ÖNEMLİ BİR NOT Dede Korkut Hikayeleri Kıpçaklar ile Oğuzların mücadelesini anlatır , Oğuzların bilinen en eski destanıdır.
Kıpçaklar Rusların karadenize inmesini engellemiştir “Türgişler” Emevilerin Orta Asyada yayılmasını ve bölgenin Araplaşması engellemiştir
Şad: Hanedan Üyesi Türk Hukuku ilk kez uygurlar tarafından yazılı hale getirilmiştir
Sav: Atasözü Sagu : Ağıt Gazneli Mahmut Abbasi Halifesini şii Büheyvoğullarının baskısından kurtarmış ve “Sultan” ünvanını almıştır (Sultan ünvanını alan ilk Türk Hükümdarı) Tuğrul Bey Abbasi Halifesini şii Büheyvoğullarından kurtarıp “Doğunun ve Batının Sultanı” ünvanını almıştır , İslam dünyasının siyasi liderliği Türklere geçmiştir Harzemşahlar devletinin yıkılması ile Anadolu Moğollar tehlikesi ile başbaşa kaldı.. Kutsal topraklara hakim olan ilk Türk devleti : ihşitler(akşitler) Eyyübiler Hıttin savaşı ile kudüsü haçlılardan geri almışlardır… Memlükler Aynu Calut savaşı ile moğolların batıya ilerleyişini durdurdular Yavuz sultan selimin memlük devleti üzerine yaptığı mısır seferi sonucu halifelik osmanlıya geçmiş , hükümdar hem halife hem de padişah ünvanını bir arada kullanmıştır..
Altın Orda devleti rusların karadenize inmesini engellemiştir “Marco Polo” KUBİLAY hanlığı hizmetinde çalışmıştır
Emir-i Hares : Suçluları yakalar Amil : Vilayet vergisi toplar Amid : Vilayette Yönetimden sorumludur Kutatgu Bilig : Mutluluk veren bilgi – Yusud Has Hacip Atabetül Hakayık : Gerçeklerin eşiği – Edip Ahmet Yükneki – ahlaki öğütler Divan-ı Hikmet : İlk tasavvuf örneği – Hoca Ahmet Yesevi Ömer Hayyam : Celali Takvimi – Rubailer Enveri : Kasideler Gazali : Siyasi ve Bölücü Din akımlarıyla mücadele etmiştir Birnuni : Bilimin önündeki engelin serbest düşüncenin olmayışı olduğunu söylemiştir, Enlem ve Boylam hesabı yapmış , Dünyanın güneş etrafındaki dönüşünü hesaplamıştır İbn-i Rüşt: Aklın inancın önünde tutulması gerektiğini savunmuştur Harezmi : Cebir Uzmanı Uluğ Bey: Yıldızların fihrist cetevelini hazırlamıştır , Rasathane kurmuştur Ali Şir Nevai : Muhakemetül lugateyn , Türkçenin Farsçadan daha zengin olduğunu anlatmıştır
Divriği Ulu Camii : Mengücekler Tokat Yağıbasan Medresesi : Danişmentler – Anadoluda en eski medrese
Anadolu selçuklu devleti Moğollar(İlhanlı) tarafından Kösedağ Savaşı sonucu yıkılmıştır…. -Münşi : Tuğracı Hunad Hatun Külliyesi : Anadolu selçuklu hükümdarı Alaaddin keykubatın eşi yaptırmıştır – Kayseri Sahip Ata Külliyesi : Anadolu selçuklu veziri yaptırmıştır – Konya Karatay Medresesi : Anadolu selçuklu – konya Emir Saltuk Kümbeti : Erzurum – En eski anıt mezar (Saltuklular) Kervansaraylar(A. Selçuklu) : kırkgöz,öresun,ezine Pazar, evdir
Hacı Bektaşı Veli: Makalat – Bektaşi tarikatının kurucusu Yunus Emre : Divan – Risaletin nushiye – tasavvuf Hoca Denhani : Divan edebiyatının ilk temsilcisi – Selçuklu Şahnamesi Ekberiliğin kurucusu : Sadrettin Konevi
Çimpe Kalesi : Orhan bey zamanında alınan balkanlardaki ilk toprak parçasıdır
İlk osmanlı medresesi : iznik süleyman paşa medresesi
I.Balkan savaşında Arnavutluğun bağımsız olması ile Osmanlıcılık önemini yitirdi I.Dünya savaşında Arapların İngiliz tarafına geçmesi ile İslamcılık önemini yitirdi I.Dünya savaşının kaybedilmesi ile Türkçülük(Turancılık) fikri önemini yitirdi Türk tarihinde ilk kez çok partili hayat II.Meşrutiyet zamanında başlamıştır.. İttihadi muhammediye cemiyeti,Ahrar fırkası ve Volkan gazetesi 31 Mart vakasına destek vemiştir.. 31 Mart vakasında harekat ordusunun başında Mahmut Şevket Paşa vardı 31 Mart isyancıları Divan-ı Harpte yargılanıyor.. Babali baskını(1913) ittihat ve terakki partisinin hükümet darbesidir , rejim değişmemiştir.. II.Balkan savaşı – İstanbul Ant: Edirne,Kırklareli,Dimetoka : Osmanlıya ; Dedeağaç,Kavala : Bulgaristan a verildi , Atina Ant: Yanya,Selanik,Girit Yunanistana verildi.. I.Dünya savaşında tek toprak kazandığımız cephe Kafkas cephesidir (Kars,Ardahan,Batum) Bulgaristan Çanakkale savaşı sonrası ittifak devletlerine katılıyor.. M.Kemal I. Dünya savaşında Kafkas,Suriye-Filistin ve Çanakkale cephesinde savaşmıştır… Londra Gizli Antlaşması ile italya itilaf devletlerine katıldı… Mc Mahon antlaşması ile Araplara isyan ettikleri toprakları alma sözü verildi…
Vilayet-i Sitte : Van,Diyarbakır,Erzurum,Elazığ,Bitlis,Sivas Mondros Ateşkesi(30 Ekim 1918) imzalayanlar Rauf(Orbay-hariciye nazırı) – Amiral Caltrope(ing) İmzalanan gemi : Agamemnon Zırhlısında. Mondrostan sonra ilk olarak ingiltere musulu işgal ediyor (3 Kasım 1918) 13 Kasım 1918 – Mustafa Kemal “Geldikleri gibi giderler” Osmanlı toprakları mondrostan sonraki Paris Barış konferansında(1919) paylaşılmıştır… Amiral Bristol raporu izmirin haklı olduğunu savunmuştur(1919) Trakya paşaeli cemiyetinin gazetesi : Ahali ———————————————————————————————————————– -Mustafa Kemal’in askeri kimliğiyle ilk kez ortaya çıktığı olay 31 Mart Olayı’dır. -Mustafa Kemal’in katıldığı ilk savaş Trablusgarp Savaşı’dır. -Mustafa Kemal’in I. Dünya Savaşı’nda son görevi Suriye’de Yıldırım Orduları Grup Kumandanlığı’dır. -Mondros Ateşkes Anlaşması sonrası ilk işgal edilen toprağımız Musul’dur. -Kurtuluş Savaşı’nda en uzun süre işgal altında kalan şehrimiz İstanbul’dur. -Kurtuluş Savaşı’nda yayınlanan ilk genelge Havza Genelgesi’dir. – Kurtuluş Savaşı’na genel çağrı Amasya Genelgesi’nde yapılmıştır. -Temsil Heyeti’nin oluşturulma fikri ilk kez Amasya Genelgesi’nde ortaya atılmıştır.
-Mustafa Kemal’in istifa ettikten sonra sivil olarak katıldığı ilk olay Erzurum Kongresi’dir. -Tank, denizaltı, uçak, kimyasal ve biyolojik silahlar ilk kez I. Dünya Savaşı’nda kullanılmıştır. -Kurtuluş Savaşı’nda ilk silahlı direniş Güneyde Dörtyol’da başlamıştır. -Kurtuluş Savaşı’nda ilk Kuvva-i Milliye İzmir’in işgali sonrası Batı Anadolu’da kurulmuştur. -Yunan işgal güçlerine ilk kurşunu Hukuk-u Beşer Gazetesi baş yazarı Hasan Tahsin (Osman Recep Nevres) sıkmıştır. -Kurtuluş Savaşı’nda Türk tarafının haklı olduğunu ortaya koyan ilk uluslararası belge Amiral Bristol Raporu’dur. -Kurtuluş Savaşı’nda cumhuriyet rejiminden ilk bahseden cemiyet Trakya ve Paşaeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti olmuştur. -Kuvva-i Milliye tabirini ilk kullanan cemiyet Milli Kongre Cemiyeti’dir. -Kurtuluş Savaşı’nın amaç, gerekçe ve yöntemini ilk kez ortaya koyan belge Amasya Genelgesi’dir. -Ulusal sınırlardan ilk kez Erzurum Kongresinde bahsedilmiştir. -Manda ve Himaye fikri ilk kez Erzurum Kongresi’nde, bir daha gündeme gelmemek üzere kesin olarak Sivas Kongresi’nde reddedilmiştir. -Kurtuluş Savaşı’nda Mebusan Meclisi’nin açtırılma kararı ilk kez Erzurum Kongresi’nde alınmıştır. -Temsil Heyeti ilk kez Erzurum Kongresi’nde bölgesel yetkilerle oluşturulmuştur.
-Batı Cephesi’nin oluşmasını sağlayan Balıkesir ve Alaşehir Kongreleridir. -Kurtuluş Savaşı’nda her açıdan tek milli kongre Sivas Kongresi’dir. -Kurtuluş Savaşı’nda Mustafa Kemal’e karşı ilk muhalefet ve ilk görüş ayrılıkları Sivas Kongresi’nde oluşmuştur. -Temsil Heyeti hükümet gibi hareket ederek yürütme yetkisini ilk kez Sivas Kongresi’nde Ali Fuat (Cebesoy) Paşa’yı Batı Anadolu Kuvva-i Milliye Grup Kumandanlığı’na atayarak kullanmıştır. -İstanbul Hükümeti Temsil Heyeti’ni resmi ve hukuki olarak ilk kez Amasya Görüşmeleri’nde tanımıştır. -Milli mücadelede boğazlarla ilgili ilk karar Misak-ı Milli’de alınmıştır. -Kapitülasyonlar ilk kez Misak-ı Milli’de reddedilmiştir. -I. TBMM’nin ilk başkanı Mustafa Kemal’dir. -I. TBMM’nin çıkardığı ilk kanun Ağnam Vergisi’nin dört katına çıkarılmasına dair kanundur. -Yeni Türk Devleti’nin ilk anayasası 20 Ocak 1921’de çıkarılan Teşkilat-ı Esasiye Kanunu’dur. -TBMM’ye karşı çıkan isyanlardan en uzun süreni Pontus Rum İsyanı’dır (1919-1923). -İstiklal Mahkemeleri ilk kez 11 Eylül 1921’de meclise karşı çıkan isyanları bastırmak amacıyla kurulmuştur.
-TBMM’yi ilk tanıyan devlet 3 Aralık 1920 Gümrü Anlaşması ile Ermenistan’dır. -Türkiye Devleti ifadesi ilk kez Gümrü Anlaşması’nda kullanılmıştır. -TBMM tarafından kurulan düzenli ordunun ilk askeri zaferi I. İnönü Savaşı’dır. -TBMM’yi ilk tanıyan Müslüman devlet 1 Mart 1921 Ankara Anlaşması ile Afganistan’dır. -TBMM’yi ilk tanıyan büyük devlet 16 Mart 1921 Moskova Anlaşması ile Sovyet Rusya’dır. -TBMM’yi ilk tanıyan İtilaf Devleti 20 Ekim 1921 Ankara Anlaşması ile Fransa’dır. -Misak-ı Milli’den verilen ilk taviz Moskova Anlaşması ile Batum’dur. -İtilaf Devletlerinin I. TBMM’yi ilk kez hukuken ve resmen tanıdığı olay Londra Konferansı’dır. -Kurtuluş Savaşı’nda düzenli ordunun ilk ve tek yenilgisi Kütahya-Eskişehir Savaşı’dır. -Mustafa Kemal’in başkomutan olarak çıkardığı ilk yasa Tekalif-i Milliye Emirleridir. -Mustafa Kemal’in başkomutan olarak yönettiği ilk savaş Sakarya Meydan Muharebesi’dir. -Osmanlı Devleti’nin hukuken yok sayıldığı olay Mudanya Mütarekesi’dir. -Kurtuluş Savaşı’nın silahlı mücadele dönemini bitirip siyasal mücadele dönemini başlatan olay Mudanya Mütarekesi’dir.
-Lozan Barış Anlaşması’nda çizilemeyen tek sınırımız Musul meselesi yüzünden Irak sınırıdır. -Cumhuriyetin ilanı ile aşılan sorunlar devlet başkanı, devletin adı, devletin rejimi ve hükümet sistemi sorunlarıdır. -Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk cumhurbaşkanı Mustafa Kemal (Atatürk), ilk başbakanı İsmet (İnönü) ve ilk meclis başkanı Ali Fethi (Okyar) Beylerdir. -Yeni Türk Devleti’nde kurulan ilk siyasal parti Mustafa Kemal tarafından 9 Eylül 1923’te kurulan Halk Fırkası’dır. -Cumhuriyetin ilanından sonra kurulan ilk siyasal parti (aynı zamanda ilk muhalefet partisi) 17 Kasım 1924’te Kazım (Karabekir) tarafından kurulan Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası’dır. -Cumhuriyet rejimini yıkmaya yönelik ilk gerici ayaklanma 13 Şubat 1925’te Diyarbakır’da başlayan Şeyh Sait Ayaklanması’dır. -Türkiye Cumhuriyeti’nin ikinci muhalefet partisi 12 Ağustos 1930’da Ali Fethi (Okyar) tarafından kurulan Serbest Cumhuriyet Fırkası’dır. -Türkiye Cumhuriyet’inde kurulan ilk özel banka Türkiye İş Bankası’dır (1924). -Misak-ı Milli’den daha önce verilmiş tavizlerden ilk geri alınan 1936 Montrö Boğazlar Sözleşmesi ile Boğazlar, ikinci olarak geri alınan 1939’da Hatay’dır. ———————————————————————————————————————
ATATÜRK DÖNEMİNDE AÇILAN OKUL VE KURUMLAR … – Önemli bir bilgi : 1925 yılında Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk yüksekokulu olan Ankara Hukuk Mektebi açıldı. – 1926 yılında Ziraat Enstitüsü açıldı. – 1928 yılında Güzel Sanatlar Akademisi açıldı. – 1933 yılında Türkiye Cumhuriyetinin ilk üniversitesi olan İstanbul Üniversitesi açıldı. Bu Üniversite Osmanlı’dan kalan Darü’l Fünun’un yerine kurulmuştur. (Albert Malche Raporu ile ilintili) – 1936’da Ankara Dil-Tarih ve Coğrafya Fakültesi açıldı. – 1936’da Ankara Devlet Konservatuarı kuruldu. Aynı yıl İstanbul ve İzmir’de de Devlet Konservatuarları açılarak tiyatro, Bale ve opera sanatçıları yetiştirildi. – Türk Tarih Kurumu kuruldu ( 1931) Bu tarihe kadar Türk tarihi Osmanlı tarihi ve İslam Tarihi ile sınırlı tutuluyordu. Atatürk Türk tarihinin derinlemesine araştırılması için bu kurumu kendisi kurmuştur. Bu kurumun çalışmaları sonucu Türk Tarih Tezi ortaya çıktı. Hazırlanan 4 ciltlik Genel Tarih Serisi ile Türk Tarihinin çok eski dönemlere kadar uzandığı ispatlandı. Kurum 1932–1937 ve 1943’te toplam 3 kongre yapmıştır. Osmanlıcı-İslamcı bir tarih anlayışı yerine Milliyetçi bir tarih anlayışı ile kurulmuştur. – Türk Dil Kurumu kuruldu (1932) Atatürk tarafından kurulmuştur. Amaç; Türk dilinin dünya dilleri arasındaki yerini almasını sağlamak Konuşma ve yazı dili arasındaki birlikteliği sağlamak. Bilim ve sanat dallarında ortaya çıkan yeni kavramların Türkçe karşılıklarını bulmaktır. Türkçeyi yabancı kelimelerin boyunduruğundan kurtarmaktır.
***ÖNEMLİ NOT: Türk Tarih Kurumu ve Türk Dil Kurumunun kuruluşu Atatürk Milliyetçiliğinin bir sonucudur. – 1932’de 9 ayrı alanda dil, edebiyat, tarih, güzel sanatlar, temsil, spor, kütüphane ve neşriyat, köycülük, müze ve sergi alanlarında faaliyet göstermek üzere Halkevleri ve Halkodaları kuruldu. Bu iki kurum 1951’de kapatıldı. ***ÖNEMLİ NOT: Türk ocakları İttihatçılar tarafından 1908’de kurulmuş bir dernektir. 1931’de bunlar da kapatıldı ve Halkevlerine dönüştürüldüler. – Bunların dışında Atatürk döneminde Gazi Orta Öğretmen Okulu, Eğitim Enstitüsü, Dolmabahçe Resim, Heykel Müzesi de kuruldu. ***ÖNEMLİ NOT: 1940’de Milli Eğitim Bakanı Hasan Ali Yücel tarafından Köy Enstitüleri kuruldu. Amaç köylülere Hayvancılık, Tarım ve Sağlık konularında gerekli teknik bilgileri vermekti. Yalnız bu okullar Atatürk dönemi okullarından değildir. Menderes Döneminde ise kapatıldılar !!