Osmanlı ve Türkiye’de basın tarihi



Basın Tarihi

Osmanlıda basının ortaya çıkışı.

İç dinamikler(Merkezileştirme) Dış dinamikler ise(Emperyalizm) etkili olmuştur.

Takvimi Vekai: Amaç halkın öğrendiği bilgiyi engellemek ve kendine göre bir bilgi vermekti. Yani kendince halkın kirli bilgi almasını engellemek istiyordu. 1831 yılında yayınlandı dili gereği imp seçkinlerine hitap etti.

Osmanlı basının gelişiminde merkezileştirme çok önemli bir yer oynamaktaydı. Gelişen kapitalizmle birlikte osmanlı ülkesine gelmek isteyen tüccarlar ve osmanlının taşradaki hakimiyetini artırmak için yapılan ulaşım yollarına sebep oldu. Gelen tüccarların haber alma istekleri doğrultusunda telgraf hatları çekildi. Hem gelişen ulaşım kaynakları hem de telgrafın gelişmesi osmanlı da gazetenin alt yapısına imza attı. Örneğin merkezileşme çabaları sonucu açılan postanelerle muhalif gazeteler osmanlı ükesinde yayılmaya başlandı.

İlkler: 1854 İlk telgraf

             1856 Demir yolu

 Osmanlı da merkezileştirme yolunda atılan önemli gelişmelerden biri de reformdur ancak bu konu tartışmalıdır kimi görüşlere göre reform gücü yerele dağıttığı için merkezileştirme içermez iken kimi görüşlerse bu reformların osmanlıyı ayakta tutmak için yapıldğı gerekçesiyle merkezileştirme olduğunu savunur. Biz ikinci görüşe daha yakınız.

Takvimi vekaiye karşı muhalif bir ses olan yarı resmi gazete Ceride-i Havadis çıkarılmıştır.

1867 ALİ KARARNAMESİ:

Sadrazam Ali Paşa tarafından çıkarılan kararname muhalif gazeteler keyfi şekilde kapatılmaya başlandı

Gazetelerin posta yoluyla dağıtılmasını engellemek isteyen osmanlı çeşitli yollara başvurmuş ancak fransız postalarıyla gazeteler dağıtılmaya devam edilmiştir. Sansür o denli boyutlara ulaşmıştı ki osmanlıda kitap satan alman kitapcının tüm kitapları yasaklanmış daha sonra açılan davayla osmanlı bu kitapçıya tazminat ödemek zorunda kalmıştır.

Abdülhamit döneminde yoğun bir istibdad(Baskı dönemi) uygulandı ancak bu dönem basın gelişmesi hız kazandı. Çünkü abdulhamit merkezileştirmeyi doruğa taşıdı bu da basını geliştirdi. Batılı tarzda eğitim kurumlarının da gelişmesi iyi yetişmiş burokratları ortaya cıkardı. Bu dönemde kitap sayısı epey artmış durumdaydı. Ancak basının gelişmesiyle birlikte sansürde iyiden iyiye artırılmıştı muhalif basın sansüre uğruyor kimi zaman bazı gazeteler sadece bir gün yayınlanabiliyordu.

Ahmet Mithat Efendi bu dönemde devletin matbaasının başına getirlmiş ve Tercümanı Hakikati çıkartmıştır.

Serveti Fünün Dergisi Ahmet İhsan Tokgöz tarafından çıkartılmıştır. Resimli Türk Dergiside denilir sonra başına Tevfik Fikret getirilmiştir.

Bu dönemde düzenli gazete sayısı oldukça azdır. Örneğin bir avrupa ülkesinde ya da dünya bir kral veya kralıçe öldürülse bu basında kral ve kraliçe hastalandı olarak yayınlatılırdı çünkü abdulhamit dünyadaki bu olayların ülkesinde de örnek teşkil etmesini istemiyordu. Öyleki bu dönemde her kahvehanede bir abdulhamit muhbiri olduğu söylenir. Abdulhamit yıldız ve burun kelimesini yasaklamıştır. Oturduğu saray olan yıldız sarayının ima edilmesini daha istmiyordu.

Abdulhamit kendisine bağı kadrolar yetiştirme çabası içindeyken içerdeki çatlak ses giderek yükseliyordu. Örneğin dönemin okulu Mektebi Sultaniyede(Galatasaray Lisesi) ki programda öğrenciler hep bir ağızdan padişahım çok yaşa demek yerine ” Padişahım baş aşağıya” demişlerdir.

Yeni osmanlı 1865 te

Jöntürk ise 1888 de kuruldu.

Bu dönemde örgütlü muhalefet giderek artıyordu. Vatan kelimesini Namık Kemal kullanmış ve osmanlıda yayılmıştır. Namık Kemal izin alarak İbret adlı gazeteyi cıkardı

Mizancı Murat: Mizan gazetesini çıkardı sırasıyla kahirei paris ve cenevrede gazetesini cıkarmaya devam etmiştir.

Bu dönemde Türkçüle vardır ancak sesleri gür cıkmamaktadır. Osmancılık akımının osmanlı toplumunu bir arada tutmaması nedeniyle 2. meşrutiyetten sonra sesleri yükselmiştir. Bu dönemde önemli merkezler şunlardır: paris kahire londra cenevre rio

1897 de Tunalı Hilmi Cenevrede Osmanlı gazetesini çıkardı.

İlk taşra gazetesi olan Tuna Vilayet Gazetesi çıkarıldı Takvimi Vekaiye göre dili daha sadedir hükümet tarafından çıkarılmıştır.

2.MEŞRURİYET

24 Temmuz 1908de kimilerine göre 739 kimilerine göreise 372 gazete çıkarıldı tam bir basın patlaması yaşanıyordu ancak bazı gazetelerin kopyalarına ulaşılamadı.

İkta ve sabah gazeteleri gazetelerini sansür kurulana göndermiyor ve hepsi bir ağızdan abdulhamitten  kurtulma şerefine “oh be” diye manşet yayınlıyorlar.

Muhalif gazeteleri keyfi olarak kapatmak için ortaya çıkan Ali Kararnamesi kaldırılıyor.  Bunun yerine itthatçıların çıkardığı “matbaat” kanunu çıkarılıyor bu kanun liberal bir kanun olarak görülür. Daha sonra 1918 de Talat Paşa “Koşullar uygun olunca basın özgür olmalı” diyerek basının üzerindeki engellemelerin devam edeceğinin işaretini verdi.

Tanin gazetesi hüseyin cahit yalcın tarafından cıkarılan ittihatçi bir gazetedir kendisi daha sonra gazeteden ayrılmıştır.

Tanzmat gazetesi o dönede 21 kere kapatılmıştır. Derste bir arkadaşımız bugün Kürt basının önemli haber ajansı DİHA’nin 30. kez kapatıldığını söylemişti. Bu dersten sonra 40lara yaklaştı kapatılma sayısı. 2015 yılında bile devlet kendi geleniğine bağlılığını sürdürmeye devam ediyor.

Bu dönemde gazeteler batıcı,sosyalist,türkçü,islamcı .

Aynı zamanda kadın dergileride çıkmaya başlanmış feminizm tartışmaları sosyalistler arasında yoğun şekilde devam etmekteydi.

…………………….

Bu notu sevgili dostum Ramazanın çok şahsına münasır kalemiyle yazdım….

2.Abdulhamit dönemi “basın ve sansür”

Koyu istibdad dönemi ve sansürün sistematik hale geldiği dönemdir

İmp içinde çıkarılan ve dışardan gelen gazeteleri denetlemeye calıstı.

Yabancı basını denetlemek için yabancı basınla doğrudan iletişime geçti onlara röp verdi. Para yardımı ödül ve nişan gibi şeyler verdi. Bizzat bazı yabancı gazetecilere aylık maaş vermiştir.

İngiliz basınını denetleme çalıştı ingiliz gazetelerinde abdulhamit aleyhinde çok sayıda yazı çıkmıştır.

Matbaat dairesi osmanlı tarihinde ilk defa abdulhamite bizi sen yönet der. ve yabancı basında çalışanlara lehimzide haberler cıkması için maaş verelim derler. Ancak maaş alan gazeteciler abdulhamit aleyhinde yazılar yazmaya devam ettiler daha çok para almak için 😀

Abdulhamit fransız gazetelerindeki karikatürlere çok kızgındır bu sebepten burun kelimesini gazetelerde kullanımını yasaklamıştır.

Abdulhamitin basını denetlerken en büyük kaygısı yabancı basındır Ancak postaneler artıkça gazetelerde artıyordu. Merkezileşmeyi sağlamak içinde postanaye ihtiyacı vardı. Sevgili Dijle bu konu için “kaderin cilvesi Abdulhamit iktidarını sürdürmek için iktidarını yıkan muhalefeti örgütlemiştir” demişti.

Demir yolları geliştikçe avruyaya seferler hızlanmış her durakta bulunan postaneler yoluyla gazeteler osmanlı ülkesine taşınmıştır.

Osmanlı nazırlarından mıthat paşa dışında sansüre karşı ses cıkaran olmamıştır.

  1. Meşrutiyet basını

Basında siyasal anlamda farklı ideolojileri temsiller vardı. İslamcılar sosyalistler türkçüler vs vs. Halk meşrutiyete mesafeli durumda cunkü ilan edilip edilmediginden kuşu duyuyorlar ve korkuyorlar. Gazeteler o gün gazetelerini sansüre göndermediler. Gazetelerde haber değil bildiriler vardı. Bu dönemdeki gazetelerde haber yoktur.  Halk meşrutiyeti savunmaya başladı ancak hemen ardından bulgaristan bagımsızlıgını ilan etti ve avusturya macaristan bosnayı ilkah etti. Meşrutiyet ruhuyla osmanlı ülkesini dagılmadan koruyacaklarına inanan halk şaşırmıştı. Halk fesi protesto etti cunkü fesler avusturyadan geliyordu. Bu protestoya liman işçileri liderlik ettiler.

Gave Dahhak: Boykotun resmi gazetesidir. Bu gazeteye ilk sosyalist gazete de derler. osmanlı kimliğine sahip cıktılar.  Bu liman işçilerini örgütleyen ittihat ve terakidir. Millici evrensel sol değerlere vurgular vardır.

Edep yahu gazetesi gençlerin meclsin acılısında davul calmalarını kınamış rahatsız olmuştur Gave gazeteside gençler işçinin esnafın sesidir kımse halka karşı çıkamaz.

………………………………

Mütareke basını

İstanbulda çıkan ve İstanbulla Anadolunun işgalini savunan basındır. Önemli gazetelerden bazıları şunlardır.

Peyam-ı sabah: Ali kemal tarafından çıkarıldı. Peyam ve sabah gazetelerinin birleşimiyle ortaya çıktı

Alemdar:  Cevat tarafından çıkarıldı

Aydede: Refik Halit Karay tarafından çıkarıldı.

Anadoluda çıkan mütakere basını

Selamet: Ömer Fevzi bey tarafından Trabzonda çıkarıldı. Ömer aynı zamanda İrşad gazetesini de çıkardı.

İrşad gaztesinin kağıdı yunan kuvvetleri tarafından sağlanmıştır.

Ömer fevzi Mustafa Kemal ve Kazım Karabekiri sevmiyor.

Ali Sami:

31 Mart ayaklanmasını desteklediği için istanbulu terk etmiştir.

Adalet gazetesini çıkardı

Rum kuvvetleriyle dolaşıp köylülere nakit parayla gazete satmıştır.

Daha sonra yunanistana kaçmıştır.

Islahat

İzmir işgalini destekledi

Ferda(Yarın) Gazetesi:

Ali İlmi tarafından çıkarıldı

Fransız işgalini destekledi

Fransızlar Türklerin tek dostudur der. Anadoludaki bağımsızlık hareketini bolşeviklikle suçlar ve bunun anadoluyu esir aldığını söyler

– Hafız Mahmut Efendi de destekler bu iddaayı ve camiide verdiği vaazda “Kuvai milliye sözcüğü yalandır hepsi yağmacı ve alçaktır Mustafa Kemal de bunlardan biridir der.

Fransa Ferdayı finanse etti.

Milliyetçiliği yağmacılık olarak gördüler

——

Anadoludaki işgale karşı olan gazeteler:

Yeni Adana gazetesi:

Vagon içinde basıldı

Bu gazeteler baskılar yüzden kağıt eksikliği yüzünden sıkıntı çekti.

Tek sayfalık gazetelerdi

Bu gazeteyi Ahmet Remzi çıkardı

Hukuku Beşer:

Hasan Tahsin tarafından çıkarıldı.

Anadolu,Işık,Duygu gibi gazetelerde çıkarıldı

İzmire Doğru gazetesi

Balkanlardan Anadoluya gelen göçlere gönderme yaparak “şimdi ey Anadolu şimdi sen nereye gideceksin” demiştir.

Açık Söz,(Kütahyada), İradeyi Milliye(Sivasta) Babalık(Konyada) Albayrak(Erzurum), Varlık(Edirne),Dertli-Gamlı-Türkoğlu-(Bolu),Serveti Milliye(Elazığ)

Hakimiyeti Milliye(Ankarada):

Ordular ilk hedefiniz akdeniz manşetini atmıştır.

Öğüt:

Konyada çıkmıştır.

Kuvaci Sarıklı Ali Kemal hoca çıkarıyor.

Konyada İtalyan işgaline karşı çıktı.

Delibaş isyanı sırasında gazete sahibi öldürüldü

Emel:

Amasyada çıkarılmıştır. Türk kelimesini ilk defa kullanan gazetedir

Yeni Gün:

Yunus Naci tarafından İstbulda çıkarıldı lakin işgalle birlikte Ankaraya taşındı

Mücadelenin resmi sözcüsüdür

İsmi sonradan Cumhuriyet olmuştur(Günümüzdeki Cumhuriyet)

—–

Anadolu hareketinin çok sayıda gazete çıkarması gazetenin toplumda tepeden değil yerden yükseldiğini ve halkın gazeteleri talep ettiğini göstermesi açısından önemlidir.

Mütakere Basınında Önemli Gazeteciler:

Dr. Abdullah Cevdet:

İçtihad dergisini çıkardı

Türkçülüğü savundu

Damızlık erkek ithal edilmesi savundu.

Peyam-ı Sabahta yazdı

Cenap Şahabettin:

Peyam-ı Sabahta yazdı

Darülfünunda ders verdi

Hafız İsmail:

Ayasofyada vaaz verir

İngiliz Mandasını savunur

İstanbul padişahlık ve halifelik için endişeleniyor

Mustafa Kemale ağır hakaretler etmiştir

Prof. Cambroso:

Irkçılığın teorisyenidir

Bazıları doğuştan suçludur der.

Rıza teyfik cambrosoyu dinlersek Mustafa Kemalde böyledir der.

İlgili Kategoriler

İletişim Ders Notları



Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir