Osmanlı Devletinde hukuk iki temele dayanıyordu:

1)- Şer’î Hukuk, 2)- Örfî Hukuk

1)-ŞER’İ HUKUK(İslam Hukuku=Fıkıh): Şer’i hukukun kaynaklarını Kur’an, Hadis, İcmâ ve Kıyas oluşturuyordu. Şer’i hukuk sadece müslümanlara uygulanırdı. Kamu hukuku dışında kalan davalarda müslüman olmayanlar, kendi dinî kurumlarında yargılanırlardı.

2)-ÖRFİ HUKUK: Türk gelenek ve göreneklerine göre düzenlenmiş kuurallarla, şer’i hukukun esaslarına aykırı olmamak kaydıyla padişahların buyruklarından oluşurdu. Örfi hukukun esasları KANUNNAME adıyla bir araya getirilmiştir. NOT: Bilinen ilk Osmanlı Kanunnamesi Fatih Sultan Mehmet’in kanunnâmesidir.(KANUNNAME-İ ALİ OSMAN)

Osmanlı Devletinde Hukukun uygulanışı nasıldı?

Osmanlı Devletinde şer’i ve örfî bütün meseleler şer’î mahkemelerde çözümlenirdi. Eyalet, sancak ve kazalardaki mahkemelerde “hakim” olarak KADI bulunurdu.Kadı’nın verdiği karardan şüphe duyanlar üst mahkeme olarak Divan-ı Hümayûna başvurabilirlerdi.Daha küçük yönetim birimlerinde (nahiyelerde) kadı adına hüküm verenlere NAİB denirdi. Mahkemelerde görülen davalar ŞERİYYE SİCİLLERİ denilen defterlere kaydedilirdi.Osmanlı Hukuk Düzeninde Meydana Gelen Değişmeler:

A)-II. Mahmut Döneminde değişmeler:1-Görevden alınan memurların mallarına el koyma usulüne (müsadere) son verildi.

2-Memurların yargılanması, hükümet ile halk arasındaki davaların görüşülmesi için Meclis-iVala-i Ahkam-ı Adliye kuruldu.

3)- İlk olarak Adalet Bakanlığı(Nezareti Deavi) kuruldu.

B)-Tanzimat döneminde (1839-1876)değişmeler:Hatırlanacağı gibi Tanzimat Fermanında (3kasım 1839) Herkes kanun önünde eşit olacak, bütün herkesin can, mal ve namusları güven altında olduğu belirtilmişti. Yine Islahat fermanı(1856) azınlıklara yeni haklar veriyordu. Bu dönemde hukuk alanında önemli gelişmeler yaşandı:

1)- 1840’da Ceza Kanunu(kısmen Fransızcadan tercüme) 1850’de Ticaret Kanunu, 1863’de de Deniz ve ticaret kanunu çıkarıldı. 1868’de Şurayı Devlet(DANIŞTAY) kuruldu.

2)- Bu kanunların yanısıra Tanzimatla birlikte KARMA mahkemeler kuruldu. Karma mahkemelerdeki hakimlerin yarısı yabancı yarısı Osmanlı idi.

AÇIKLAMA: Yabancıların Türk mahkemelerinde yargıç olarak yer alması devletin egemenlik haklarıyla uyuşmamaktadır.

3)- Tanzimat döneminde “İnsan hakları ve vicdan hürriyeti” bakımından önemli gelişmeler oldu. Zenci esirliği yasaklandı ve mezhep değiştirmeyi yasaklayan kanun kaldırıldı.

4)- 1870’de AHMET CEVDET PAŞA başkanlığında bir kurul on yıl kadar çalışarak MECELLE’yi hazırladı. Mecelle medeni kanun niteliğindeydi.

c)-Meşrutiyet Döneminde Meydana gelen değişmeler: 1876’da ilan edilen Kanuni Esasi Osmanlı Devletin’de anayasa hukukunun başlangıcıdır.