YARATICI DÜŞÜNME
Yaratıcılık yeni bir düşünce, ürün ortaya koymak, yapılmayanı yapmak, söylenmeyeni söylemektir. Yaratıcılıkta önceki bilgi ve deneyim birikiminden yararlanmak yoluyla yeni olana ulaşılması söz konusudur. Yaratıcılık farklı olanı, yeniyi ortaya koymak olduğuna göre, görülmeyeni görme, yapılmayanı yapabilme, ilişkili gibi görünmeyen olguların ilişkisini kurabilmektir.
Yaratıcı düşünme ise, farkında olarak ve bilinçaltında gerçekleşen, zihinsel işlemleri içeren dinamik bir etkinliktir. Buna göre yaratıcı düşünme araştırıcı, buluş gücü olan, yenilikler peşinde koşan, sorunlara yeni çözüm önerileri geliştirebilen ve özgün düşüncelerin ortaya çıkmasını sağlayan bir düşünce biçimi olarak tanımlanabilir.
Bu tür düşünme; sentezleme (analojik düşünme, başka araştırma sonuçlarından ve yöntemlerinden yararlanma, denence kurma, planlama), eklemleme (büyük düşünme, düşünceyi hızla değiştirme, somutlaştırma, geniş düşünme) ve imgeleme (akıcılık, kestirimde bulunma, kuramsal düşünme, hayal etme, sezgileme) gerektirir.
Yaratıcı düşünmenin dört aşaması vardır:
- Bilgi birikimi oluşumu: Başarılı bir yaratıcılık özelliğine sahip olmak için öncelikle belirli bir bilgi birikimine sahip olmak gereklidir. Bunu sağlamak için okuma, deneyimli kişilerle tartışma ortamlarında bulunma, farklı konu alanlarında çalışma yapmak gereklidir.
- Tasarlama süreci: Bu aşamada bireyler hazırlık aşamasında elde ettikleri bilgilerin çok büyük bir bölümünün bilinçaltına yerleşmesini sağlarlar. Bu durum bireylerin ilgisi olmayan bir sorunla bağlantılı bir etkinlik yapmaları durumunda sıklıkla ortaya çıkar. Uyku sırasında bile gerçekleşebilir.
- Deneme fikrinin ortaya çıkışı: Yaratıcı düşünmenin en heyecan verici aşamasıdır. Bu aşama bireyin keşfettiği çözüm ya da düşünce aşamasıdır. Bu aşama aynı zamanda sıradan kişilerin yaratıcılığın sadece temel bir bileşeni olmayı yanlış algıladıkları bir aşamadır. Başka bir deyişle bu aşamayı yaratıcı bireyler başarıyla tamamlarlar. Fikir çarpıcı bir anda, yavaş ama emin bir biçimde ortaya çıkabilir.
- Uygulama ve değerlendirme: Bu süreç yaratıcı bir uğraşın en zor aşamasıdır ve büyük ölçüde özgüven, cesaret ve kararlılık gerektirir. Başarılı girişimciler kendi fikirleri üzerinde çalışabilirler ve bunları uygulama niteliğine sahiptirler. Geçici engellerle karşılaştıkları zaman kendi fikirlerini uygulamaktan vazgeçmezler.
Yaratıcılığın doğuştan getirilen genetik bir alt yapısı olmakla beraber, bu niteliğin eğitim, çevre, yetenek, beslenme vb. unsurlarla da geliştirilebileceği kabul edilmektedir. Yaratıcılığı gelişmiş bireylerin özgüveni yüksek, özgür düşünebilen, hareketli, esprili, huzurlu, meraklı kişiler olduğu söylenebilir.
Yaratıcı Düşünmeyi Geliştirmek İçin Yapılması Gerekenler
Çok yönlü düşünme biçiminin geliştirilmesi gerekir. Çoğunlukla öğretilmeye çalışılan tek doğru vardır anlayışı yaratıcı düşünmeyi engelleyen önemli unsurlardandır. Söylenmeyeni söylemek, yapılmayanı yapabilmek cesaretlendirilmeli, buna uygun öğrenme organizasyonları yapılmalıdır. Öğrenme-öğretme ortamlarının tasarımı eleştirel düşünme, bilimsel düşünme, yansıtıcı düşünme, öğrenmeyi öğrenme gibi becerileri geliştirecek biçimde düzenlenmelidir.
Yaratıcı Düşünmeyi Geliştirmede Öğretmenin Rolü
Öncelikle öğretmenlerin kendilerinin yaratıcı düşünme konusunda model olmaları gerekmektedir. Genel olarak öğretmenlerin sahip olmaları gereken özellikler şunlardır:
Öğrenci özelliklerini ortaya çıkarmaya çalışır.
Öğrencilerin düşünme becerilerini geliştirmeye önem verir.
Öğrenci merkezli öğrenme – öğretme uygulamalarına yer verir.
Demokratik eğitim ortamı oluşturur.
Planlamada öğrencilere özgürce denemeler yapma, kendilerim ifade edebilme, farklı bakış açılanın düşünme yolu açar.
Etkili soru sorma uygulamalarına yer verir.
Öğrencilerin sıradan tek çözüm yolu üstüne odaklanmalarını önler.
Öğrenme merakı oluşmasına uygun tasarımlar yapar.
Öğrencinin cesaretini kırma, güvensizlik, baskıya dayalı bir ortam oluşturma, tutarsız davranışlar gibi olumsuz özellikler göstermez.