eden bir tabirdir.
Müstedrek:Müellifin, aradığı sıhhat şartlarına uyduğu halde kitabına almadığı hadislerin bir başkası tarafından bir araya getirildiği eserlerdir.
Müstahrec:Bir müellifin başkasına ait bir hadis kitabındaki rivayetleri kendine ulaşan farklı isnadlarla rivayet ederek yazığı esere denir.
Erba’un: Kırk hadis anlamında kullanılan bu ifade, kırk ya da o civarda hadisin derlenerek oluşturulduğu eserlere verilen isimdir.
Tahric:Eserde geçen hadislerin temel kaynaklarındaki yerini göstermek, isnad ve sıhhatleri hakkında bilgi vermektir.Tahric çalışmaları hadislerin farklı tariklerini bir araya getirdiği için hem isnad hem de metin yönüyle incelemeler yapmaya imkan tanır.
Ehlü’r –Re’y: İtikadi veya fıkhi meselelerin çözümünde akli yöntemlere başvuran ekolleri ifade eder. Bu niteleme hicri II.asırdan itibaren başta Ebu Hanife olmak üzere Kufe ve civarında oluşan fıkıh anlayışının sahipleri için kullanılmıştır.Hz Ömer’in, İbn Mesud gibi sahabilerin sorgulayıcı yaklaşımları daha sonra İbrahim en-Nehai ve devamında Hammad b.Ebi Süleyman vasıtasıyla Ebu Hanifeye intikal etmiştir.
Ehlü’l-Hadis: Dini meselelerde hadislere dayanılması gerektiğini savunan, akıl yürütmeye ve hadisleri yorumlamaya sıcak bakmayan ekoldür. Re’y karşıtlığı ve hadisin vahiy kaynaklı olduğu düşüncesi en belirgin özelliklerindendir.
Bid’at: Hz Peygamber zamanında bulunmayan dolayısıyla dinde bir kaynağı olmayan uygulamalara verilen isimdir. Yani sünnete aykırı tutumda diyebiliriz.
Ehlü’s-Sünne:Hz Peygamber’in sünnetine uyanlar manasında kullanılan bir tabirdir.Sünneti uygulayan, anlayan ve sahabenin yolundan gitmeye gayret eden Müslümanları ifade etmektedir.
Selef: Sahabe ve tabiin nesli için kullanılan bir ifadedir.’Öne geçen’ anlamına gelir. Onların yolundan gidenlere ise Selefiyye tabiri ise belli bir akımı ifade etmektedir.
Hadis İlmi: Hadislerin hangilerinin kabul edileceği hangilerinin reddedileceğinin tespiti konusunda çalışan ve aynı zamanda hadislerin naklinde uyulması gereken kuralları belirleyen ilimdir.
Rivayetü’l- Hadis İlmi: Hz Peygamberin söz ve fiillerinin naklini,zabtını ve tespitini ele alan ilimdir.
Dirayetü’l Hadis İlmi: Hadislerin sened ve metin bakımından inceleyen,hadisten çıkarılacak mana ve hükümleri araştıran ilimdir.
Hadis Usulü: Hadislerin aslına uygun rivayeti ile kaynağına nispetinin belirlenmesine dair normları tespit eden ilimdir.
Ulumu’l-Hadis: Hadisin sened ve metnini çeşitli yönleriyle inceleme konusu yapan bilgi alanlarına denir.
Esbabü Vürudi’l-Hadis: Hadislerin ne zaman,nerede ve hangi sebeple söylendiğini konu edinen bilgi dalıdır.Hadislerin doğru anlaşılmasında bu çalışma çok önem arz etmektedir.
Garibu’l –Hadis: Hadislerdeki anlaşılması güç ve deyimlerle ilgili açıklama ve izahları konu edinen bölümdür.Hem Kur’an da hem hadislerde uygulanmıştır.
İhtilafü’l-Hadis:Sahih hadisler ya da bir sahih hadis ile şeri deliller arasındaki çelişkinin aslında görüşte olduğunu ispatlamaya çalışan bilgi alanıdır.
Nasih ve Mensuh: Önceki bir hükmün kaldırılmasında nesh denir.Nasih, mevcut hükmü kaldıran ve yerine yeni hüküm getiren hadise denir.
Şerh: Bir hadis kitabının ihtiva ettiği hadisleri sened, muhteva ve dil yönüyle inceleyen ,izahlar getiren çalışmalara şerh denir.
Haşiye: Rivayet,usul ve şerh gibi bir hadis kitabında yer alan metinlerin kapalı ifadeleriyle ilgili yapılan kısa açıklamalardır.
Muhaddis:Sadece hadis dinlemek ve rivayet etmekle kalmayıp, hadisi rivayet ve dirayet yönüyle de bilen kimselere denir.
Şeyh: Kendinden hadis alınan hoca anlamına gelir.Hadisciler arasında ilmi durumuna göre de verilen bir lakaptır.
Terceme: Hadis kitabının ana bölüm ve alt bölüm başlıklarına terceme denir.
Târîh: Ravilerin cerh ve ta’dil bakımından değerlendirilmesinde gerekli bilgiyi konu edinen alandır.
Tahammül ve Eda: Tahammül, bir hocadan hadis alma; eda ise öğrenilen hadisi bir öğrenciye rivayet etme demektir.
Rıhle:Hadis öğrenmen veya bilinen bir hadisi kaynağından duymak için yapılan yolculuğa verilen isimdir.
Takrir:Hz Peygamber’in huzurunda söylenen bir sözü, işlenen bir fiili ya da bir yerde bir şey söyleyip ya da yapılıp da kendisine haber verilen söz veya fiili yasaklamaması ve onaylamasına denir.
Siyer :Peygamber’in hayatını konu edinen bilim dalıdır.
Dâru’s-Sünne: Sünnet yurdu manasına gelmektedir. Bu niteleme Medine’nin bir sıfatı olarak ifade edilir çünkü Medine’nin sünnetin ortaya konulması,yaşanması ve yerleşmesine imkan tanıyan bir mekan olduğu içindir.
Suffe: Mescidi Nebevi ‘nin bitişiğinde özelikle işi ve evi olmayan yoksul sahabilerin kalması için yapılan, hem de Kur’an,hadis ve okuma-yazma eğitimi verilen yerdir.
Dârû’l-Hadis:Hadis derslerinin ağırlıkta olduğu, daha özel müfredatlı medreselerdir.
Ensar:Mekke de zor günler geçiren Hz Peygamber’e ve ona inanan Müslümanlara kapılarını açan Medineli Müslümanlara verilen isimdir.
Muhacir:Mekke’den Medine’ye göç eden Mekkeli Müslümanları ifade eden bir terimdir.
Aşere-i Mübeşşere:Hz Peygamber tarafından cennet ile müjdelenen on sahabiye verilen isimdir.
Cevâmiu’l – Kelim:Az kelimeyle çok mana ifade etmek için kullanılan bir ifade, hem Peygamber’in veciz sözlerini hem de sadece ona verilen veciz söz söyleme özelliğini ifade eder.
Şemâil:Hz Peygamber’in fizik,ahlak,mizaç ve karakter özelliklerine şemail denir.
Ahkâm Hadisleri: Kişinin Allah’a karşı kulluk görevini anlatan,diğer insanlarla ve toplumla ilişkilerini düzenleyen kuralları içeren hadislerdir.
Tergîb ve Terhîb: Dinin iyi ve güzel gördüğü şeyleri yapmaya teşvik etmek tergib; kötü ve günah olanlardan sakındırmak için terhib ifade edilmiştir.
Fiten Hadisler:Hz Peygamber’in vefatından sonra ortaya çıkacak kargaşa ve huzursuzluğa ve kıyamet alametlerine dair verdiği haberlere fiten hadisler denir.
Zühd ve Rekaîk: Hz Peygamber ve sahabenin zühd yaşantısına dair hadisleri ve bu hadisleri bir araya getiren eserlere denir.