Nakşibendilik
Nakşibendi tarikatı ve onun farklı kolları, Osmanlı döneminde de hem siyaset hem de gündelik hayatta ağırlığını hissettirmekteydi. Nakşibendiliğin, pasif bir dindarlıktan ziyade, aktif ve mücadeleci bir Müslümanlığı savunması ve modernleşme süreçlerinde de varlığını sürdürebilmesi,devlet seçkinleri ve aydınlar arasında olduğu kadar, toplumun geleneksel kesimleri arasında da etkinlik kurabilmesini sağlıyordu. Nakşilik, 14. yüzyılın ortalarında Buharalı Mehmed Bahaüddin Nakşibend tarafından kurulmasından bu yana,sadece farklı tabaka ve sınıflardan değil, çok farklı coğrafyalardan insanları da ortaklaştırabilen bir tarihsel birikim oluşturdu. Bugün Türkiye’de Nakşibendi tarikatışemsiyesi altında toplanabilecek irili ufaklı çok sayıda cemaat vardır.
Bunlardan günümüz Türkiye’sinde en etkili olanının iskender Paşa Cemaati olduğunu söyleyebiliriz. Cemaat, Mehmet Zahit Kotku etrafında gelişti. Kotku’nun en önemli önceliği islam’ın temel bilgilerini yeni kuşaklara aktarmaktı. Müritleri arasında daha sonra Türkiye siyasetinde etkili olacak, Necmeddin Erbakan ve Turgut Özal gibi isimler dikkati çekiyordu. Erbakan liderliğinde siyasal hayata katılan Milli Nizam Partisinin (1970) de Kotku’nun tavsiyesiyle kurulduğu bilinmektedir.
Kotku 1980 yılında vefat ettiği zaman yerine ilahiyatçı damadı Prof. Dr. Esad Coşan geçti. Bu süreç Turgut Özal liderliğindeki Anavatan Partisi (ANAP) iktidarına denk gelir. Avustralya’dan ABD’ye farklı coğrafyalarda etkili olmaya çalışan cemaatinlideri Coşan, geçirdiği bir trafik kazası nedeniyle 2001 yılında Avustralya’da vefat etti. Ardından oğlu Nureddin Coşan şeyhlik görevini üstlendi.
Nakşibendilikten ilham alan ve farklı kesimlere hitap eden başka cemaatler de söz konusu. Bunlardan en etkilileri, Erenköy Cemaati, Menzil Dergahı, ismail Ağa Cemaati,Hazneviler dir.