AÖF Sermaye Piyasaları ve Finansal Kurumlar Ders Notu
Gönderilme zamanı: 03 Ara 2017 01:09
Sermaye Piyasaları ve Finansal Kurumlar
Ünite 1- Finansal Sistem ve Finansal Piyasalar
Finansal piyasa: Fon açığı veren birimler ile fon fazlası veren birimlerin karşılaştığı ve fon transferinin gerçekleştiği ortam
Finansal sistem: Fon arz ve talep edenler, fon akımlarına aracılık yapan ve sağlayan finansal varlıklar, hukuki ve idari düzenlemelerden oluşan sistemler
Doğrudan yatırım: Ülke sınırları dışına yayarak yabancı ülkelerde yalnız ya da ortaklarla üretim tesisi kurmak
Portföy yatırımı: Yabancıların menkul değerlere yapılan yatırım (sıcak para)
Etkin piyasa: Alıcı ve satıcıların tek başlarına piyasayı etkileyecek bir paya sahip olmayan piyasalar
Para piyasası: Kısa vadeli fon arz ve talebinin karşılaştığı piyasalardır
Para piyasasının temel araçları: Hazine bonoları, finansman bonoları, banka bonoları, varlığa dayalı menkul kıymetler, para, mevduat, mevduat sertifikaları, repo, banka kabulleri, euro dolar
Para piyasasının özellikleri: Finansal araçlarının likiditesi sermaye piyasasına göre daha yüksektir, vade kısadır, risk daha düşüktür, getiri daha düşüktür, en gelişmiş en etkin piyasalar para piyasalarıdır.
Sermaye piyasası: Orta ve uzun vadeli fon arz ve talebinin karşılaştığı piyasalardır.
Sermaye piyasasının temel araçları: Hisse senetleri, devlet tahvilleri, kar zarar ortaklığı belgeleri, gelir ortaklığı senetleri, ipotekli borç ve irat senedi
Sermaye piyasasının gelişmesi için gerekli koşullar: Çok sayıda halka açık anonim şirketi olması, aracı kurumların gelişmiş olması, ekonomide tasarruf düzeyinin yükselmesi, yeterli yasal düzenlemelerin olması, işletmelerin uzun süreli fonlara ihtiyaçların olması, yatırım yapılmasına uygun ortam olması, yatırım analizi yapacak kişi ya da kurumların olması, ekonominin istikrarlı olması
Likidite: Likidite, paraya dönüştürülebilme özelliği olarak da ifade edilebilir. Finansal varlıklar ne kadar kısa sürede değerinden önemli kayıp olmaksızın kolaylıkla paraya dönüşebiliyorsa likiditesi o kadar yüksek olacaktır.
Organize Piyasalar: Yatırımcılar tarafından bilgilere erişim kolay ve düşük maliyetli olur, alıcı ve satıcı tek başlarına piyasayı etkileme gücüne sahip olmaz, finansal varlıkların fiyatı doğru olarak belirlenir, borsaya kote olmuş şirketlerin menkul kıymetleri belirli kurallar çerçevesinde alınıp satılır.
Organize olmamış piyasalar: Finansal varlıkların fiyatları pazarlıkla oluşur, aldatılma olasılığı yüksektir, bankalar arası piyasalar serbest altın piyasası ve serbest döviz piyasası organize olmayan piyasalardır, pek çok finansal kurum telefon telex fax ve bilgisayarlarla birbirleriyle iletişime geçerek fon transferlerini gerçekleştirir.
Birincil piyasa: Finansal varlıkların ilk kez alıcılara satıldığı piyasalardır.
İkincil piyasa: Daha önce alınıp satılan finansal varlıkların tekrar işlem gördüğü piyasalardır.
Spot piyasası: Ödemenin ve teslimatın hemen ya da 2 iş gününde yapıldığı piyasalardır.
Vadeli piyasalar: Ödemenin ve teslimatın gelecekteki bir tarihte yapıldığı fiyatın ise bugünden belirlendiği piyasalardır.
Finansal varlıklar: Finansal araçlar, finansal piyasalara fon sunanların sundukları fonlar karışlığında fon talebinde bulunanlardan aldıkları varlıklardır.
Melez finansal varlıklar: İmtiyazlı hisse senedine dönüştürülebilen tahviller
Risk: Bir finansal varlığın getirindeki ölçülebilir oynaklık
Bölünebilirlik: Finansal varlıkların en az hangi miktarlarda paraya dönüştürülebileceği ile ilgili bir özelliktir.
Aracı Kurumlar: Aracı kurumlar finansal piyasalarda hem birincil hem de ikincil piyasada aracılık yapmak üzere faaliyetlerine izin verilen kurumlardır.
Doğrudan finansman: Finansal varlıkların araya bir kurum girmeksizin aracısız el değiştirilmesidir.
Dolaylı finansman: Finansal varlıkların aracılar ile el değiştirilmesidir
Broker: Bir komisyon karşılığında fon arz edenlerle talep edenleri karşılaştıran kurumlardır. Brokerlar kendi nam ve hesabına işlem yapmazlar.
Dealer: Başkaları ve kendi nam ve hesabına işlem yapan aracı kurumlardır.
Yatırım Bankaları: Mevduat kabul etmeyen, kredi vermeyen işletmelerin menkul kıymet ihraçlarında danışmanlık ve aracılık yapan kurumlardır
İşlem Maliyeti: Fon transferinin gerçekleştirilebilmesi için gerekli zaman ve harcanması gereken paradan oluşur.
Kötü niyet sorunu: Ahlaki riziko, kredi sözleşmesi yaptıktan sonra kredi kullanan tarafın krediyi geri ödeme olasılığını azaltan davranışlarda bulunmasından kaynaklanmaktadır.
Ters seçim: Fonlar riski yüksek getirisi düşük yatırımların finanse edilmesinde kullanılır.
Ülkemizde para yaratan kurumlar: Merkez bankası, ticari bankalar ve katılım bankaları
Merkez Bankası: Para, kredi ve döviz politikalarını uygulayan, bankaların likidite ihtiyaçlarını karşılayan
Mevduat (Ticaret) Bankaları: Mevduat toplamak ve borç vermek
Katılım Bankaları: Dini inançları gereği faiz gelirini kabul etmeyen birimlerin tasarruflarını sisteme kazandırmak üzere oluşturulan kurumlardır.
Kalkınma ve Yatırım Bankaları: Gelişmekte olan ülkelerde sermaye yetersizliği açığını giderme, sanayileşme sürecini hızlandırma görevini üstlenen kurumlardır.
Sigorta Kurumları: Gelecekte oluşabilecek tehlikelere karşı oluşacak zararları azaltmak ya da tamamen karşılamak üzere faaliyette bulunan kurumlardır.
Menkul Kıymetler Borsaları: Borsaya kote olmuş menkul kıymetlerin alım ve satımının yapıldığı fiyatların tespit ve ilanı işleriyle yetkili olarak kurulan tüzel kişiliğe sahip kurumlardır.
Faktoring ve Forfaiting Şirketleri: Alacakları vadesinden önce paraya dönüştüren finansal kurumlardır.
Finansal Kiralama Şirketleri: İşletmelere gerekli olan varlıkları satın almak yerine kiralayarak hizmet sunan finansal kurumlardır.
Finansman Şirketleri: Mal ya da hizmetin alımlarını kredilendirmek amacıyla kurulmuş şirketlerdir.
Türkiyedeki finansal piyasaları düzenleyen ve denetleyen kurumlar: Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası (TCMB), Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu (TMSF) Sermaye Piyasası Kurulu (SPK), Hazine Müsteşarlığı, Bankacılık Düzenleme ve Denetim Kurumu (BDDK)
Faiz: Parayı arz edenler açısından bugünkü kullanım hakkından vazgeçmenin getirisi, parayı talep edenler açısından da gelecekte kullanılacak parayı bugünkü kullanım bedelidir.
Nominal Faiz Oranı: Piyasa faiz oranı ya da cari faiz oranıdır. Nominal faiz oranına aynı zamanda kote edilen faiz oranı
1 + Nominal Faiz Oranı
Reel Faiz = ——————————— – 1
1 + Enflasyon oranı
Menkul Kıymet getirilerinde farklılık oluşturan faktörler: Ödememe riski, likidite riski, vergi durumu, özel haklar
Getiri Eğrisi: Vade ile faiz oranları arasındaki ilişkiyi gösteren eğridir.
Finansal piyasaları globalleşmeye yönlendiren faktörler: Finansal liberalleşme, mali krizler, finansal piyasalarda yakınlaşma, finansal yenilikler ve teknolojik ilerlemeler, doğrudan yatırımların artması, finans sektöründe birleşmeler ve devralmaların artması
Ünite 2- Düzenleme Faaliyetleri ve Düzenleyici Kurumlar
Ekonomik düzenlemeler ilk kez 1870’li yıllarda ortaya çıkmıştır.
Llewellyn’e göre finans piyasalarının devletler tarafından düzenlenmesinin nedenleri: Makro Ekonomik istikrarın korunması, mikro istikrarın sağlanması, kurumlarda ve piyasalarda şeffaflığın sağlanması, yatırımcıların korunması
Finansal Piyasaların Düzenlenmesinin Nedenleri:
1. Dışsallık: Belirli bir işleme taraf olanların dışındakilerin bu işlem nedeniyle etkilenmeleridir.
2. Piyasa Yetersizlikleri ve Başarısızlıkları
Bilgi Asimetrileri: Taraflardan birinin daha az bilgiye sahip olması
Asil-vekil problemleri: Çıkar çatışmaların olması. Finans kurumlarının yatırımcılar adına yaptıkları işlemlerde en iyi gayreti göstermemesi veya kendi çıkarları çerçevesinde bu işlemleri gerçekleştirmesi.
3. Rekabetin zayıf olması
4. Finans Kurumlarının gözetimi gerekliliği
5. Yatırımcıların bilgi düzeylerinin düşük olması ve bilgiye dayalı karar vermekte zorluk yaşamaları
6. Sistemin Kilitlenmesi: Finansal kurumların bir düzenleyici kurumunun bulunmadığı durumda kısa vadeli avantaj sağlamak amacıyla yatırımcıların çıkarlarının aleyhine davranışlar sergilemesi
7. Ahlaki çöküntü: Finansal kurumlarının devletin sağladığı güvenlik önlemlerini kötüye kullanmaları durumunda ortaya çıkan durum. Mevduat güvencesinin olası sonucudur.
8. Finansal Kontratlar ve Reel Sektör Kontratları Arasındaki Fark olması
Finansal Kontratların Özellikleri: Garantisi bulunmamaktadır, Tüketicilerin aldıkları diğer ürünlerin aksine hizmet sağlayan firma sona ererse yatırımcının birikimi kaybolabilir, Satın aldığı sırada alınan ürünün iyi olup olmadığı bilmek zordur, çok sık satın alınmaz bu yüzden yatırımcıların bilgisi ve tecrübesi azdır, bozukluklar giderilemez.
Bankacılık, Sermaye Piyasaları, Sigortacılık ortak olarak düzenlenmesi gereken alanlar: Mali düzenleme ve gözetim, Sistematik düzenleme ve gözetim, yatırımcıların korunması, piyasalarda rekabetin korunması
Finansal Düzenlemeye Yönelik Yaklaşımlar:
1.Kurumsal yaklaşım: BBDK, aracı kurumlar sermaye piyasası kurulu, sigorta şirketleri ise sigorta düzenleme kurumu tarafından düzenlenmektedir. Bu yaklaşım düzenlenen kurumun niteliği hangi düzenleyici kurumun yetki alanına girdiğini belirlemektedir.
2.Fonksiyonel yaklaşım: Düzenlenen kurumun yaptığı işlem hangi düzenleyici kurumun yetkili olduğunu ortaya koyar
3.Bütünleşik yaklaşım: Tek bir mega kurum tüm finansal hizmetler sektörünün düzenlemesinden ve gözetiminden sorumlu olmaktadır
4.İkiz tepe yaklaşımı: İki düzenleyici kuruluşun mali düzenleme ve iş yapısı düzenlemesini paylaştığı yaklaşım
İkiz tepe Modelinin Avantajları:
– Tek bir kurumda olduğu gibi gücün aşırı yoğunlaşması durumu yaşanmamaktadır
– Görevlendirmenin ve hedeflerin açık olması kurumların hesap verebilirliğini de attırmaktadır
– iki temel düzenleme ve gözetim alanı ayrıldığı için birinin diğerini gölgede bırakma olasılığı yoktur
– iki ayrı kurumun hedeflerinin açık hedefinin olması büyük avantaj sağlamaktadır.
– iki kurum arasında bir problem yaşanması durumunda, bu kamuoyu önünde tartışılacak ve çözülecektir.
– iki farklı kültürü kaynaştırma problemi yaşanmamaktadır
ABD’de düzenleyici yapı üç ayaklı şekilde örgütlenmiştir: 1. Ayak; Ulusal Aracı Kurumları birliğidir 2. Ayak; SEC ve FTC‘dir. 3. Ayak; ABD kongresidir.
Dood Frank Wall Street Reformu ve Tüketici koruma yasası: 2010 tarihinde uygulanmaya koyulmuştur. Batmasına göz yummama uygulamasının sona erdirilmesi, şirket kurtarmaların sona erdirilerek korunması, tüketicilerin ayartıcı finansal hizmet uygulamalarından korunması, şefaflığın arttırılması.
Avrupa birliğinde finansal hizmetler toptan satış ve perakende satış seviyesinde yürütülür. Perakende seviyesinde tüketiciler mortgage, sigorta, emeklilik ve tasarruf planı satın almaktadır.
Solvency II: Bir şirketin üstlendiği riskler karşısında ne kadar sermaye tutması ve ne gibi niteliksel şartları yerine getirmesi gerektiğini belirleyen yasal düzenlemeler bütünü. Sigorta firmaları için sermaye kurallarını belirlemektedir.
Tüm Finans sektörü için tek otoritenin bulunduğu AB ülkeleri: Avusturya, Belçika, Danimarka, İrlanda, İşveç
IOSCO: Dünyadaki regülatör kurumları farklı coğrafi alanların komiteleri altında örgütlenmektedir. 1983 yılında kurulmuştur. Dünyadaki menkul kıymetler ve future piyasalarını regüle eden kurumların uluslararası bir organizasyon
G-20 zirvesinde alınan kararlar: 3-4 Kasım 2011 tarihinde gerçekleştirmiştir. Politika ve eylemlerin koordineli bir şekilde yürütülmesi kararı alınmıştır. Mali kuruluşların çok büyük olduğu gerekçesiyle iflasının izin verilemeyeceğine yönelik anlayışın değiştirilmesine, Finans sektöründe kriz öncesi döneme dönülmesine müsaade edilmeyeceği ve bankalara, tezgah üstü piyasalar ile tazminatlar ile ilgili taahhütlerin uygulamasının sıkı bir şekilde takip edileceği ifade edilmiştir.
Mali İstikrar Kurulunun (FSB): Mali sektörün düzenlenmesi ile ilgili gündemin koordinasyonu ve izlenmesine yönelik kapasitesini artırmak amacıyla reform yapılması kararlaştırılmıştır.
Ünite 3- Borsalar
Borsalar: Borsada işlem görmesi uygun görülen finansal araçların alım satımının belirli esaslar ve kurallar çerçevesinde yapıl¬masını sağlayan, oluşan fiyatların ve işlem bilgilerinin kamuya duyurulmasıyla yetkili olan kurumlardır. Borsalar sağlıklı, şeffaf ve güvenilir bir alım satım ortamında fiyatların oluşmasına imkân vererek ekonominin işleyişinde önemli bir fonksiyonu yerine getirir.
Borsaların ekonomiye sağladığı yararlar şunlardır: Ekonomiye kaynak yaratmak, Güven sağlamak, Sermayeyi tabana yaymak, Ekonominin göstergesi olmak, Likidite sağlamak, Ekonomide yapısal değişikliği kolaylaştırmak, Finansal araçlarla ilgili bilgilere kolayca ulaşmak
Borsa tarihçesi: Avrupa da ilk borsa 1487 yılında Anvers kentinde kurulmuştur. SPK kanunu 30 Temmuz 1981 yılında yürürlüğe girmiştir. IMKB 1985 yılında faaliyete geçmiştir. İlk hisse senedi işlemleri 3 Ocak 1986‘da yapılmıştır.
SPK amacı: Sermaye piyasalarının gözetim ve denetimden sorumlu, menkul kıymetlerin birincil piyasasını geliştirerek doğrudan finansman olanaklarını arttırmak. Tasarruf sahiplerinin sermaye piyasasına yoğun katılımını sağlamak, sermaye piyasasının açık, güvenli, istikrarlı çalışmasını sağlamak, yatırımcıların hak ve yararlarını korumak, tasarrufların menkul kıymetlere yatırılarak halkın iktisadi kalkınmaya yaygın ve etkin katılmasını sağlamak.
Menkul Kıymetler Borsası: 91 sayılı KHK ile kurulmuştur, Menkul kıymetler organize – Hisse Senetleri
Sermaye piyasalarında faaliyet gösteren borsalar: İstanbul Menkul Kıymetler Borsası (IMKB) – 1985, Vadeli işlemler ve Opsiyon Borsası (VOB) – 2005, İstanbul Altın Borsası (İAB) – 1995
IMKB’ de yer alan piyasalar:
1.Hisse senedi piyasası: Ulusal Pazar, serbest işlem platformu, ikinci ulusal Pazar, gözaltı pazarı, kurumsal ürünler pazarı
2.Gelişen işlemler piyasası
3.Tahvil ve bono piyasası: Bankalar arası repo-ters repo pazarı, kesin alım satım pazarı, repo-ters repo pazarı, nitelikli yatırımcıya ihraç pazarı, menkul kıymet tercihli repo pazarı
4.Yabancı Menkul kıymetler piyasası
Borsa yatırım fonu (BYF): Bir endeksi baz alarak performansını yatırımcılara yansıtmayı amaçlayan ve payları borsalarda işlem gören yatırım fonları
Varant: Elinde bulunduran kişiye, dayanak varlığı ya da göstergeyi önceden belirlenen bir fiyattan belirli bir tarihte veya belirli bir tarihe kadar alma veya satma hakkı veren sermaye piyasası aracı.
İMKB hisse senetleri piyasasında:
1.Sürekli Müzayede-Çok Fiyat Yöntemi: IMKB hisse senetleri piyasasının temel çalışma yöntemi Sürekli Müzayede. Sisteme gönderilen alış ve satış emirlerinin seans boyunca farklı fiyat seviyelerin¬de eşleşebilmesi, alış-satış emirlerin fiyatları kesişiyorsa işlem hemen gerçekleştirilir.
2.Tek Fiyat İşlem Yöntemi: Belirli bir zaman dilimi boyunca emirlerin eşleştirme yapılmaksızın Alım-Satım Sistemine kabul edilip bu süre sonunda en yüksek miktarda işlemin gerçekleşmesini sağlayan fiyat seviyesinin hesaplandığı, tüm işlemlerin bu fiyat seviyesinden gerçekleştiği işlem yöntemidir. Açılış ve kapanış seanslarında fiyatlar “Tek Fiyat Yöntemi” ile belirlenmektedir. Ayrıca Gözaltı Pazarı işlem gören menkul kıymetler, tek fiyat yöntemiyle işlem görmektedir.
Gelişen İşletmeler Piyasası: Borsa kotasyon şartlarını sağlayamayan gelişme ve büyüme potansiyeline sahip şirketlerin ihraç edecekleri menkul kıy¬metlerin işlem gördüğü piyasadır.
Tahvil ve Bono Piyasası:
1. Kesin Alım-Satım Pazarı (KES): Menkul kıymetlerin doğrudan alım ve doğrudan satım işlemlerinin yapıldığı pazar
2. – Repo: Bir devlet tahvili veya hazine bonosunun geri alım vaadiyle satılmasıdır.
– Ters Repo: Bir devlet tahvili veya hazine bonosunun geri satım vaadiyle alınmasıdır.
3. Menkul Kıymet Tercihli Repo Pazarı: Tercih edilen menkul kıymetler üzerinde repo yapılmasını ve sonrasında bu menkul kıymetlerin alıcıya teslimini sağlayan pazardır.
4. Bankalar arası Repo-Ters Repo Pazarı: Bankaların organize piyasa koşulları içinde geri alım vaadiyle satım ve geri satım vaadiyle alım işlemlerini karşılık ayırmak zorunda olmadan gerçekleştirmelerinin sağlanması amacıyla oluşturulur
5. Nitelikli Yatırımcıya ihraç Pazarı (Birincil Piyasa): Nitelikli yatırımcılar tarafından satın alınabilecek borçlanma araçlarının ihraç işlemlerinin gerçekleştirildiği pazardır.
Yabancı Menkul Kıymetler Piyasası: Uluslararası tahvil pazarında TC hazinesi tarafından ihraç edilen ve Borsa kotunda bulunan dış borçlanma araçları (Euro tahvil) işlem görmektedir. Pazar’da emirler “sürekli müzayede-çok fiyat” yöntemiyle eşleşmektedir. Pazarda asgari 1 (T+1), azami 15 işgünü (T+15) ileri valörlü işlemler yapılabilir.
Ana Pazar: Normal seans ya da fiyat sabitleme seansları sırasında emirlerin eşleştirildiği pazardır. Emirler fiyat ve zaman önceliği kurallarına göre eşleştirilir.
Özel Emirler Pazarı: Ana pazarda oluşan fiyatları etkileyebilecek büyüklükte olan miktarı emirlerin eşleştirildiği pazardır.
Özel Emir ilan Pazarı: Sadece bir tarafı be¬lirli olan özel emirlerin girebildiği pazardır
VOB’da İşlem Teminatları
İşlem Teminatı: Borsada alınmak istenen ya da alınmış olan açık pozisyonlar için Takasbank’ ta bulundurulan ya da bulun¬durulması gereken teminat tutarıdır.
Üç tür işlem teminatı vardır:
-Başlangıç Teminatı: Borsada pozisyon almak için gerekli olan teminat tutarlıdır.
-Sürdürme Teminatı: Başlangıç teminatının inebileceği en düşük seviyedir.
-Olağanüstü Durum Teminatı: Borsa tarafından başlangıç teminatına ek olarak talep edilen teminattır.
İstanbul Altın Borsası (İAB): 26 Temmuz 1995 tarihinde faaliyete geçmiştir. Amacı; Likidite sağlamak, Kıymetli maden işlemlerinde referans fiyatı belirlemek, Kıymetli madenlere dayalı yatırım araçları vasıtayla finansal ürün yelpazesini genişletmek, Ulusal ve uluslararası entegrasyonu sağlamaktır. Türkiye’de altın, gümüş, platin ve paladyum gibi kıymetli madenlerin işlem görebileceği tek organize piyasadır.
Kıymetli Madenler Ödünç Piyasası: Kıymetli maden ödünç ve sertifika işlemleri yapılır.
Elmas ve Kıymetli Taş Piyasası: Elmas ve Kıymetli taş işlemleri gerçekleştirilir.
Ünite 4- Sermaye Piyasası Kurumları
Sermaye Piyasası Kurulu: 1981 yılında 2499 Sayılı Sermaye Piyasası Kanunu ile kurulmuştur. Yetkilerini kendi sorumluluğu altında bağımsız olarak kullanan, idari ve mali özerkliğe sahip düzenleyici ve denetleyici bir kamu kurumudur. Bakanlar Kurulu kararı ile atanan yedi üyeden oluşmaktadır. Bakanlar Kurulu yedi üye arasından bir kişiyi Kurul Başkanı olarak belirlemektedir. Kurul başkanı ve üyelerinin görev süreleri altı yıl olarak belirlenmiştir. Süresi bitenlerin tekrar atanmaları mümkündür.
SPK temel görevleri: Sermaye piyasasının güven, açıklık ve kararlılık içinde çalışması ve tasarruf sahiplerinin hak ve yararlarının korunmasını sağlamak
SPK temel amaçları: Sermaye piyasalarının işleyiş kurallarını belirlemek, piyasadan fon kullanan şirketlerin belli kurallara uygun olarak en iyi şekilde yararlanmalarını sağlamak, sermaye piyasasına yatırım yapan tasarruf sahiplerinin hak ve yararlarını korumak, piyasaların adil ve etkin çalışmasını sağlamaktır.
Sermaye Piyasası kurulunun yaptığı düzenlemeler: Menkul kıymetlerle ilgili düzenlemeler, Menkul kıymetler borsalarının, vadeli işlem ve opsiyon borsalarının kuruluş ve işleyişine ilişkin düzenlemeler, sermaye piyasasından fon sağlayan şirketlere ilişkin düzenlemeler.
IMKB piyasalarında hisse senetleri, kamu ve özel sektör borçlanma araçları, borsa yatırım fonları ve varantlar işlem görmektedir.
IMKB Genel Kurulun görevleri: Borsanın yetkisinde bulunan yönetmelikleri karara bağlama, yönetim kurulunca hazırlanan yıllık faaliyet raporu ile denetçi raporunu inceleyerek onaylama, borsanın bilançosunu ve gelir-gider hesaplarını inceleyerek karara bağlama, kendisine tanınan yetki doğrultusunda yönetim kurulunun üç üyesini seçme
IMKB Yönetim Kurulu bir başkan ve altı üye olmak üzere yedi kişiden oluşur. Borsa Başkanı’nın görev süresi dört yıl, yönetim kurulu üyelerinin görev süreleri ise üç yıldır.
IMKB gelirleri: Üyelerin giriş ve yıllık aidatları, menkul kıymetlerin kotasyon ücretleri, borsa işlemlerinin tescil ücretleri, disiplin cezası nedeniyle tahsil olunan paralar, üye kürtaj ücretlerinden borsa yönetimine ödenecek paylar, Yönetim Kurulunca belirlenecek sair aidat, ücret ve tarife payları
IMKB Takas ve Saklama Bankası A.Ş. (Takasbank) – 1992. Yatırım fon ve ortaklıkları için saklama, takas, değerleme, kontrol ve izleme ile raporlama işlemlerini de yapmaktadır. Takasbank “Uluslararası Numaralandırma Kuruluşu” olarak Türkiye’de ihraç edilen menkul kıymetlere ISIN ve CIF kodu tahsis etmektedir.
Yatırım ortaklıkları: Sermaye piyasası araçları, gayrimenkul, altın ve diğer kıymetli madenler portföylerini işletmek amacıyla kurulan anonim ortaklıklardır.
Menkul Kıymet yatırım ortaklıkları: Sermaye piyasası araçları ile ulusal ve uluslararası borsalarda veya borsa dışı organize piyasalarda işlem gören altın ve diğer kıymetli madenler portföyü işletmek üzere anonim ortaklık şeklinde ve kayıtlı sermaye esasına göre kurulan sermaye piyasası kurumlarıdır.
Gayrimenkul yatırım ortaklıkları: Gayrimenkullere, gayrimenkule dayalı projelere veya sermaye piyasası araçlarına yatırım yapmak suretiyle faaliyet gösteren özel bir portföy yönetim şirketi tipidir.
Girişim Sermayesi Yatırım Ortaklığı (GSYO): Kayıtlı sermayeli olarak kurulan ve çıkarılmış sermayelerini esas olarak girişim sermayesi yatırımlarına yönelten ortaklıklardır. Girişim şirketlerine yatırım yapabilirler, girişim şirketlerinin yönetimine katılabilirler, bu şirketlere danışmanlık hizmeti verebilirler, portföylerini çeşitlendirmek amacıyla ikinci el piyasalarda işlem gören sermaye piyasası araçlarına ve para piyasası araçlarına yatırım yapabilirler.
Yatırım Fonu: Yatırımcılardan katılma belgeleri karşılığında toplanan paralarla, belge sahipleri hesabına, riskin dağıtılması, gayrimenkul, altın ve diğer kıymetli madenler portföyü işletmek amacıyla kurulan mal varlığıdır.
Fonun tüzel kişiliği yoktur, ancak mal varlığı kurucunun mal varlığından ayrıdır, fon mal varlığı rehin edilemez, teminat gösterilemez ve üçüncü şahıslar tarafından haciz edilemez.
Yatırım fonları iki tipte kurulabilir. A Tipi yatırım fonlarının portföylerinin en az aylık ortalama bazda, % 25’i Türk şirketlerinin hisse senetlerinden oluşur. B Tiplerinin portföylerinde böyle bir sınırlama yoktur. Fonların A veya B Tipi olması konusunda önemli olan nokta A Tipi fonlara vergi avantajı tanınmasıdır.
Yatırım fonlarının sınıflandırma kriterleri aşağıda yer almaktadır:
Para piyasası Fonları: Ağırlıklı olarak 0 – 90 gün vadeli kıymet ve işlemlere ilişkin endeksler olan fonlar,
1. Likit Fonlar: Karşılaştırma ölçütünün ağırlıklı vadesi 0 – 45 gün olan fonlar,
2. Kısa Vadeli Bono Fonlar: Karşılaştırma ölçütünün ağırlıklı vadesi 45 – 90 gün olan fonlar
Tahvil – Bono Fonları: Karşılaştırma ölçütünde en az %80 ağırlığında tahvil bono endeksleri olan fonlar
1.Tahvil – Bono Fonları: Karşılaştırma ölçütünün ağırlıklı vadesi 90 – 365 gün olan fonlar
2. Uzun Vadeli Tahvil – Bono Fonları: Karşılaştırma ölçütünün ağırlıklı vadesi 365 günden uzun olan fonlar
3. Endeksli Tahvil – Bono Fonlar: Bir endeksi takip eden fonlar
4. Özel Sektör Tahvil – Bono Fonlar: Karşılaştırma ölçütünde en az %51 ağırlığında özel sektör borçlanma
Karma Fonlar: Karşılaştırma ölçütünde en fazla %74,99 ağırlığında hisse senedi endeksleri olan fonlar
Hisse Senedi Yoğun Fonlar: Karşılaştırma ölçütünde en az %75 ağırlığında hisse senedi endeksi olan fonlar,
Uluslararası Fonlar: Karşılaştırma ölçütünde en az %51 ağırlığında döviz cinsinden varlık endeksleri olan fonlar,
Esnek Fonlar: Herhangi bir karşılaştırma ölçütü olmayan veya karşılaştırma ölçütünü fon portföyünden bağımsız olarak belirleyen tüm fonlar,
Özel Fonlar: Belirli kişi ya da kurumlar için kurulan fonlar
Fon Sepeti: Diğer fonlara yatırım yapan fonlar
Emtia Fonları: Karşılaştırma ölçütünde en az %51 ağırlığında altın ve benzeri emtia endeksleri olan fonlar.
Konut finansmanı fonu: ihraç edilen ipoteğe dayalı menkul kıymetler karşılığında toplanan paralarla, ipoteğe dayalı menkul kıymet sahipleri hesabına inançlı mülkiyet esaslarına göre oluşturulan mal varlığıdır.
Varlık finansmanı fonu: İhraç edilen varlığa dayalı menkul kıymetler karşılığında toplanan paralarla, varlığa dayalı menkul kıymet sahipleri hesabına inançlı mülkiyet esaslarına göre oluşturulan mal varlığıdır.
Bireysel Emeklilik Fonlar: Bireylerin emekliliğe yönelik tasarruflarının yatırıma yönlendirilmesine odaklanmıştır. Emeklilik şirketleri tarafından, emeklilik yatırım fonlarında değerlendirilmektedir
Emeklilik yatırım fonları: Portföy yönetim şirketleri tarafından yatırıma yönlendirilmektedir. Birikimlerin asgari bir süre sonunda başka bir emeklilik yatırım fonuna ya da emeklilik şirketine aktarılması mümkün olmaktadır. Emeklilik yatırım fonunun varlıkları, emeklilik şirketinin mal varlığından ayrı olarak Takasbank’ta saklanır.
Portföy yöneticiliği faaliyeti: Portföylerin yatırımcının veya portföy yöneticisinin belirleyeceği risk-getiri tercihi doğrultusunda müşterilerle yapılacak portföy yönetim sözleşmesi çerçevesinde vekil sıfatıyla yönetilmesi
Varlık yönetim şirketleri: Bankalar, özel finans kurumları ve diğer mali kurumların alacakları ile diğer varlıklarının satın alınması, yeniden yapılandırılarak satılması amacına yönelik olarak faaliyet göstermek üzere kurulan şirketlerdir.
Yatırım danışmanlığı: Karşılığından herhangi bir maddi menfaat temin etmek suretiyle, müşterilere sermaye piyasası araçları ile bunları ihraç eden ortaklık
Bağımsız denetim: İşletmelerin yıllık finansal tablo ve diğer finansal bilgilerinin bu tablo ve bilgileri için belirlenen kriterlere uygunluğu ve doğruluğu hususunda denetlenmesi ve değerlendirilerek rapora bağlanması
Derecelendirme: İşletmelerin risk durumları ve ödeyebilirliklerinin veya borçluluğu değerlendirmesi
Konut finansmanı: Konut edinmeleri amacıyla tüketicilere kredi kullandırılması
Konut finansmanı kuruluşları: Doğrudan tüketiciye kredi kullandıran ya da finansal kiralama yapan bankalar ile BBDK tarafından konut finansmanı faaliyetinde bulunması öngörülen kuruluşlar
İpotek finansmanı kuruluşları: Konut finansmanından kaynaklanan alacakların devralınması, devredilmesi, devralınan alacaklardan oluşan varlıkların yönetimi ve alacakların teminat olarak alınması süratiyle kaynak temini amacıyla kurulan anonim şirketler
Yatırımcı koruma fonu: Hakkında tedrici tasfiye veya iflas kararı verilen aracı kuruluşların sermaye piyasası faaliyetleri ve işlemleri nedeniyle müşterilerine karşı hisse senedi işlemlerinden doğan nakit ödeme ve hisse senedi teslim yükümlülüklerini yerine getirmek ve tasfiye giderlerini karşılamak amacıyla kurulmuştur.
Ünite 1- Finansal Sistem ve Finansal Piyasalar
Finansal piyasa: Fon açığı veren birimler ile fon fazlası veren birimlerin karşılaştığı ve fon transferinin gerçekleştiği ortam
Finansal sistem: Fon arz ve talep edenler, fon akımlarına aracılık yapan ve sağlayan finansal varlıklar, hukuki ve idari düzenlemelerden oluşan sistemler
Doğrudan yatırım: Ülke sınırları dışına yayarak yabancı ülkelerde yalnız ya da ortaklarla üretim tesisi kurmak
Portföy yatırımı: Yabancıların menkul değerlere yapılan yatırım (sıcak para)
Etkin piyasa: Alıcı ve satıcıların tek başlarına piyasayı etkileyecek bir paya sahip olmayan piyasalar
Para piyasası: Kısa vadeli fon arz ve talebinin karşılaştığı piyasalardır
Para piyasasının temel araçları: Hazine bonoları, finansman bonoları, banka bonoları, varlığa dayalı menkul kıymetler, para, mevduat, mevduat sertifikaları, repo, banka kabulleri, euro dolar
Para piyasasının özellikleri: Finansal araçlarının likiditesi sermaye piyasasına göre daha yüksektir, vade kısadır, risk daha düşüktür, getiri daha düşüktür, en gelişmiş en etkin piyasalar para piyasalarıdır.
Sermaye piyasası: Orta ve uzun vadeli fon arz ve talebinin karşılaştığı piyasalardır.
Sermaye piyasasının temel araçları: Hisse senetleri, devlet tahvilleri, kar zarar ortaklığı belgeleri, gelir ortaklığı senetleri, ipotekli borç ve irat senedi
Sermaye piyasasının gelişmesi için gerekli koşullar: Çok sayıda halka açık anonim şirketi olması, aracı kurumların gelişmiş olması, ekonomide tasarruf düzeyinin yükselmesi, yeterli yasal düzenlemelerin olması, işletmelerin uzun süreli fonlara ihtiyaçların olması, yatırım yapılmasına uygun ortam olması, yatırım analizi yapacak kişi ya da kurumların olması, ekonominin istikrarlı olması
Likidite: Likidite, paraya dönüştürülebilme özelliği olarak da ifade edilebilir. Finansal varlıklar ne kadar kısa sürede değerinden önemli kayıp olmaksızın kolaylıkla paraya dönüşebiliyorsa likiditesi o kadar yüksek olacaktır.
Organize Piyasalar: Yatırımcılar tarafından bilgilere erişim kolay ve düşük maliyetli olur, alıcı ve satıcı tek başlarına piyasayı etkileme gücüne sahip olmaz, finansal varlıkların fiyatı doğru olarak belirlenir, borsaya kote olmuş şirketlerin menkul kıymetleri belirli kurallar çerçevesinde alınıp satılır.
Organize olmamış piyasalar: Finansal varlıkların fiyatları pazarlıkla oluşur, aldatılma olasılığı yüksektir, bankalar arası piyasalar serbest altın piyasası ve serbest döviz piyasası organize olmayan piyasalardır, pek çok finansal kurum telefon telex fax ve bilgisayarlarla birbirleriyle iletişime geçerek fon transferlerini gerçekleştirir.
Birincil piyasa: Finansal varlıkların ilk kez alıcılara satıldığı piyasalardır.
İkincil piyasa: Daha önce alınıp satılan finansal varlıkların tekrar işlem gördüğü piyasalardır.
Spot piyasası: Ödemenin ve teslimatın hemen ya da 2 iş gününde yapıldığı piyasalardır.
Vadeli piyasalar: Ödemenin ve teslimatın gelecekteki bir tarihte yapıldığı fiyatın ise bugünden belirlendiği piyasalardır.
Finansal varlıklar: Finansal araçlar, finansal piyasalara fon sunanların sundukları fonlar karışlığında fon talebinde bulunanlardan aldıkları varlıklardır.
Melez finansal varlıklar: İmtiyazlı hisse senedine dönüştürülebilen tahviller
Risk: Bir finansal varlığın getirindeki ölçülebilir oynaklık
Bölünebilirlik: Finansal varlıkların en az hangi miktarlarda paraya dönüştürülebileceği ile ilgili bir özelliktir.
Aracı Kurumlar: Aracı kurumlar finansal piyasalarda hem birincil hem de ikincil piyasada aracılık yapmak üzere faaliyetlerine izin verilen kurumlardır.
Doğrudan finansman: Finansal varlıkların araya bir kurum girmeksizin aracısız el değiştirilmesidir.
Dolaylı finansman: Finansal varlıkların aracılar ile el değiştirilmesidir
Broker: Bir komisyon karşılığında fon arz edenlerle talep edenleri karşılaştıran kurumlardır. Brokerlar kendi nam ve hesabına işlem yapmazlar.
Dealer: Başkaları ve kendi nam ve hesabına işlem yapan aracı kurumlardır.
Yatırım Bankaları: Mevduat kabul etmeyen, kredi vermeyen işletmelerin menkul kıymet ihraçlarında danışmanlık ve aracılık yapan kurumlardır
İşlem Maliyeti: Fon transferinin gerçekleştirilebilmesi için gerekli zaman ve harcanması gereken paradan oluşur.
Kötü niyet sorunu: Ahlaki riziko, kredi sözleşmesi yaptıktan sonra kredi kullanan tarafın krediyi geri ödeme olasılığını azaltan davranışlarda bulunmasından kaynaklanmaktadır.
Ters seçim: Fonlar riski yüksek getirisi düşük yatırımların finanse edilmesinde kullanılır.
Ülkemizde para yaratan kurumlar: Merkez bankası, ticari bankalar ve katılım bankaları
Merkez Bankası: Para, kredi ve döviz politikalarını uygulayan, bankaların likidite ihtiyaçlarını karşılayan
Mevduat (Ticaret) Bankaları: Mevduat toplamak ve borç vermek
Katılım Bankaları: Dini inançları gereği faiz gelirini kabul etmeyen birimlerin tasarruflarını sisteme kazandırmak üzere oluşturulan kurumlardır.
Kalkınma ve Yatırım Bankaları: Gelişmekte olan ülkelerde sermaye yetersizliği açığını giderme, sanayileşme sürecini hızlandırma görevini üstlenen kurumlardır.
Sigorta Kurumları: Gelecekte oluşabilecek tehlikelere karşı oluşacak zararları azaltmak ya da tamamen karşılamak üzere faaliyette bulunan kurumlardır.
Menkul Kıymetler Borsaları: Borsaya kote olmuş menkul kıymetlerin alım ve satımının yapıldığı fiyatların tespit ve ilanı işleriyle yetkili olarak kurulan tüzel kişiliğe sahip kurumlardır.
Faktoring ve Forfaiting Şirketleri: Alacakları vadesinden önce paraya dönüştüren finansal kurumlardır.
Finansal Kiralama Şirketleri: İşletmelere gerekli olan varlıkları satın almak yerine kiralayarak hizmet sunan finansal kurumlardır.
Finansman Şirketleri: Mal ya da hizmetin alımlarını kredilendirmek amacıyla kurulmuş şirketlerdir.
Türkiyedeki finansal piyasaları düzenleyen ve denetleyen kurumlar: Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası (TCMB), Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu (TMSF) Sermaye Piyasası Kurulu (SPK), Hazine Müsteşarlığı, Bankacılık Düzenleme ve Denetim Kurumu (BDDK)
Faiz: Parayı arz edenler açısından bugünkü kullanım hakkından vazgeçmenin getirisi, parayı talep edenler açısından da gelecekte kullanılacak parayı bugünkü kullanım bedelidir.
Nominal Faiz Oranı: Piyasa faiz oranı ya da cari faiz oranıdır. Nominal faiz oranına aynı zamanda kote edilen faiz oranı
1 + Nominal Faiz Oranı
Reel Faiz = ——————————— – 1
1 + Enflasyon oranı
Menkul Kıymet getirilerinde farklılık oluşturan faktörler: Ödememe riski, likidite riski, vergi durumu, özel haklar
Getiri Eğrisi: Vade ile faiz oranları arasındaki ilişkiyi gösteren eğridir.
Finansal piyasaları globalleşmeye yönlendiren faktörler: Finansal liberalleşme, mali krizler, finansal piyasalarda yakınlaşma, finansal yenilikler ve teknolojik ilerlemeler, doğrudan yatırımların artması, finans sektöründe birleşmeler ve devralmaların artması
Ünite 2- Düzenleme Faaliyetleri ve Düzenleyici Kurumlar
Ekonomik düzenlemeler ilk kez 1870’li yıllarda ortaya çıkmıştır.
Llewellyn’e göre finans piyasalarının devletler tarafından düzenlenmesinin nedenleri: Makro Ekonomik istikrarın korunması, mikro istikrarın sağlanması, kurumlarda ve piyasalarda şeffaflığın sağlanması, yatırımcıların korunması
Finansal Piyasaların Düzenlenmesinin Nedenleri:
1. Dışsallık: Belirli bir işleme taraf olanların dışındakilerin bu işlem nedeniyle etkilenmeleridir.
2. Piyasa Yetersizlikleri ve Başarısızlıkları
Bilgi Asimetrileri: Taraflardan birinin daha az bilgiye sahip olması
Asil-vekil problemleri: Çıkar çatışmaların olması. Finans kurumlarının yatırımcılar adına yaptıkları işlemlerde en iyi gayreti göstermemesi veya kendi çıkarları çerçevesinde bu işlemleri gerçekleştirmesi.
3. Rekabetin zayıf olması
4. Finans Kurumlarının gözetimi gerekliliği
5. Yatırımcıların bilgi düzeylerinin düşük olması ve bilgiye dayalı karar vermekte zorluk yaşamaları
6. Sistemin Kilitlenmesi: Finansal kurumların bir düzenleyici kurumunun bulunmadığı durumda kısa vadeli avantaj sağlamak amacıyla yatırımcıların çıkarlarının aleyhine davranışlar sergilemesi
7. Ahlaki çöküntü: Finansal kurumlarının devletin sağladığı güvenlik önlemlerini kötüye kullanmaları durumunda ortaya çıkan durum. Mevduat güvencesinin olası sonucudur.
8. Finansal Kontratlar ve Reel Sektör Kontratları Arasındaki Fark olması
Finansal Kontratların Özellikleri: Garantisi bulunmamaktadır, Tüketicilerin aldıkları diğer ürünlerin aksine hizmet sağlayan firma sona ererse yatırımcının birikimi kaybolabilir, Satın aldığı sırada alınan ürünün iyi olup olmadığı bilmek zordur, çok sık satın alınmaz bu yüzden yatırımcıların bilgisi ve tecrübesi azdır, bozukluklar giderilemez.
Bankacılık, Sermaye Piyasaları, Sigortacılık ortak olarak düzenlenmesi gereken alanlar: Mali düzenleme ve gözetim, Sistematik düzenleme ve gözetim, yatırımcıların korunması, piyasalarda rekabetin korunması
Finansal Düzenlemeye Yönelik Yaklaşımlar:
1.Kurumsal yaklaşım: BBDK, aracı kurumlar sermaye piyasası kurulu, sigorta şirketleri ise sigorta düzenleme kurumu tarafından düzenlenmektedir. Bu yaklaşım düzenlenen kurumun niteliği hangi düzenleyici kurumun yetki alanına girdiğini belirlemektedir.
2.Fonksiyonel yaklaşım: Düzenlenen kurumun yaptığı işlem hangi düzenleyici kurumun yetkili olduğunu ortaya koyar
3.Bütünleşik yaklaşım: Tek bir mega kurum tüm finansal hizmetler sektörünün düzenlemesinden ve gözetiminden sorumlu olmaktadır
4.İkiz tepe yaklaşımı: İki düzenleyici kuruluşun mali düzenleme ve iş yapısı düzenlemesini paylaştığı yaklaşım
İkiz tepe Modelinin Avantajları:
– Tek bir kurumda olduğu gibi gücün aşırı yoğunlaşması durumu yaşanmamaktadır
– Görevlendirmenin ve hedeflerin açık olması kurumların hesap verebilirliğini de attırmaktadır
– iki temel düzenleme ve gözetim alanı ayrıldığı için birinin diğerini gölgede bırakma olasılığı yoktur
– iki ayrı kurumun hedeflerinin açık hedefinin olması büyük avantaj sağlamaktadır.
– iki kurum arasında bir problem yaşanması durumunda, bu kamuoyu önünde tartışılacak ve çözülecektir.
– iki farklı kültürü kaynaştırma problemi yaşanmamaktadır
ABD’de düzenleyici yapı üç ayaklı şekilde örgütlenmiştir: 1. Ayak; Ulusal Aracı Kurumları birliğidir 2. Ayak; SEC ve FTC‘dir. 3. Ayak; ABD kongresidir.
Dood Frank Wall Street Reformu ve Tüketici koruma yasası: 2010 tarihinde uygulanmaya koyulmuştur. Batmasına göz yummama uygulamasının sona erdirilmesi, şirket kurtarmaların sona erdirilerek korunması, tüketicilerin ayartıcı finansal hizmet uygulamalarından korunması, şefaflığın arttırılması.
Avrupa birliğinde finansal hizmetler toptan satış ve perakende satış seviyesinde yürütülür. Perakende seviyesinde tüketiciler mortgage, sigorta, emeklilik ve tasarruf planı satın almaktadır.
Solvency II: Bir şirketin üstlendiği riskler karşısında ne kadar sermaye tutması ve ne gibi niteliksel şartları yerine getirmesi gerektiğini belirleyen yasal düzenlemeler bütünü. Sigorta firmaları için sermaye kurallarını belirlemektedir.
Tüm Finans sektörü için tek otoritenin bulunduğu AB ülkeleri: Avusturya, Belçika, Danimarka, İrlanda, İşveç
IOSCO: Dünyadaki regülatör kurumları farklı coğrafi alanların komiteleri altında örgütlenmektedir. 1983 yılında kurulmuştur. Dünyadaki menkul kıymetler ve future piyasalarını regüle eden kurumların uluslararası bir organizasyon
G-20 zirvesinde alınan kararlar: 3-4 Kasım 2011 tarihinde gerçekleştirmiştir. Politika ve eylemlerin koordineli bir şekilde yürütülmesi kararı alınmıştır. Mali kuruluşların çok büyük olduğu gerekçesiyle iflasının izin verilemeyeceğine yönelik anlayışın değiştirilmesine, Finans sektöründe kriz öncesi döneme dönülmesine müsaade edilmeyeceği ve bankalara, tezgah üstü piyasalar ile tazminatlar ile ilgili taahhütlerin uygulamasının sıkı bir şekilde takip edileceği ifade edilmiştir.
Mali İstikrar Kurulunun (FSB): Mali sektörün düzenlenmesi ile ilgili gündemin koordinasyonu ve izlenmesine yönelik kapasitesini artırmak amacıyla reform yapılması kararlaştırılmıştır.
Ünite 3- Borsalar
Borsalar: Borsada işlem görmesi uygun görülen finansal araçların alım satımının belirli esaslar ve kurallar çerçevesinde yapıl¬masını sağlayan, oluşan fiyatların ve işlem bilgilerinin kamuya duyurulmasıyla yetkili olan kurumlardır. Borsalar sağlıklı, şeffaf ve güvenilir bir alım satım ortamında fiyatların oluşmasına imkân vererek ekonominin işleyişinde önemli bir fonksiyonu yerine getirir.
Borsaların ekonomiye sağladığı yararlar şunlardır: Ekonomiye kaynak yaratmak, Güven sağlamak, Sermayeyi tabana yaymak, Ekonominin göstergesi olmak, Likidite sağlamak, Ekonomide yapısal değişikliği kolaylaştırmak, Finansal araçlarla ilgili bilgilere kolayca ulaşmak
Borsa tarihçesi: Avrupa da ilk borsa 1487 yılında Anvers kentinde kurulmuştur. SPK kanunu 30 Temmuz 1981 yılında yürürlüğe girmiştir. IMKB 1985 yılında faaliyete geçmiştir. İlk hisse senedi işlemleri 3 Ocak 1986‘da yapılmıştır.
SPK amacı: Sermaye piyasalarının gözetim ve denetimden sorumlu, menkul kıymetlerin birincil piyasasını geliştirerek doğrudan finansman olanaklarını arttırmak. Tasarruf sahiplerinin sermaye piyasasına yoğun katılımını sağlamak, sermaye piyasasının açık, güvenli, istikrarlı çalışmasını sağlamak, yatırımcıların hak ve yararlarını korumak, tasarrufların menkul kıymetlere yatırılarak halkın iktisadi kalkınmaya yaygın ve etkin katılmasını sağlamak.
Menkul Kıymetler Borsası: 91 sayılı KHK ile kurulmuştur, Menkul kıymetler organize – Hisse Senetleri
Sermaye piyasalarında faaliyet gösteren borsalar: İstanbul Menkul Kıymetler Borsası (IMKB) – 1985, Vadeli işlemler ve Opsiyon Borsası (VOB) – 2005, İstanbul Altın Borsası (İAB) – 1995
IMKB’ de yer alan piyasalar:
1.Hisse senedi piyasası: Ulusal Pazar, serbest işlem platformu, ikinci ulusal Pazar, gözaltı pazarı, kurumsal ürünler pazarı
2.Gelişen işlemler piyasası
3.Tahvil ve bono piyasası: Bankalar arası repo-ters repo pazarı, kesin alım satım pazarı, repo-ters repo pazarı, nitelikli yatırımcıya ihraç pazarı, menkul kıymet tercihli repo pazarı
4.Yabancı Menkul kıymetler piyasası
Borsa yatırım fonu (BYF): Bir endeksi baz alarak performansını yatırımcılara yansıtmayı amaçlayan ve payları borsalarda işlem gören yatırım fonları
Varant: Elinde bulunduran kişiye, dayanak varlığı ya da göstergeyi önceden belirlenen bir fiyattan belirli bir tarihte veya belirli bir tarihe kadar alma veya satma hakkı veren sermaye piyasası aracı.
İMKB hisse senetleri piyasasında:
1.Sürekli Müzayede-Çok Fiyat Yöntemi: IMKB hisse senetleri piyasasının temel çalışma yöntemi Sürekli Müzayede. Sisteme gönderilen alış ve satış emirlerinin seans boyunca farklı fiyat seviyelerin¬de eşleşebilmesi, alış-satış emirlerin fiyatları kesişiyorsa işlem hemen gerçekleştirilir.
2.Tek Fiyat İşlem Yöntemi: Belirli bir zaman dilimi boyunca emirlerin eşleştirme yapılmaksızın Alım-Satım Sistemine kabul edilip bu süre sonunda en yüksek miktarda işlemin gerçekleşmesini sağlayan fiyat seviyesinin hesaplandığı, tüm işlemlerin bu fiyat seviyesinden gerçekleştiği işlem yöntemidir. Açılış ve kapanış seanslarında fiyatlar “Tek Fiyat Yöntemi” ile belirlenmektedir. Ayrıca Gözaltı Pazarı işlem gören menkul kıymetler, tek fiyat yöntemiyle işlem görmektedir.
Gelişen İşletmeler Piyasası: Borsa kotasyon şartlarını sağlayamayan gelişme ve büyüme potansiyeline sahip şirketlerin ihraç edecekleri menkul kıy¬metlerin işlem gördüğü piyasadır.
Tahvil ve Bono Piyasası:
1. Kesin Alım-Satım Pazarı (KES): Menkul kıymetlerin doğrudan alım ve doğrudan satım işlemlerinin yapıldığı pazar
2. – Repo: Bir devlet tahvili veya hazine bonosunun geri alım vaadiyle satılmasıdır.
– Ters Repo: Bir devlet tahvili veya hazine bonosunun geri satım vaadiyle alınmasıdır.
3. Menkul Kıymet Tercihli Repo Pazarı: Tercih edilen menkul kıymetler üzerinde repo yapılmasını ve sonrasında bu menkul kıymetlerin alıcıya teslimini sağlayan pazardır.
4. Bankalar arası Repo-Ters Repo Pazarı: Bankaların organize piyasa koşulları içinde geri alım vaadiyle satım ve geri satım vaadiyle alım işlemlerini karşılık ayırmak zorunda olmadan gerçekleştirmelerinin sağlanması amacıyla oluşturulur
5. Nitelikli Yatırımcıya ihraç Pazarı (Birincil Piyasa): Nitelikli yatırımcılar tarafından satın alınabilecek borçlanma araçlarının ihraç işlemlerinin gerçekleştirildiği pazardır.
Yabancı Menkul Kıymetler Piyasası: Uluslararası tahvil pazarında TC hazinesi tarafından ihraç edilen ve Borsa kotunda bulunan dış borçlanma araçları (Euro tahvil) işlem görmektedir. Pazar’da emirler “sürekli müzayede-çok fiyat” yöntemiyle eşleşmektedir. Pazarda asgari 1 (T+1), azami 15 işgünü (T+15) ileri valörlü işlemler yapılabilir.
Ana Pazar: Normal seans ya da fiyat sabitleme seansları sırasında emirlerin eşleştirildiği pazardır. Emirler fiyat ve zaman önceliği kurallarına göre eşleştirilir.
Özel Emirler Pazarı: Ana pazarda oluşan fiyatları etkileyebilecek büyüklükte olan miktarı emirlerin eşleştirildiği pazardır.
Özel Emir ilan Pazarı: Sadece bir tarafı be¬lirli olan özel emirlerin girebildiği pazardır
VOB’da İşlem Teminatları
İşlem Teminatı: Borsada alınmak istenen ya da alınmış olan açık pozisyonlar için Takasbank’ ta bulundurulan ya da bulun¬durulması gereken teminat tutarıdır.
Üç tür işlem teminatı vardır:
-Başlangıç Teminatı: Borsada pozisyon almak için gerekli olan teminat tutarlıdır.
-Sürdürme Teminatı: Başlangıç teminatının inebileceği en düşük seviyedir.
-Olağanüstü Durum Teminatı: Borsa tarafından başlangıç teminatına ek olarak talep edilen teminattır.
İstanbul Altın Borsası (İAB): 26 Temmuz 1995 tarihinde faaliyete geçmiştir. Amacı; Likidite sağlamak, Kıymetli maden işlemlerinde referans fiyatı belirlemek, Kıymetli madenlere dayalı yatırım araçları vasıtayla finansal ürün yelpazesini genişletmek, Ulusal ve uluslararası entegrasyonu sağlamaktır. Türkiye’de altın, gümüş, platin ve paladyum gibi kıymetli madenlerin işlem görebileceği tek organize piyasadır.
Kıymetli Madenler Ödünç Piyasası: Kıymetli maden ödünç ve sertifika işlemleri yapılır.
Elmas ve Kıymetli Taş Piyasası: Elmas ve Kıymetli taş işlemleri gerçekleştirilir.
Ünite 4- Sermaye Piyasası Kurumları
Sermaye Piyasası Kurulu: 1981 yılında 2499 Sayılı Sermaye Piyasası Kanunu ile kurulmuştur. Yetkilerini kendi sorumluluğu altında bağımsız olarak kullanan, idari ve mali özerkliğe sahip düzenleyici ve denetleyici bir kamu kurumudur. Bakanlar Kurulu kararı ile atanan yedi üyeden oluşmaktadır. Bakanlar Kurulu yedi üye arasından bir kişiyi Kurul Başkanı olarak belirlemektedir. Kurul başkanı ve üyelerinin görev süreleri altı yıl olarak belirlenmiştir. Süresi bitenlerin tekrar atanmaları mümkündür.
SPK temel görevleri: Sermaye piyasasının güven, açıklık ve kararlılık içinde çalışması ve tasarruf sahiplerinin hak ve yararlarının korunmasını sağlamak
SPK temel amaçları: Sermaye piyasalarının işleyiş kurallarını belirlemek, piyasadan fon kullanan şirketlerin belli kurallara uygun olarak en iyi şekilde yararlanmalarını sağlamak, sermaye piyasasına yatırım yapan tasarruf sahiplerinin hak ve yararlarını korumak, piyasaların adil ve etkin çalışmasını sağlamaktır.
Sermaye Piyasası kurulunun yaptığı düzenlemeler: Menkul kıymetlerle ilgili düzenlemeler, Menkul kıymetler borsalarının, vadeli işlem ve opsiyon borsalarının kuruluş ve işleyişine ilişkin düzenlemeler, sermaye piyasasından fon sağlayan şirketlere ilişkin düzenlemeler.
IMKB piyasalarında hisse senetleri, kamu ve özel sektör borçlanma araçları, borsa yatırım fonları ve varantlar işlem görmektedir.
IMKB Genel Kurulun görevleri: Borsanın yetkisinde bulunan yönetmelikleri karara bağlama, yönetim kurulunca hazırlanan yıllık faaliyet raporu ile denetçi raporunu inceleyerek onaylama, borsanın bilançosunu ve gelir-gider hesaplarını inceleyerek karara bağlama, kendisine tanınan yetki doğrultusunda yönetim kurulunun üç üyesini seçme
IMKB Yönetim Kurulu bir başkan ve altı üye olmak üzere yedi kişiden oluşur. Borsa Başkanı’nın görev süresi dört yıl, yönetim kurulu üyelerinin görev süreleri ise üç yıldır.
IMKB gelirleri: Üyelerin giriş ve yıllık aidatları, menkul kıymetlerin kotasyon ücretleri, borsa işlemlerinin tescil ücretleri, disiplin cezası nedeniyle tahsil olunan paralar, üye kürtaj ücretlerinden borsa yönetimine ödenecek paylar, Yönetim Kurulunca belirlenecek sair aidat, ücret ve tarife payları
IMKB Takas ve Saklama Bankası A.Ş. (Takasbank) – 1992. Yatırım fon ve ortaklıkları için saklama, takas, değerleme, kontrol ve izleme ile raporlama işlemlerini de yapmaktadır. Takasbank “Uluslararası Numaralandırma Kuruluşu” olarak Türkiye’de ihraç edilen menkul kıymetlere ISIN ve CIF kodu tahsis etmektedir.
Yatırım ortaklıkları: Sermaye piyasası araçları, gayrimenkul, altın ve diğer kıymetli madenler portföylerini işletmek amacıyla kurulan anonim ortaklıklardır.
Menkul Kıymet yatırım ortaklıkları: Sermaye piyasası araçları ile ulusal ve uluslararası borsalarda veya borsa dışı organize piyasalarda işlem gören altın ve diğer kıymetli madenler portföyü işletmek üzere anonim ortaklık şeklinde ve kayıtlı sermaye esasına göre kurulan sermaye piyasası kurumlarıdır.
Gayrimenkul yatırım ortaklıkları: Gayrimenkullere, gayrimenkule dayalı projelere veya sermaye piyasası araçlarına yatırım yapmak suretiyle faaliyet gösteren özel bir portföy yönetim şirketi tipidir.
Girişim Sermayesi Yatırım Ortaklığı (GSYO): Kayıtlı sermayeli olarak kurulan ve çıkarılmış sermayelerini esas olarak girişim sermayesi yatırımlarına yönelten ortaklıklardır. Girişim şirketlerine yatırım yapabilirler, girişim şirketlerinin yönetimine katılabilirler, bu şirketlere danışmanlık hizmeti verebilirler, portföylerini çeşitlendirmek amacıyla ikinci el piyasalarda işlem gören sermaye piyasası araçlarına ve para piyasası araçlarına yatırım yapabilirler.
Yatırım Fonu: Yatırımcılardan katılma belgeleri karşılığında toplanan paralarla, belge sahipleri hesabına, riskin dağıtılması, gayrimenkul, altın ve diğer kıymetli madenler portföyü işletmek amacıyla kurulan mal varlığıdır.
Fonun tüzel kişiliği yoktur, ancak mal varlığı kurucunun mal varlığından ayrıdır, fon mal varlığı rehin edilemez, teminat gösterilemez ve üçüncü şahıslar tarafından haciz edilemez.
Yatırım fonları iki tipte kurulabilir. A Tipi yatırım fonlarının portföylerinin en az aylık ortalama bazda, % 25’i Türk şirketlerinin hisse senetlerinden oluşur. B Tiplerinin portföylerinde böyle bir sınırlama yoktur. Fonların A veya B Tipi olması konusunda önemli olan nokta A Tipi fonlara vergi avantajı tanınmasıdır.
Yatırım fonlarının sınıflandırma kriterleri aşağıda yer almaktadır:
Para piyasası Fonları: Ağırlıklı olarak 0 – 90 gün vadeli kıymet ve işlemlere ilişkin endeksler olan fonlar,
1. Likit Fonlar: Karşılaştırma ölçütünün ağırlıklı vadesi 0 – 45 gün olan fonlar,
2. Kısa Vadeli Bono Fonlar: Karşılaştırma ölçütünün ağırlıklı vadesi 45 – 90 gün olan fonlar
Tahvil – Bono Fonları: Karşılaştırma ölçütünde en az %80 ağırlığında tahvil bono endeksleri olan fonlar
1.Tahvil – Bono Fonları: Karşılaştırma ölçütünün ağırlıklı vadesi 90 – 365 gün olan fonlar
2. Uzun Vadeli Tahvil – Bono Fonları: Karşılaştırma ölçütünün ağırlıklı vadesi 365 günden uzun olan fonlar
3. Endeksli Tahvil – Bono Fonlar: Bir endeksi takip eden fonlar
4. Özel Sektör Tahvil – Bono Fonlar: Karşılaştırma ölçütünde en az %51 ağırlığında özel sektör borçlanma
Karma Fonlar: Karşılaştırma ölçütünde en fazla %74,99 ağırlığında hisse senedi endeksleri olan fonlar
Hisse Senedi Yoğun Fonlar: Karşılaştırma ölçütünde en az %75 ağırlığında hisse senedi endeksi olan fonlar,
Uluslararası Fonlar: Karşılaştırma ölçütünde en az %51 ağırlığında döviz cinsinden varlık endeksleri olan fonlar,
Esnek Fonlar: Herhangi bir karşılaştırma ölçütü olmayan veya karşılaştırma ölçütünü fon portföyünden bağımsız olarak belirleyen tüm fonlar,
Özel Fonlar: Belirli kişi ya da kurumlar için kurulan fonlar
Fon Sepeti: Diğer fonlara yatırım yapan fonlar
Emtia Fonları: Karşılaştırma ölçütünde en az %51 ağırlığında altın ve benzeri emtia endeksleri olan fonlar.
Konut finansmanı fonu: ihraç edilen ipoteğe dayalı menkul kıymetler karşılığında toplanan paralarla, ipoteğe dayalı menkul kıymet sahipleri hesabına inançlı mülkiyet esaslarına göre oluşturulan mal varlığıdır.
Varlık finansmanı fonu: İhraç edilen varlığa dayalı menkul kıymetler karşılığında toplanan paralarla, varlığa dayalı menkul kıymet sahipleri hesabına inançlı mülkiyet esaslarına göre oluşturulan mal varlığıdır.
Bireysel Emeklilik Fonlar: Bireylerin emekliliğe yönelik tasarruflarının yatırıma yönlendirilmesine odaklanmıştır. Emeklilik şirketleri tarafından, emeklilik yatırım fonlarında değerlendirilmektedir
Emeklilik yatırım fonları: Portföy yönetim şirketleri tarafından yatırıma yönlendirilmektedir. Birikimlerin asgari bir süre sonunda başka bir emeklilik yatırım fonuna ya da emeklilik şirketine aktarılması mümkün olmaktadır. Emeklilik yatırım fonunun varlıkları, emeklilik şirketinin mal varlığından ayrı olarak Takasbank’ta saklanır.
Portföy yöneticiliği faaliyeti: Portföylerin yatırımcının veya portföy yöneticisinin belirleyeceği risk-getiri tercihi doğrultusunda müşterilerle yapılacak portföy yönetim sözleşmesi çerçevesinde vekil sıfatıyla yönetilmesi
Varlık yönetim şirketleri: Bankalar, özel finans kurumları ve diğer mali kurumların alacakları ile diğer varlıklarının satın alınması, yeniden yapılandırılarak satılması amacına yönelik olarak faaliyet göstermek üzere kurulan şirketlerdir.
Yatırım danışmanlığı: Karşılığından herhangi bir maddi menfaat temin etmek suretiyle, müşterilere sermaye piyasası araçları ile bunları ihraç eden ortaklık
Bağımsız denetim: İşletmelerin yıllık finansal tablo ve diğer finansal bilgilerinin bu tablo ve bilgileri için belirlenen kriterlere uygunluğu ve doğruluğu hususunda denetlenmesi ve değerlendirilerek rapora bağlanması
Derecelendirme: İşletmelerin risk durumları ve ödeyebilirliklerinin veya borçluluğu değerlendirmesi
Konut finansmanı: Konut edinmeleri amacıyla tüketicilere kredi kullandırılması
Konut finansmanı kuruluşları: Doğrudan tüketiciye kredi kullandıran ya da finansal kiralama yapan bankalar ile BBDK tarafından konut finansmanı faaliyetinde bulunması öngörülen kuruluşlar
İpotek finansmanı kuruluşları: Konut finansmanından kaynaklanan alacakların devralınması, devredilmesi, devralınan alacaklardan oluşan varlıkların yönetimi ve alacakların teminat olarak alınması süratiyle kaynak temini amacıyla kurulan anonim şirketler
Yatırımcı koruma fonu: Hakkında tedrici tasfiye veya iflas kararı verilen aracı kuruluşların sermaye piyasası faaliyetleri ve işlemleri nedeniyle müşterilerine karşı hisse senedi işlemlerinden doğan nakit ödeme ve hisse senedi teslim yükümlülüklerini yerine getirmek ve tasfiye giderlerini karşılamak amacıyla kurulmuştur.