DÜNYA BANKASI GRUBU

[sibelle]

Uluslar arası Đmar ve Kalkınma Bankası (IBRD- International Bank for
Reconstruction and Development)’ nin kurulması 1944 yılında toplanan
Bretton-Woods Konferansında kararlastırıldı. Nihayet Bretton-Woods
Konferansı’na katılan 44 ülke tarafından parafe edilen IBRD Ana Sözlesmesi
üye ülkelerden 41’in onayıyla 27 Aralık 1945 tarihinde yürürlüğe girmistir. 25
Haziran 1946 tarihinde çalısmalarına baslamıstır. Bankanın merkezi
Washington’dadır. IBRD bünyesinde faaliyetleri çesitli yönlerden tamamlamak
üzere daha sonraki yıllarda Uluslar arası Kalkınma Birliği (IDA), Uluslar arası
Finansman Kurumu (IFC) ve Çok Taraflı Yatırım Garanti Ajansı (MIGA)
kurulmustur. Bu kurulusların hepsi de “Dünya Bankası Grubu” (World Bank
Group) adıyla anılan kuruluslar topluluğunu olusturmaktadır.22 Dünya
Bankasının kurulus amacı; üye ülkelerin imarlarını kolaylastırmak ve özellikle
üretim kapasiteleri büyük ölçüde yok olmus Batı Avrupa ülkelerine yardım
yapmaktır. Fakat zaman içerisinde Dünya Bankası’ nın faaliyetleri gelismekte
olan ülkelere doğru kaymıstır. Genel olarak Dünya Bankası Grubu
kuruluslarının amacı; mali kaynakların gelismis ülkelerden gelismekte olan
ülkelere kanalize edilmesiyle gelismekte olan ülkelerin hayat standartlarının
yükseltilmesine yardımcı olmaktır. 23
Türkiye IBRD’ ye 19 Subat 1947 tarih ve 5016 Sayılı Kanunla
katılmıstır (IMF’e de aynı tarihte katılmıstır). Dünya Bankasına üye olmak için
IMF’ e üye olmak sarttır. IMF’ den ayrılan ülkeler IBRD’den de ayrılmak
zorundadır. Fakat IMF’ e üye olan bir ülkenin IBRD’ ye üye olma zorunluluğu
bulunmamaktadır.

a. Uluslararası Đmar ve Kalkınma Bankasının Sermayesi
ve Üye Ülkelerin Oy Gücü

Dünya Bankası, ABD’ nin verdiği 10 milyar dolarlık sermayeyle 1946
yılında çalısmasına baslamıstır. 10 milyar doların %2’lik bölümünün altın ya da
ABD doları, %18’lik bölümünün ise üye ülkelerin ulusal paralarıyla ödenmesi
ön görülmüstür.24 IBRD’ nin Ana Sözlesmesinde bunun 100.000 dolar değerinde 100.000 hisseye bölüneceği ve sermayesinin gerek görüldüğünde ¾
oy çoğunluğuyla artırılabileceği hükme bağlanmıstır. 1944 yılında bankanın
sermayesi 0.888671 gram saf altına esit değerde bulunan ABD doları cinsinden
ifade edilmistir. Doların altınla doğrudan bağlantısı ortadan kaldırılınca SDR’
nin değeri 1974 tarihli değeriyle ifade edilmeye baslanmıstır. 1 hisse = 100 000
1974 SDR’ si . Bu tarihte 1 SDR= 1.20635 ABD dolarıdır. Bankanın sermayesi
zaman içinde üye ülke sayısındaki artısa ve faaliyetlerine paralel olarak artıs
kaydetmistir. 30 Haziran 1996 tarihi itibariyle Bankanın kayıtlı sermayesi 188
milyar ABD dolarına ulasmıstır.
Üye ülkelerin banka yönetimindeki etkinliği, bankanın sermayesine
katılım oranlarına bağlıdır. ABD basta olmak üzere Japonya, Almanya, Đngiltere
ve Fransa’ nın toplam taahhüt edilen sermaye içindeki payları toplamı %38,
toplam oy güçleri de %37 ile banka yönetiminde önemli etkinliğe sahiptirler.
Temel karar alma organı, Guvernörler Kurulu’dur. Bu kurulda her bir üyenin
250 temel oyunun yanında sahip olduğu her bir hisse için ek bir oyu bulunmakta
ve ikinci temel organ olan Yönetim Kurulunun 24 üyesinin 5’i banka
sermayesinde en fazla paya sahip olan 5 ülke tarafından seçilerek atanmaktadır.
Türkiye 890 milyon ABD doları taahhüt etmis ve hisse sayısı 7379 olmustur.
Bunun 53 milyon ABD doları ödenmistir. Oy gücü olarak sahip olduğu oy
sayısı 7629’dur. Toplam içindeki payı %0.49’ dur. 25

b. Uluslararası Kalkınma ve Đmar Bankasının Örgüt
Yapısı

IBRD’ nin üç temel organı bulunmaktadır. Bunlar sunlardır:
Guvernörler Kurulu, Yönetim Kurulu, Baskan ve Banka Personelidir.
Guvernörler Kurulu, Bankanın en yetkili organıdır. Kurul, her üye ülke
tarafından atanan bir guvernör ile bir guvernör yardımcısından olusur. Kurul,
maliye bakanları veya ekonomi bakanlarını guvernör, merkez bankası
baskanları ya da hazine müstesarları gibi üst düzey bürokratları guvernör
yardımcısı olarak atamaktadır.26 Kurul yılda bir kez toplanmakta ve bu
toplantılar genellikle Eylül ayında IMF toplantılarıyla birlikte yapılmaktadır.
Yönetim Kurulu, 24 üyeden olusmaktadır. Yönetim Kurulu üyelerinden
5 ülke IBRD sermayesinde en fazla paya sahip bulunan ABD, Japonya,
Almanya, Fransa , Đngiltere’den olusmaktadır ve bu ülkeler tarafından doğrudan
seçilip atanmaktadır. Dünya Bankası’na üye ülkeler iki gruptan olusmakta olup
I.ci gruba üye ülkeler bütün taahhütlerini konvertibl para ile
ödeyebilmektedirler. II.ci gruba dahil ülkeler taahhüdün %10’nu konvertibl para
ile, geri kalan kısmını kendi paraları ile ödeyebilmektedirler. Đkinci grup ülkeler dünya bankasından kredi alabilirler.27 Türkiye’nin de içinde bulunduğu II.
grubun toplam oy gücü %5’ dir. IBRD’ nin görev ve yetkilerinin önemli bir
kısmı Guvernörler Kurulu’nca Yönetim Kurulu’na devredilmistir. IBRD içinde
çesitli konularda çalısmalar yapıp görüsler hazırlayan farklı komiteler görev
yapmaktadır. Baskan, Yönetim Kurulu tarafından seçilmekte ve hem kurulun
hem de Dünya Bankası Grubunun baskanı olarak görev yapmaktadır. Bankanın
genel yönetiminden sorumludur. Yönetim Kurulu toplantılarında, oy esitliği
durumu hariç oy hakkı bulunmamaktadır. Yine oy hakkı olmaksızın
Guvernörler Kurulu toplantılarına da katılabilmektedir.28 Dünya Bankası
Grubu’nda 199’u askın ülkeden 7000 dolayında personel çalısmaktadır.
Personelin yaklasık %95’ i Washington’da genel merkezde çalısmakla birlikte
bankanın Türkiye dahil 85 civarında ülkede bürosu vardır.29

c. Uluslararası Kalkınma ve Đmar Bankası’nın Amaçları

IBRD’ nin iki temel amacı bulunmaktadır:
1. II.Dünya Savasının yol açtığı tahribatın giderilmesi ve savasta yıkılan
ekonomilerin yeniden imar ve insasına katkıda bulunulması (geçici bir amaç ya
da görev).
2. IBRD üyesi ülkelerde üretimin ve verimliliğin arttırılmasına, kaynakların
gelistirilmesine ve özellikle de az gelismis ülkelerin kalkınma çabalarına
yardımcı olunması (sürekli bir amaç ya da görev).
Uluslar arası Đmar ve Kalkınma Bankası’nın finansman kaynakları sunlardır:
- Üye ülkelerin Banka sermayesine istirakleri,
- Sahip olunan fonların isletilmesinden sağlanan gelirler,
- Sermaye piyasalarından yapılan borçlanmalardır.

d. Uluslararası Kalkınma Birliği (IDA-International Development Agency)
1960 yılında kurulmustur. Uluslararası Kalkınma Birliği dıs kapital
kullanma kapasitesinde olup da aldığı kredileri geri ödemede problem yasayan
gelismekte olan ülkelere finansman kolaylıkları sağlamak için kurulmustur30.
Gelismekte olan ülkelere vade, faiz oranı ve geri ödeme sekli gibi konularda
kolaylıklar sağlar. Uluslararası Kalkınma Birliği’ne Dünya Bankasına üye olan
bütün ülkeler katılabilir. Uluslararası Kalkınma Birliği kredileri elli yıl için
verilmektedir. Krediler için her hangi bir faiz ödemesi söz konusu değildir.

e. Uluslararası Finansman Kurumu (IFC-International Finance
Corporation)

24 Temmuz 1956 yılında, az gelismis üye ülkelerde veya gelismekte
olan ülkelerde üretime katkıda bulunacak isletmelerin kurulmasına yardımcı
olarak ekonomik büyümeyi tesvik etmek, bu ülkelerde özel tesebbüsün
gelisimini tesvik ederek IBRD’ nin faaliyetlerini tamamlamaya yönelik olarak
kurulmustur.31 Kurulduğunda kaynak sağlamak ve fon dağıtmak bakımından
münhasıran Dünya Bankasına bağlıyken 1963 yılında yapılan statü
değisikliğiyle bankaya dönüstürülmüstür.

f. Dünya Bankasının Üçüncü Gisesi

Bu mekanizma, 1976 yılında Dünya Bankası bünyesinde islemeye
baslamıstır. Bu gisenin amacı; Dünya Bankasının süregelen uygulamalarıyla
(birinci gise), Uluslararası Kalkınma Örgütü (ikinci gise) arasında bulunan
kosullarda ödünç imkanı sağlamaktır. Gisenin kaynaklarını Dünya Bankası,
bazı ülkeler ve Đsviçre sağlamaktadır.

g. Çok Taraflı Yatırım Garanti Ajansı (MIGA-Multilateral Investment
GuaranteeAgency)

Az gelismis ülkelere yapılan özel yabancı sermaye akısını hızlandırmak,
yatırımları ticari olmayan kısıtlamalara ve özellikle politik risklere karsı
korumak için özel bir amaçla kurulmustur. MIGA, Dünya Bankasının en yeni
kurulusudur. MIGA, yabancı yatırımcılara savastan dolayı ortaya çıkan kayıplar
ve sorunlar, kamulastırma ve ülke parasının konvertibl olmamasından
kaynaklanan problemlere karsı bir güven unsuru teskil eder. Eğer; ev sahibi
ülke mevcut sözlesme sartlarına uymaz ise bu durumda o ülkenin mahkemeleri
MIGA sözlesmesinden doğan yükümlülüklere bağlı olarak söz konusu ülkeyi
tazminat ödemeye mahkum edebilir.32 MIGA sözlesmesi, 9 sanayilesmis ve 20
gelismekte olan ülke tarafından onaylanarak 12 Nisan 1988 tarihinde yürürlüğe
girerek Eylül 1988 tarihinde de çalısmalarına baslamıstır. 1994 yılında Uluslar
arası Kredi ve Yatırım Sigortacıları Birliği üyeliğine kabul edilmistir. MIGA’
ya IBRD üyeleri üye olabilir. Türkiye, MIGA sözlesmesini 7 Ekim 1988 tarihli
Bakanlar Kurulu Kararıyla onaylamıs ve sözlesmenin 27 Mayıs 1988 tarihinden
itibaren geçerli olmasını kabul etmistir.33 1991 ve 1996 yılı Mart ayları arasında
MIGA, dünya genelindeki altyapı projelerinde yaklasık 3.5 milyar dolar
düzeyinde 30 sözlesme yapmıstır.34