UYGUR DEVLETİ (745 – 840)
- Uygur Devleti’nin ilk hükümdarı Kutluk Bilge Kağan’dır.
- Ötüken bölgesinde kurulmuş
- Orta Asya’da kurulan son büyük Türk federasyonudur. Daha sonra Karabalgasun (Ordu – balık) şehrini kurup başkent yapmışlardı
- Uygurlar yerleşik hayat düzenini benimsemiş olmaları dolayısıyla Hunlar ve Göktürklerden farklı bir özelliğe sahiptirler.
- Uygurlar siyasi başarılarından çok kültürel ve medeni faaliyetleriyle tanını
- Uygurlar ilk defa din değiştiren Türk koludur. Uygur Hükümdarı Böğü Kağan, Çin’e yardım için gittiğinde ülkesine dönerken beraberinde dört Mani rahibi de getirmiş Türkler arasında bundan sonra Mani dini yayılmaya başlamıştır.
Not: Maniheizm dinine göre, hayvansal gıdaların yenilmesi yasaktır. Tapınakların varlığından dolayı yerleşik hayatı daha uygun görmektedir. Bu özellikler sonucunda yerleşik hayata geçen Uygurlar, askeri yönden olumsuz olarak etkilenmişlerdir.
- Yerleşik hayata geçmeleri ile tarım, sanat ve ticarette ilerlemiş
- Ticaretle uğraşan Uygurlar, Hint, Tibet ve Maveraünnehir halkı ile sıkı ilişkiler içinde bulunmuşlardı
- Mani ve Buda dinine ait tapınaklar yapmışlardır ve mimaride gelişme göstermiş Bu alanda Hint ve İran sanatı etkisinde kalmışlardır.
- Sulama kanalları açarak modern tarım yapmışlardı
Not: İslamiyet’ten önce Türklerde yerleşik hayata bağlı olarak mimari faaliyetler Uygurlar döneminde başlamıştır.
- Moğolların Türkleşmesinde önemli rol oynamışlardı
- Kitap basma tekniğini ve kâğıt yapımını bilen Uygurlar dünya kültür tarihinde önemli bir yere sahiptir.
- Bilge Kağan’ın kendi adına diktirdiği Karabalgasun adlı anıtları bulunmaktadı
- Minyatür sanatını geliştirmiş
Not: Uygurlar Mani Dinini benimsemelerine rağmen Budist ve Hristiyanlık dinlerine ait mabetler bir arada bulunmuştur. Bu durum Uygurların dini hoşgörüye sahip olduğunu gösterir.
Kırgızlar 840 yılında Uygur Devleti’ni yıkmışlardır. Bu yenilginin ardından dağılan Uygur toplulukları güneye doğru hareket ederek Yeni Uygur devletlerini kurmuşlardır. Bu devletler,
Kansu Uygur Devleti: Kırgızlarla mücadelede başarılı olamayan Uygurlar, Kansu bölgesine gelerek burada bir devlet kurdular. Bu devlet Moğol istilasına (1209) kadar varlığını korumuştur.
Turfan Uygur Devleti: Kırgızların Uygur devletine son vermesinden sonra Uygurların bir bölümü Turfan bölgesine gelerek burada bir devlet kurmuştur. Bu devlet de Moğol istilasına kadar varlığını sürdürmüştür. Günümüzde Uygurlar Doğu Türkistan’da Çin sınırı içinde yer alan Sincan -Uygur Özerk Cumhuriyetimde yaşamaktadır.
Not: Uygurlar,
- Yerleşik hayata geçen ilk Türk devletidir.
- Kâğıt ve matbaayı kullanarak kültürel alanda gelişmiş
- Kabul ettikleri dinlere ait terimleri Türkçeleştirerek, ulusal benliklerini korumaya çalışmışlardı
- Kendilerine özgü bir alfabe kullanmışlardı
- Bir kısım Moğol topluluğunun Türkleşmesinde etkili olmuşlardı