VERGİLEME İLE İLGİLİ BAZI KAVRAMLAR
- Vergi İadesi: Devletin fazladan tahsil ettiği ya da almaması gerekirken aldığı bir vergiyi mükellefe geri ödemesidir.
- Vergi Maliyeti: Açık ve gizli maliyet olmak üzere 2’ye ayrılır. Açık maliyet, gelir örgütünün vergiyi toplayabilmek için katlandığı maliyettir. Gizli maliyet ise mükellefin vergiye ödemek için katlandığı maliyettir.
- Vergi Harcamaları: Devletin toplayabilecekken vazgeçtiği vergi gelirlerini gösterir. İstisna, muafiyet ve indirimlerdir.
- Vergi Erozyonu: Vergi harcamaları, vergiden kaçınma ve vergi harcamalarının artması sonucunda devletin vergi gelirinin aşınmasıdır.
- Vergi Kapasitesi: Toplumun vergiye dayanma sınırlarını gösterir. Nüfus, milli gelir, gelişmişlik düzeyi vb. kavramlarla ilişkilendirilir.
- Vergi Gayreti: Fiili vergi hasılatının vergi kapasitesine oranlanmasıyla bulunur. Hem devletin vergiyi toplamak için hem de mükellefin vergiyi ödemek için gösterdikleri çabaların bütünüdür. Vergi kapasitesinin ne kadarının vergilendirildiğini gösterir.
- Vergi Bilinci: Toplumu oluşturan bireylerin neden vergi ödendiğinin farkında olmasıdır. Yani ödenen vergi karşılığında kamusal mal ve hizmetler üretileceğinin bilincine varmasıdır.
- Vergi Ahlakı: Kişinin vergi kanunlarına uymak için gösterdiği çabadır.
- Vergi Amortismanı: Herhangi bir hak ve servet unsuru üzerinden alınan verginin artırılması sonucu bu unsurların değerinde meydana gelen azalmadır.
- Verginin Kapitülasyonu: Bir hak veya servet unsuru üzerindeki verginin kaldırılması sonucu onun değerinde ortaya çıkan artıştır.
- Taksflasyon: Yüksek vergi ve enflasyonun bir arada görülmesidir.
- Verginin Dönüştürülmesi: Vergilerdeki artış nedeniyle girişimcinin maliyetlerinde ortaya çıkacak artışın girişimci tarafından giderilerek vergi öncesi duruma dönülmesidir.
- Mali Anestezi: Kişilerin ödedikleri verginin farkında olmamasıdır. Yani ödenen vergilerin kişiler üzerinde psikolojik baskı oluşturmamasıdır. Mali anestezi en çok harcama üzerinden alınan vergilerde yaşanır, KDV gibi.
- Vergi Planlaması: Mikro ve makro vergi planlaması olmak üzere 2 türü vardır. Makro vergi planlaması, devletin kamu harcamalarını karşılayacak ölçüde vergi toplama çabasıdır. Mikro vergi planlaması ise mükelleflerin ödedikleri vergi miktarını azaltma çabasıdır.
- Vergi Cenneti: Off-shore (kıyı) bankacılığı yapan ada ülkeleridir. Bu ülkelerde yabancı sermayeyi çekebilmek için vergi oranları düşük tutulur. Bahamalar ve Cayman Adaları örnek verilebilir.
- Vergi Rekabeti: Uluslararası sermayeyi yani sıcak parayı ülkeye çekebilmek için vergi oranlarını düşürmek konusunda ülkeler arasında yaşanan rekabettir.
- Vergi Uyumlaştırılması: Ülkelerin benzer vergi sistemleri uygulamasıdır.
- Vergi Koordinasyonu: Avrupa Birliği üyesi ülkelerdeki vergi uygulamalarının birbirine benzetilmeye çalışılmasıdır.
- Vergi Çengeli: Enflasyonist dönemlerde kişinin nominal gelirinde yaşanan artışın artan oranlı vergi tarifesi nedeniyle kendisini yüksek vergi oranlarına taşımasıdır.
- Mali Sürüklenme (fiscal drag): Vergi çengeli ile aynı şey olarak ifade edilen bu kavram aslında vergi çengelinin bir sonucudur. Enflasyonist dönemlerde nominal geliri artan kişiler artan oranlı tarife uygulaması nedeniyle daha yüksek oranda vergilendirilirler ve bunun sonucunda enflasyon dizginlenerek ekonomi aşırı istikrara sürüklenir. Eğer bu süreç talepte gereğinden fazla bir azalışa yol açarsa ekonomi durgunluğa da sürüklenebilir.
- Olivera-Tanzi Etkisi: Enflasyonist dönemlerde verginin tarh ve tahsili arasındaki sürenin uzaması, devletin vergi gelirinde azalışa yol açacaktır.
- Vergi Grevi: Toplumsal bir harekettir. Toplumun yüksek vergi oranlarına karşı kolektif olarak baş kaldırmasıdır.
- Vergi Reddi: Bireysel bir tepkidir. Kişinin konan bir vergiyi ödemeyi reddetmesidir.
- Haldun-Laffer Eğrisi: Vergi oranı ve vergi hasılatı arasındaki ilişki incelenmiştir. Buna göre vergi oranlarındaki artış optimal bir düzeye kadar vergi hasılatını artırmaya devam edecektir. Optimal vergi oranından sonra vergi hasılatını artırmak için vergi oranlarını düşürmek gerekecektir.
- Vergi Dampingi: Uluslararası sermayeyi ülkeye çekebilmek için vergi oranlarının aşırı bir şekilde düşürülmesidir.
- Vergi Tatili: Sıcak parayı ülkeye çekebilmek için belli bir dönem vergi alınmamasıdır.
- Asgari Vergi Uygulaması: Vergiden kaçınma eğilimlerinin fazla olduğu bazı meslek grupları için ödenecek asgari bir vergi miktarı belirlenmesidir.
- Tobin Vergisi: Sıcak paranın ani giriş ve çıkışlarının ekonomi üzerinde yol açacağı olumsuzlukları azaltmak için sermayenin giriş ve çıkışı sırasında binde bir gibi düşük oranlarda vergi alınması fikridir.
- Varış-Çıkış Ülkesi Prensibi: Bir malın bir ülkeden başka bir ülkeye ihraç edilmesi halinde malı satan ülkede mal üzerinden alınan KDV’nin satış öncesinde mala iade edilmesidir. Böylece ithalatçı ülkede söz konusu maldan KDV alınabilecektir.
- Vergi Takozu: Vergi ve vergi benzeri uygulamaların işveren üzerinde yol açtığı psikolojik baskıdır.
- Ramsey Vergisi: Talep esnekliğinin düşük olduğu mallardan daha yüksek, talep esnekliğinin yüksek olduğu mallardan daha düşük vergi alınması önerisidir. Devletin vergi hasılatını artırmayı amaçlayan bu öneri vergilerinde hakkaniyet ilkesi ile bağdaşmaz.