Mali Tablolar Analizi
- Mali Analiz Kavramı
Muhasebenin tanımı ve fonksiyonları hatırlanacak olursa, analiz etme fonksiyonunun
muhasebenin taraflarına bilgi sağlamada önemli bir adımdır. Muhasebeyi bir
işletmenin iktisadi faaliyetlerine ilişkin finansal bilgileri ölçmek ve çeşitli kişilere bu
finansal bilgileri raporlamak gayesiyle kullanılan bir süreç1 olarak tanımlayacak
olursak, tanımın ikinci bölümündeki “raporlama” fonksiyonu sadece özet bir bilgiden
ibaret değildir, bu bilgi analiz edilmiş ve yorumlanmış bir bilgidir diyebiliriz.
Muhasebenin taraflarını tekrar etmek gerekirse, bunlar işletme sahip ya da ortakları,
yöneticiler, çalışanlar, kredi kuruluşları, devlet, kamu ve potansiyel ortaklar gibi
ilgililerdir. Muhasebeye taraf olan bu ilgililer kendi menfaatleri yararına alacakları
kararlarda muhasebenin ürettiği bilgilerden yararlanırlar.
İşte bu muhasebe bilgilerinin, işletme hakkında karar verecek ya da verme durumunda
olan ilgililer için mali analize tabi tutularak ekonomik kararlarda kullanılabilecek
bilgilere dönüştürülebilmesi gerekmektedir.
Mali analiz, analiz tekniklerini muhasebe bilgilerine uygulamak suretiyle bulunacak
analiz sonuçlarının işletmenin mali durumunu ve faaliyet sonuçlarını anlamak üzere
yorumlanmasıdır.
Muhasebe sürecinde mali analiz yapabilmek için yaygın olarak kullanılan çeşitli analiz
türleri vardır; bunların başlıcaları ve en çok kullanılanları şunlardır;
Karşılaştırmalı Tablolar Analizi
Dikey Analiz
Trend Analizi
Oran Analizi
- Mali Tablolar Analizi
Mali Analiz, mali tablolar üzerinde yapılmaktadır. İşletmenin temel mali tabloların
bilanço ve gelir tablosudur. Dolayısıyla mali analiz konusu işlenirken bilanço ve gelir
tablosunu bir kez daha incelemekte yarar olacaktır.
2.1. Bilanço
Bilanço bir işletmenin belirli bir andaki mali durumunu gösteren bir tablodur. Mali
durumundan kasıt; işletmenin sahip olduğu varlıklar ile varlıkların sağlandığı
kaynakların parasal büyüklüğüdür.
Bilanço kalemlerinden varlıklar, DÖNEN VARLIKLAR ve DURAN VARLIKLAR
olarak sınıflandırılmakta ve her sınıflamada hesap grupları ile bu hesap gruplarında yer
1 Accounting Principles, Roger H.HERMANSON – James Don EDWARDS – R. F. SALMANSON, Business
Publications, Inc., USA, 1983
alan hesaplar (bilanço kalemlerini) bulunmaktadır. Dolayısıyla bilanço düzenleme de
kullanılan bilanço kalemleri ile hesaplar arasında bir ilişki vardır ve bilanço
düzenlemeye yarayan bir hesap planı olması gerekir.
Ülkemizde Tekdüzen Muhasebe Sisteminde yer alan Tekdüzen Hesap Planı bilançoda
gösterilmesi gereken tüm bilanço kalemlerini kapsamaktadır. Bu hesap planında yer
alan hesapların bilanço tarihindeki hesap kalanları ile bilanço düzenlenmektedir.
Dönen Varlıklar
İşletmenin serbestçe harcayacağı eldeki ve bankadaki nakit ile bir yıl içinde paraya
çevrilmesi mümkün değerlerin tamamı dönen varlıklar olarak adlandırılır. Dönen
varlıklar; hazır değerler, menkul kıymetler, ticari alacaklar, diğer kısa vadeli
alacaklar, stoklar, gider ve gelir tahakkukları ile diğer dönen varlıklardan oluşur.
Analizde dönen varlıklar toplamına brüt çalışma sermayesi denir. Brüt çalışma
sermayesi, işletmenin peşin alışları, üretim, bakım ve onarım, satışlar gibi günlük
işlemlerini yürütmesine ve kısa vadeli borçlarının ödenmesine yarar. Dolayısıyla
dönen varlıklar toplamının yeterli büyüklükte ve her bilanço kaleminin yer aldığı bir
birleşimde olması gerekir.
Yeterli büyüklükteki ve kalitedeki bir birleşimden oluşan dönen varlıklar ya da brüt
çalışma sermayesi, işletme faaliyetlerinin verimli ve kârlı olmasını sağlar.
Miktarca az olan ve birleşimi kalitesiz olan (yani her bilanço kaleminin yer almaması)
dönen varlıklar işletme faaliyetlerinin başarıyla yürütülmesine imkan vermeyecektir.
Miktarca fazla olan dönen varlıklarda atıl kalmış olarak değerlendirilir ve varlıkların
verimli ve kârlı kullanılmamasına neden olacaktır.
Dönen varlıklar ticari işletmelerde duran varlıklardan fazla olması gerekirken, sanayi
işletmelerinde ise az olması normal kabul edilir.
Duran Varlıklar
Bir yıldan daha fazla sürede işletme faaliyetlerinde kullanılacak, hatta bir yıldan önce
paraya çevrilmesi düşünülmeyen ya da paraya çevrilmesi mümkün olmayan değerler
ise duran varlıklar olarak adlandırılır. Duran varlıklar; uzun vadeli ticari ve diğer
alacaklar, mali duran varlıklar, maddi duran varlıklar, maddi olmayan duran
varlıklar, özel tükenmeye tabi varlıklar, gelecek yıllara ait giderler ve gelir
tahakkukları ile diğer duran varlıklardan oluşur.
Duran varlıkların dönüşümü hemen hemen hiç yoktur; ancak varlıkların verimli
kullanılmasına ve kârlılığa etkisi vardır. Yeterli bir maddi duran varlık büyüklüğü
müşterilerin taleplerine kısa sürede cevap verebilecek bir kapasiteyi temsil eder. Yine
iştirak ya da bağlı ortaklık gibi yapıların duran varlıklar arasında yer alması işletmenin
kârlılığı neticesinde başka yatırımlara girdiğini gösterir. Uzun vadeli alacakların
büyüklüğü işletmenin kârlı bir alanda ne kadar uzun vade yapabildiğini ifade eder.
Ama uzun vadeli alacakların fazlalığı, işletmenin satış kabiliyetindeki yetersizliğinin
bir sonucu da olabilir.
Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar
Bir yıl içinde ödenmesi gereken borçlar kısa vadeli yabancı kaynaklar olarak
adlandırılır. Ancak bu borçların dönen varlıklardan karşılanması esastır. İşletmenin
4
mali borçları, ticari borçları, diğer borçları, alınan avansları, ödenecek vergi ve diğer
yasal yükümlülükleri, borç ve gider karşılıkları, gelecek aylara ait gelir ve gider
tahakkukları ile diğer kısa vadeli yabancı kaynakları kısa vadeli yabancı kaynaklar
grubunu oluşturur.
Kısa vadeli yabancı kaynakların toplamı, karşılığı dönen varlıklar grubundan çıkacak
nakit veya malları temsil eder. Bu borçların içindeki banka kredileri ile tahvilli borçlar
işletmeye ayrıca faiz yükü de getirecektir.
Kısa vadeli yabancı kaynakların uzun vadeli yabancı kaynaklardan az olması beklenir.
Böylece işletmedeki borçlanma maliyeti düşük, kısa vadeli borç ödeme kabiliyeti
yüksek olacaktır.
Kısa vadeli yabancı kaynaklar işletmenin nakit ihtiyacının karşılanması ya da stokların
kredi alınması nedeniyle doğar. Dolayısıyla bu kaynakların dönen varlıklar için
harcanması da esastır. Bu kaynakların duran varlıklar için harcanması ise, geriye bir
dönüşü getirmeyeceği için kısa vadeli borç ödeme kabiliyetini düşürecektir.
Net çalışma sermayesi, brüt çalışma sermaye durumundaki duran varlıklardan kısa
vadeli yabancı kaynakların çıkarılması ile bulunur. Doğal olarak kısa vadeli yabancı
kaynakların bir net çalışma sermayesi sağlaması açısından, dönen varlıklardan küçük
olması beklenir. Böylece işletmenin günlük faaliyetlerini sürdürebilmesi mümkündür
denilebilir.
Net çalışma sermayesi noksanı ise, duran varlıkların kısa vadeli yabancı kaynaklardan
az olması durumunda ortaya çıkar. Yani duran varlıklardan kısa vadeli yabancı
kaynakların çıkarılmasında bulunan sonuç negatiftir. Bu de işletmenin günlük
faaliyetlerini sürdüremeyeceği anlamına gelmektedir.
İşletmenin kısa vadeli borç ödeme kabiliyetinin iyi olması her zaman için bankalardan
kredi bulabilmesi ve satıcılardan kredili mal alabilmesi anlamını taşır. İşletmede bir net
çalışma sermayesinin bulunması ise varlıkların verimli kullanıldığını ve faaliyetlerin
kârlı olduğunu ifade etmektedir.
Uzun Vadeli Yabancı Kaynaklar
İşletmenin bir yıldan daha uzun vadeli borçları uzun vadeli yabancı kaynaklar olarak
adlandırılır. Uzun vadeli yabancı kaynakların, işletmedeki duran varlıklardan çıkacak
değerlerden karşılanması beklenir. İşletmenin uzun vadeli mali borçları, ticari
borçları, diğer borçları, alınan avansları, ödenecek vergi ve diğer yükümlülükleri,
borç ve gider karşılıkları, gelecek yıllara ait gelir ve gider tahakkukları ile diğer uzun
vadeli yabancı kaynaklarından oluşur.
Uzun vadeli yabancı kaynaklar işletmeden çıkacak nakit ve mal teslimleri ile ödenir.
Ancak bu nakit ve mal değerlerinin duran varlıkların yaratacağı katma değerlerden
oluşması beklenir. Uzun vadeli banka kredileri ile tahvilleri faiz yükünü de
beraberinde getirecektir.
İşletmenin uzun vadeli borçları ödeme kabiliyeti, işletmenin yatırım gücü ve kârlılığı
ile ilgilidir.
Kısa ve uzun vadeli yabancı kaynakların toplamının öz kaynaklardan büyük olmaması
gerekir. Öz kaynakların küçük olması her şeyden önce işletme mantığına ters
5
düşmektedir; işletmenin toplanan borçlar ile değil sahip ya da ortakların sermayesi ile
kurulması beklenir.
Uzun vadeli yabancı kaynaklar öncelikle maddi duran varlıkların finansmanında
kullanılmalıdır. Yine de uzun vadeli borçlar ile satın alınan mal ve hizmetlerde olumlu
karşılanır. Uzun vadeli olumlu yönü kısa vadede ödenmeyi kendisinden uzun vadede
yararlanılacak olmasıdır.
Öz kaynaklar
Öz kaynaklar işletme sermayesi ile dönem kârı ve yedeklerden oluşur. Öz kaynaklar
ödenmiş sermaye, sermaye yedekleri, kâr yedekleri, dönem kârı veya zararı
kalemlerinden meydana gelmektedir.
Öz kaynaklar, işletme sahip ya da ortaklarının varlıklar üzerindeki hak sahipliğini
gösterir ve faiz gibi finansman yükleri getirmez. Bir işletmede öz kaynakların kısa ve
uzun vadeli yabancı kaynaklardan büyük olması en azından eşit olması beklenir.
Böylece alacaklıların güvenliği de temin edilmiş olur.
Öz kaynak içinde dönem zararları ile geçmiş yıllar zararları istenmeyen kalemlerdir.
Bunların büyüklüğü, o büyüklükte sermayenin yok olması anlamını taşır.
Öz kaynaklar duran varlıkların finansmanı için kullanılır. Ancak dönem kârının
karşılığı dönen varlıklar arasında yer alır. Bu durum net çalışma sermayesinin
oluşmasına ve kısa vadeli borç ödeme kabiliyetinin artmasına neden olur.
- 2. Gelir Tablosu
Gelir tablosu işletmenin belirli bir faaliyet dönemindeki faaliyet sonuçlarının
gösterildiği mali bir tablodur. Gelir tablosu, işletmenin belirli bir dönemde elde ettiği
tüm gelirleri ile bu gelirlerin elde edilmesinde katlandığı tüm maliyet ve giderleri
gösterir. İşletmenin elde ettiği dönem net kârı ya da uğradığı dönem net zararı da gelir
tablosunda yer alır.
Bilanço belirli bir anı, bir başka deyişle bilanço düzenleme tarihini ifade ederken, o
tarihteki bilanço hesaplarının hesap kalanlarını gösterir. Gelir tablosu ise, belirli bir
dönemi ifade ederken, o dönemde işlem gören hesaplarının toplamını gösterir. Yani
gelir tablosunu oluşturan hesaplar, gelir tablosunun düzenlendiği tarihte hiçbir hesap
kalanı vermez.
Bilanço da olduğu gibi gelir tablosunda da Tekdüzen Muhasebe Sisteminde öngörülen
Tekdüzen Hesap Planı kullanılır ve gelir tablosu bu hesap planında yer alınan gelir
tablosu hesaplarına göre gruplandırılır;
Brüt Satış Kârı veya Zararı
Brüt satış kârı veya zararı, işletmenin esas faaliyet alanı ile ilgilidir ve işletmenin esas
faaliyetindeki başarısını gösterir. Brüt satış kârı veya zararında, esas faaliyete ilişkin
gelirlerden, bunlar için katlanılan maliyetler indirilir. Ancak daha faaliyet giderleri
indirilmemiştir. Brüt satış kârı veya zararı grubunda, brüt satışlar, satış indirimler, net
satışlar ve satışların maliyeti yer alır.
Brüt satış kârı veya zararı grubunda zarar oluşumu, yani maliyetlerin gelirlerden büyük
olması hali olumsuz olarak değerlendirilir ve istenmeyen bir durumdur.
6
Faaliyet Kârı veya Zararı
Faaliyet kârı veya zararı, brüt satış kârı veya zararı ile faaliyet giderleri arasındaki
farktan doğar ve işletmenin esas faaliyet alındaki net kârını veya zararını gösterir bir
sonuçtur. İşletmenin esas faaliyeti alanındaki başarısının ölçülmesi bakımından
önemlidir.
Faaliyet kârı veya zararı grubunun olumlu yani kâr çıkması beklenir. Olumsuz bir
sonuç olan zarar ise istenmeyen bir durum olarak değerlendirilir.
Olağan Kâr veya Zarar
İşletmenin esas faaliyeti dışındaki faaliyetlerinden elde ettiği gelir ve kârları ya da gider
zararlarının eklenmesi ile bulunan sonuç olağan kâr veya zarar olarak adlandırılır.
Olumlu sonuçlar kârı, olumsuz sonuçlar zararı gösterir. Tekdüzen Muhasebe
Sistemine göre finansman giderleri, olağan kâr veya zararlardan ayrıca gösterilir; kâr
varsa indirilmesi, zarar varsa eklenmesi söz konusudur.
Olağan kâr veya zarar, işletmenin kârlılığını belirlemede önemli bir rol oynar.
Özellikle faaliyet zararı varken olağan kârın çıkması ya da faaliyet kârı varken olağan
zararın çıkması işletmenin esas faaliyetleri dışındaki faaliyetlerden etkilendiğini
gösterir. Faaliyet zararı varken olağan kârı oluşması işletmenin esas faaliyet alanı
dışındaki alanlara yöneldiğine, faaliyet kârı varken olağan zararın oluşması ise
işletmenin esas faaliyeti dışındaki faaliyetlerinde etkin ve verimli olmadığına işaret
eder.
Dönem Kârı veya Zararı
İşletmenin esas faaliyetleri ile esas faaliyetleri dışında oluşabilecek olağandışı gelir ve
kârları ile gider ve zararlarından daha önce söz etmiştik. Dönem kârı veya zararı,
işletmenin olağan kâr veya zararına, olağandışı gelir ve kârların eklenmesi ya da
olağandışı gider ve zararların düşülmesi ile bulunur.
Bu sonuç işletmenin faaliyet döneminin kârlı ya da zararlı olarak kapattığını gösterir.
Dönem kârı veya zararı çoğunlukla faaliyet kârı veya zararı ile azınlıkla olağan kâr
veya zarardan oluşmalıdır. Olağandışı kâr veya zarar oluşumu normal bir faaliyet
döneminde hiç beklenmeyen sonuçlar olduğu için mümkün olduğu kadar küçük
olması gerekir.
Dönem kârının faaliyet kârı ya da olağan kârdan oluşması, dönem kârının devamlı
olacağını, olağandışı kârdan oluşması ise devamlı olmayacağı anlamına gelir.
Dönem zararının faaliyet zararı ya da olağan zarardan oluşması işletmenin esas faaliyet
alanında ya da piyasa şartlarında olumsuz şartlar olduğunu, etkin ve verimli
çalışmadığı, keyfi ve kötü yönetildiği gibi anlamlara gelir. Dönem zararının olağandışı
zarardan oluşması, arızi olması nedeniyle normal karşılanabilir.
Dönem Net Kârı veya Zararı
Gelir tablosundaki dönem kârı veya zararı, elde edilen kârdan ayrılan vergi ve diğer
yasal yükümlülükler karşılığı sonrası net kârı veya zararı gösterir. Kârlı sonuçlardan
vergi ayrılırken, zararlı sonuçlardan vergi ayrılmaz. Gelir tablosunun bir sonucunu
gösteren dönem net kârı veya zararı aynı zamanda bilançoya aktarılacak dönem net
kârı veya zararını da gösterir.
7
- Mali Analiz Teknikleri
- 1. Karşılaştırmalı Mali Tablolar Analizi
İşletmenin birbirini izleyen dönemlerindeki mali tabloların karşılaştırılarak, kalemlerin
dönemler arasında gösterdikleri değişmelerin analizine karşılaştırmalı tablolar analizi
denir. Mali tablo kalemleri izleyen dönemlerde artış ya da azalış şeklinde değişme
göstermektedir.
Karşılaştırmalı mali tablolar analizi işletmenin mali tablolarının dönemler itibariyle
değişmelerini analiz edilerek gösterdiği gelişmeyi incelemeyi sağlar. Muhasebenin
süreklilik kavramı gereği yıllar itibariyle gösterdiği gelişmenin incelenmesi sadece
işletmenin kendi faaliyetleri ile ilgilidir. Diğer işletmeler ile bir karşılaştırma söz
konusu olmamaktadır. Dolayısıyla yatay analiz olarak da adlandırılmaktadır.
Karşılaştırmalı Mali Tabloların Hazırlanması
Karşılaştırmalı mali tablolar cari dönemin bilançosunun ve gelir tablosunun bir önceki
dönemleriyle karşılaştırılması şeklinde hazırlanır. Karşılaştırmalı mali tablolar analizi
için hazırlanacak mali tablolarda ele alınacak dönem kadar sütün bulunur. Bundan
başka artış ve azalış içinde sütunlar açılır. Artış ve azalışlar yüzde yöntemine göre
hesaplanır.
X işletmesinin 1998, 1999 ve 2000 yıllarına ait bilanço kalemlerinden Hazır
Değerler, Menkul Kıymetler ve Ticari Alacaklar değerleri aşağıda
verilmiştir,buna göre şletmenin Karşılaştırmalı Mali Tablolarını hazırlayınız.
Bilanço Kalemleri 1 9 9
8
1 9 9
9
2 0 0
0
Hazır Değerler 1.000 1.500 500
Menkul Kıymetler 0 400 200
Ticari Alacaklar 0 300 600
Böyle bir örnekte öncelikle hangi yıl ile hangi yılın karşılaştırılacağına karar verilmesi
gerekir. Örneğimizde yılları birbiriyle karşılaştıracağımız varsayalım; yani 1998 yılını
1999 yılı ile, 1999 yılını da 2000 yılı ile karşılaştıralım.
İkinci olarak karşılaştırılacak yıllar arasındaki değişimler tespit edilir ve artış ya da
azalış olarak gösterilir.
Üçüncü olarak bu artış ve azalışlar yüzde olarak hesaplanır. Yüzde cinsinden
hesaplanacak farkların bulunmasında şu formül kullanılır;
0
0 100
m
Fark
(m : karşılaştırılan iki yıldan ilkinin tutarı)
Örneği buna göre çözersek;
Hazır Değerler (1998 – 1999) : 50 %
1000
100 500
Örnek
8
Hazır Değerler (1999 – 2000) : 33 . 33 %
1500
100 1000
Menkul Kıymetler (1998 – 1999) : 0
0
100 400
Menkul Kıymetler (1999 – 2000) : 50 %
400
100 200
Ticari Alacaklar (1998 – 1999) : 0
0
100 300
Ticari Alacaklar (1999 – 2000) : 100 %
300
100 300
Yaptığımız hesaplamalardan sonra karşılaştırmalı mali tablomuzu hazırlayalım;
A r t ı ş v e y a A z a l ı ş
(± Fark) (± %)
Bilanço Kalemleri 1 9 9
8
1 9 9
9
2 0 0
0
98 – 99 99 – 00 98 – 99 99 – 00
Hazır Değerler 1.000 1.500 500 +500 -1.000 +50 -33.33
Menkul Kıymetler 0 400 200 +400 -200 – -50
Ticari Alacaklar 0 300 600 +300 +300 – +100
Karşılaştırmalı Mali Tabloların Yorumlanması
Karşılaştırmalı mali tabloların yorumunda, ele alınan bilanço ya da gelir tablosu
kalemlerindeki artış ya da azalışlar fark ve yüzde olarak bulunur ve karşılaştırmalı mali
tablo hazırlanır. Hazırlanan mali tablonun yorumu, neden ve sonuç ilişkisine
dayanmalıdır; bir kalemin artış ya da azalışı ilişkili diğer kalemlere veya işletmenin
yönetim ve kararları olabilir. Bu nedenle öncelikle değişme nedenlerinin tespit
edilmesi gerekir;
D EĞİ ŞME NE D E N L E R İNİN T E S P İ T E Dİ LME S İ
Karşılaştırmalı bilançolarda önce varlıklar, sonra da kaynaklar incelenir. Varlıklar ve
kaynaklardaki gruplar ve bu grupları oluşturan kalemler ele alınır. Bu grupları
oluşturan kalemler ve grupların toplamlarındaki değişmelerin nedenleri araştırılır.
Karşılaştırmalı bilançolarda bir kalemin değişmesi gelir tablosu kalemlerine de bağlı
olabilir. Dolayısıyla gelir tablosundaki değişmelerinde incelenmesi gerekir.
Bulunan nedenler ile tespit edilen değişmeler karşılaştırılarak değişmeler işletme
açısından açıklanmaya çalışılır. Yukarıda örnekte ticari alacaklardaki değişim
işletmenin ilk yılda kredili satış yapmaz iken ikinci yılda kredili satışlara ağırlık
verdiğini, üçüncü yılda daha artan kredili satışlar nedeniyle Hazır Değerlerin azaldığı
gibi bir açıklama yapılabilir.
9
- 2. Dikey Analiz
Dikey analiz bir işletmenin bilanço ya da gelir tablosundaki kalemlerin kendi grupları
ve genel toplam içerisinde ne kadarlık bir yüzdeye sahip olunduğunun tespiti ile
yorumlanmasına denir. Yatay analiz olarak da adlandırılan karşılaştırmalı mali tablolar
analizinde mali tabloda seçilen kalemlerin yıllar itibariyle değişimi gözlenirken, dikey
analizde bir yıla ait mali tablonun kalemlerinin nasıl bir yüzde dağılımı gösterdikleri
gözlenerek bir yoruma ulaşılmaya çalışılır.
Dolayısıyla dikey analizin amacı işletmenin tek bir dönemdeki mali durumunun ve
faaliyet sonuçlarının incelenmesidir. Yatay analizde yıllar itibariyle değişimin
gözlenmesi dinamik bir analizi oluştururken, dikey analiz bir tek yılın incelenmesi
nedeniyle statik analiz olarak adlandırılabilir. Dikey analiz çoğu kez yüzde yönetim ile
analiz olarak da ifade edilir.
Bilançolarda Dikey Yüzdelerin Belirlenmesi
Dikey Yüzdelerin belirlenmesinde mali tablo kalemlerinin grup toplamı ya da genel
toplamı içindeki yüzdelerin bulunması esastır.
GR U P TO P LAMI NA GÖ R E DİKEY ANAL İ Z
Bilanço kalemlerinin grup toplamına göre yüzdelerinin belirlenmesinde şu formül
kullanılır;
Grup Toplamına Göre Dikey Yüzde =
G
gx100
g : Bilanço kaleminin tutarı
G : Kalemin ait olduğu grup tutarı
GEN E L TO P LAMA GÖ R E DİKEY ANAL İ Z
Bilanço kalemlerinin grup toplamına göre yüzdelerinin belirlenmesinde şu formül
kullanılır;
Grup Toplamına Göre Dikey Yüzde =
Y
gx100
g : Bilanço ya da Gelir Tablosu kaleminin tutarı
Y : Bilançoda varlıklar ya da kaynaklar toplamı
X İşletmesinin 2000 yılına ait bilançosunun dönen varlıklar kalemleri ile varlıklar
tutarları aşağıdaki gibidir; buna göre işletmenin dikey yüzdelerini bulunuz;
V a r l ı k l a r 2 0 0 0
I.DÖNEN VARLIKLAR
Hazır Değerler 5.000
Menkul Kıymetler 1.000
Ticari Alacaklar 14.000
DÖNEN VARLIKLAR TOPLAMI 20.000
VARLIKLAR TOPLAMI 50.000
Örnekte verilen bilanço unsurlarının değerlerinin grup ve genel toplam içindeki yüzdelerini
formüllere göre hesaplarız;
Örnek
10
Grup Toplamı % Genel Toplam %
Hazır Değerler :
G
gx100
=
20000
100 5000x
= %25
Y
gx100
=
50000
100 5000x
= %10
Menkul Kıymetler :
G
gx100
=
20000
100 1000x
= %5
Y
gx100
=
50000
100 1000x
= %2
Ticari Alacaklar :
G
gx100
=
2000
100 14000x
= %70
Y
gx100
=
5000
100 14000x
= %28
Bulunan yüzde miktarları ile mali tablo düzenlenir;
V a r l ı k l a r 2 0 0 0 Grup Toplamı Genel Toplam
I.DÖNEN VARLIKLAR
Hazır Değerler 5.000 % 25 % 10
Menkul Kıymetler 1.000 % 5 % 2
Ticari Alacaklar 14.000 % 70 % 28
DÖNEN VARLIKLAR TOPLAMI 20.000 %100 % 40
VARLIKLAR TOPLAMI 50.000 %100
Gelir Tablosunda Dikey Yüzdeler
Gelir tablosunda dikey yüzdelerin belirlemesinde ise her bir kalemin tutarı Net Satışlar
tutarına oranlanarak bulunur. Gelir Tablosunda dikey yüzdelerin bulunmasında Net
Satışların tutarı 100 olarak kabul edilmektedir. Buna göre kullanılacak formül ise şöyle
gösterilebilir;
Dikey Yüzde =
S
gx100
g : Gelir Tablosu kaleminin tutarı
S: Net Satışlar tutarı
X İşletmesinin 2000 yılı Gelir Tablosu aşağıdaki gibidir,
Gelir Tablosu kalemlerinin dikey yüzdelerini bulunuz.
K a l e m l e r 2 0 0 0
Brüt Satışlar 15.500
Satış İndirimleri (-) 500
NET SATIŞLAR 15.000
Satışların Maliyeti (-) 7.500
BRÜT SATIŞ KÂRI 7.500
Faaliyet Giderleri (-) 2.500
FAALİYET KÂRI 5.000
Diğer Faaliyetlerden Olağan Kârlar 1.000
OLAĞAN KÂR 6.000
Örnek
11
Verilen gelir tablosu kalemleri ile grupları Net Satışlara oranlanarak yüzdeler hesaplanır;
N e t S a t ı ş l a r %
Brüt Satışlar :
S
gx100
= 15000
100 15500x
= % 103.33
Satış İndirimleri (-) :
S
gx100
= 15000
100 500x
= % 3.33
NET SATIŞLAR :
S
gx100
= 15000
100 15000x
= % 100
Satışların Maliyeti (-) :
S
gx100
= 15000
100 7500x
= % 50
BRÜT SATIŞ KÂRI :
S
gx100
= 15000
100 7500x
= % 50
Faaliyet Giderleri (-) :
S
gx100
= 15000
100 2500x
= % 16.67
FAALİYET KÂRI :
S
gx100
= 15000
100 5000x
= % 33.33
Diğer Faaliyetlerden Olağan
Kârlar : S
gx100
= 15000
100 1000x
= % 6.67
OLAĞAN KÂR :
S
gx100
= 15000
100 6000x
= % 40
Bulunan sonuçlar gelir tablosunda açılacak bir sütuna yerleştirilir;
K a l e m l e r 2 0 0 0 %
Brüt Satışlar 15.500 103.33
Satış İndirimleri (-) 500 3.33
NET SATIŞLAR 15.000 100.00
Satışların Maliyeti (-) 7.500 50.0
BRÜT SATIŞ KÂRI 7.500 50.0
Faaliyet Giderleri (-) 2.500 16.67
FAALİYET KÂRI 5.000 33.33
Diğer Faaliyetlerden Olağan Kârlar 1.000 6.67
OLAĞAN KÂR 6.000 40.00
Bilançoların Yorumlanması
Dikey yüzdelerle ifade edilmiş bir bilançonun kalemleri, grup ve genel toplam
içerisindeki büyüklüklerine, içinde bulunduğu grubun özelliklerine, işletmenin türüne
göre yeterli olup olmadığına bakılarak araştırılır. Bir hesap grubu tek başına işletmenin
mali durumunu gösteremeyeceği için diğer gruplarla olan ilişkisine göre
değerlendirilmelidir. Bu değerlendirmede üç yapı incelenir;
Varlık dağılımının incelenmesi,
Kaynak dağılımının incelenmesi,
12
Varlık – Kaynak ilişkisinin incelenmesi.
Varlıkların dağılımında önce grup toplamlarının varlıklar toplamına olan oranı ele
alınır. Ticaret işletmelerinde dönen varlıkların yüzdesinin duran varlıkların
yüzdesinden fazla olması beklenir. Sanayi işletmelerinde ise duran varlıkların
yüzdesinin dönen varlıklar yüzdesinden fazla olması gerekir.
Varlıkların dağılımında ikinci olarak her grubun kendi grup toplamına olan oranları
incelenir. Dönen varlıkların satış, borç ödeme ve üretime gönderme açısından gerekli
unsurları yeteri kadar içermesi beklenirken, duran varlıkların ise ticaret veya üretim
işletmelerinin durumuna göre yeterli kalemlerden oluştuğuna bakılır. Aksi halde atıl
değerler ya da yetersiz duran varlıklardan söz edilir. Bu durumda işletmede yetersiz iş
hacmi ve düşük kârlılık olacaktır.
Kaynak dağılımında kısa ve uzun vadeli yabancı kaynaklar ile öz kaynakların kaynak
toplamına olan oranları ele alınır. Öz kaynakların kısa ve uzun vadeli kaynaklar
toplamının yüzdesini aşması beklenir. Dolayısıyla en fazla öz kaynakların yüzdesi
olması gerekir. Yine uzun vadeli kaynakların kısa vadeli kaynaklardan daha fazla
olması gerekir. Bu durumda alacaklıların güven içinde olmasından, işletmenin sahip ya
da ortaklarının varlıklar üzerinde daha fazla hak ve söz sahibi olmasından, faiz
yükünün fazla olmayacağından söz edilebilir.
Kaynakların dağılımının incelenmesine ikinci olarak öz kaynaklar grubunu oluşturan
kalemlerin kendi grup kalemlerine olan oranları ele alınır. Sermaye, dönem net kârı ve
yedeklerin oranı incelenir. Dönem net kârı ve yedeklerin varlığı oto finansmanın
varlığını yani faiz yükü olmadan kaynak temininin mümkün olduğunu göstermesi
açısından önemlidir.
Varlık – Kaynak ilişkisinin incelenmesinde varlıklar ile kaynaklar arasında ilişkiler
kurulur. Dönen varlıklar grubunun finansman kaynağı olarak kısa vadeli yabancı
kaynaklar gösterilir. Dolayısıyla dönen varlıklar grubunun yüzdesi ile kısa vadeli
kaynaklar grubunun yüzdesi karşılaştırılır. Eğer dönen varlıkların yüzdesi kısa vadeli
yabancı kaynakların yüzdesinden fazla ise işletmenin net çalışma sermayesinin
varlığından ve yüksek borç ödeme kabiliyetinden söz edilir.
Dönen varlıkların yüzdesi kısa vadeli yabancı kaynakların yüzdesinden küçükse, kısa
vadeli yabancı kaynakların dönen varlıkları finanse ettikten sonra duran varlıklarında
finanse ettiği ortaya çıkar. Bu durumda net çalışma sermayesinin noksanlığından söz
edilir. Net çalışma sermayesinin noksanlığı dönen varlıkların kısa vadeli borçları
ödemeye yetmediği anlamına gelir.
Varlık – Kaynak ilişkisinin incelenmesinde ikinci olarak duran varlıklar ile öz
kaynaklar incelenir. Duran varlıkların finansmanında öz kaynaklar ile uzun vadeli
borçların kullanılması esastır. Öz kaynaklar ile uzun vadeli yabancı kaynakların
yüzdelerinin toplamının duran varlıkların yüzdesinden büyük olması gerekir. Yani öz
kaynaklar ile yabancı kaynaklar toplamı duran varlıkların finansmanına yettiği gibi
dönen varlıkların finansmanına da yetmektedir.
Varlık – Kaynak ilişkisinin incelenmesinde üçüncü olarak dönen varlıklar grubu ile
kısa vadeli yabancı kaynakları grubunu oluşturan kalemlere bakılır. Dönen varlıkların
kısa vadeli yabancı kaynaklardan büyük olması yeterli değildir; aynı zamanda nakit ve
13
mal şeklinde ödenecek kısa vadeli borçları, müşteri isteklerini ve üretim kapasitesini
karşılayacak çeşitlilikte bilanço kalemlerini de içermesi gerekir.
Gelir Tablosunun Yorumlanması
Gelir tablosu kalemleri, net satış tutarlarının 100 kabul edilmesi esasına göre
yüzdelenir. Her kalemin net satışlara oranı, hasılat ve kârlılık açısından incelenir.
Hasılat kalemi 100 rakamına yakın olmalıdır. Yoksa yüksek oranda satış indirimleri
söz konusudur.
Bir kâr kalemi kendisinden sonra gelen gider ve zararları karşıladıktan sonra dönem
kârına da katkıda bulunabilmelidir. Dönem kârına yapılan katkının büyüklüğü o kâr
kaleminin dönem kârı içindeki yeri ve önemini gösterir.
Dönem kârının daha çok esas faaliyet alanındaki kârlardan oluşması beklenir.
Dolayısıyla işletmenin sahip ya da ortaklarına kâr dağıtımı yapabilmesi mümkün hale
gelir ve işletmede yeterli oto finansmandan söz edilir.
Dönem kârı yüzdeleri başka işletmelerle ya da işletmenin bulunduğu sektör
ortalamaları ile karşılaştırılması ile yeni yorumlar elde edilebilir.
- 3. Trend Analizi
Bir işletmenin aralarında ilişki olan mali tablo kalemlerinin uzun sürede gösterdikleri
eğilimleri karşılaştırmak suretiyle yapılan incelemeye trend analizi denir. Böylece
işletmenin uzun süredeki başarısı, uygun yatırım kararları alıp almadığı, uygun finansal
kaynaklar kullanıp kullanmadığı, varlıklarını verimli ve etkin kullanıp kullanmadığı
gibi yorumlar yapılabilir.
Trend analizi, birbirini izleyen 8-10 yıllık bilanço ve gelir tablosuna veya aralarındaki
ilişki incelenmek istenen mali tablo kalemlerine uygulanır.
Trend Yüzdelerine Göre Tabloların Hazırlanması
Trend analizi yapılabilmesi için bilanço ve gelir tablosu kalemlerinin ele alınan yıllar
itibariyle trend (eğilim yüzdeleri) hesaplanır. Bunun için ele alınan yıllardan işletmenin
mali durumu ve faaliyet sonuçları bakımından en normal sayılabilecek yıl baz olarak
kabul edilir.
Baz yılın kalemleri 100 kabul edilir ve her kalemin diğer yıllardaki tutarları aynı
kalemin baz yıldaki tutarına oranlanır. Bu oranlama işleminde şu formül kullanılır;
T
t N 100
N : Eğilim yüzdesi
t : Kalemin incelenen yıldaki tutarı
T : Kalemin baz yıldaki tutarı
Eğilim yüzdelerinin hesaplanmasında bilanço ve gelir tablosu için aynı yöntem
kullanılır. Baz yılda rakamı olmayan bir kalemin diğer yıllar için eğilim yüzdeleri
olamaz.
X İşletmesi 1993-1994-1995-1996-1997-1998-1999-2000
Örnek
14
Tarihli Bilançoları (1.000.000.-TL)
AKTİF 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000
I.DÖNEN VARLIKLAR
Hazır Değerler 350.000 400.000 450.000 400.000 380.000 360.000 350.000 420.000
Menkul Kıymetler 20.000 20.000 50.000 50.000 50.000 100.000 100.000 50.000
Ticari Alacaklar 300.000 350.000 320.000 380.000 450.000 600.000 670.000 750.000
Stoklar 600.000 520.000 650.000 660.000 680.000 700.000 850.000 730.000
Diğer Dönen Varlıklar 5.000 5.000 4.500 4.000 6.000 5.000 8.000 10.000
Toplam 1.275.00
0
1.295.000
1.474.50
0
1.494.00
0
1.566.00
0
1.765.00
0
1.978.00
0
1.980.00
0
- DURAN VARLIKLAR
….. … … … … … … … …
….. … … … … … … … …
….. … … … … … … … …
AKTİF TOPLAMI 1.320.00
0
1.650.00
0
1.730.00
0
1.850.00
0
1.990.00
0
2.050.00
0
2.300.00
0
2.275.00
0
Yukarıdaki bilanço kalemlerinin eğilim yüzdelerinin bulunması için 1993 yılını baz olarak
seçelim ve daha önce verdiğimiz formüle göre bilanço kalemlerinin eğilim yüzdelerini bulalım.
Örnek olarak 1994 yılının Hazır Değerler tutarının eğilim yüzdesi şöyle bulunacaktır;
T
t N 100
500000
100 400000
80
Tüm bilanço kalemlerinin eğilim yüzdeleri bulunduktan sonra trend yüzdeleri ile ifade olunmuş
bilançolara ilişkin tabloyu düzenleyebiliriz;
X İşletmesinin Trend Yüzdeleri ile İfade Olunmuş
1993-1994-1995-1996-1997-1998-1999-2000 Tarihli Bilançoları
(1993=100)
AKTİF 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000
I.DÖNEN VARLIKLAR
Hazır Değerler 100 114 129 114 109 103 100 120
Menkul Kıymetler 100 100 250 250 250 500 500 250
Ticari Alacaklar 100 117 107 127 150 200 223 250
Stoklar 100 87 108 110 113 117 142 122
Diğer Dönen Varlıklar 100 100 90 80 120 100 160 200
Toplam 100 102 116 117 123 138 155 155
- DURAN VARLIKLAR
….. … … … … … … … …
….. … … … … … … … …
….. … … … … … … … …
AKTİF TOPLAMI 100 125 131 140 151 155 174 172
X işletmesinin son 8 yıldaki bazı gelir tablosu kalemleri aşağıdaki gibidir;
X İşletmesi 1993-1994-1995-1996-1997-1998-1999-2000
Dönemleri Gelir Tabloları (1.000.000.-TL)
AKTİF 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000
Brüt Satışlar 350.000 400.000 410.000 450.000 490.000 540.000 650.000 700.000
Satış İndirimleri (-) 1.000 1.200 1.100 1.300 1.300 1.450 1.500 1.750
Net Satışlar 349.000 398.800 408.900 448.700 488.700 538.550 648.500 698.250
Satışların Maliyeti
(-)
250.000 260.000 278.000 310.000 350.000 380.000 440.000 420.000
Brüt Satış Kârı 99.000 138.800 130.900 138.700 138.700 158.550 208.500 278.250
Faaliyet Giderleri (-) 19.000 18.500 30.000 35.000 34.000 45.000 50.000 68.000
Faaliyet Kârı 80.000 120.300 100.900 103.700 104.700 113.550 158.500 210.250
Örnek
15
….. … … … … … … … …
….. … … … … … … … …
….. … … … … … … … …
Yukarıdaki gelir tablosu kalemlerinin eğilim yüzdelerinin bulunması için 1993 yılını baz olarak
seçelim ve bilanço örneğinde olduğu gibi eğilim yüzdelerini bulalım. Örnek olarak 1994 yılının
Brüt Satışlar tutarının eğilim yüzdesi şöyle bulunacaktır;
T
t N 100
350000
100 400000
=114.2
Tüm gelir tablosu kalemlerinin eğilim yüzdeleri bulunduktan sonra trend yüzdeleri ile ifade
olunmuş gelir tablolarını, bilanço örneğinde olduğu gibi düzenleyebiliriz;
X İşletmesinin Trend Yüzdeleri ile İfade Olunmuş
1993-1994-1995-1996-1997-1998-1999-2000 Dönemleri Gelir Tabloları
(1993=100)
AKTİF 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000
Brüt Satışlar 100 114 117 129 140 154 186 200
Satış İndirimleri (-) 100 120 110 130 130 145 150 175
Net Satışlar 100 114 117 129 140 154 186 200
Satışların Maliyeti
(-)
100 104 111 124 140 152 176 168
Brüt Satış Kârı 100 140 132 140 140 160 211 281
Faaliyet Giderleri (-) 100 97 158 184 179 237 263 357
Faaliyet Kârı 100 150 126 130 131 131 142 263
….. … … … … … … … …
….. … … … … … … … …
….. … … … … … … … …
Trend Yüzdelerine Göre Hazırlanmış Tabloların Yorumu
Kalemlerin eğilimlerinin karşılaştırılmasında, her kalemin gösterdiği eğilimin
belirlenerek eğilimler arasındaki farklılıklar ortaya konur.
Eğilim yüzdelerindeki 100’ün altındaki rakamlar azalışı, 100’ün üstündeki rakamlar
ise artışı göstermektedir.
Trend analizinde birbiriyle ilişkisi olan kalemlerin belirli bir zaman aralığı içerisinde
gösterdikleri eğilimlerin birlikte alınması esastır.
Aralarında ilişki bulunan kalemlerin eğilimlerinin yorumlanmasında;
Kalemlerin eğilimleri karşılaştırılır,
Kalemlerin eğilimlerinin etkileşimi araştırılır,
Etkileşim sonuçları belirlenir.
Kalemlerin eğilimlerinin karşılaştırılmasında; ele alınan yıllar içerisinde yüzdelerin
artış veya azalışı yönünde en çok ağırlıkta olanı belirlenir. Eğer yüzdeler aynı seyri
gösteriyorsa o kalemin eğilimi yok demektir. Kalemler aynı yönde ya da farklı yönde
eğilim gösterebilir veya hız bakımından farklılıklar gösterebilir.
16
Kalemlerin eğilimlerinin etkileşiminin araştırılmasında; ele alınan kalemlerin
birbiriyle olan ilişkilerine bakılır. Stoklar ile satışlar, stoklar ile ticari borçlar, ticari
alacaklar ile kasa ve banka, üretim işletmelerinde maddi duran varlıklar ile stoklar
(veya üretim) ilişkileri en çok kullanılan ilişkilerdir. Bu ilişkiden hareketle bir
kalemdeki eğilimin diğer kalemin eğilimine neden ve ne yönde etki ettiği araştırılır.
Örneğin stoklardaki azalışlar, satışlarda da azalışa neden olmuş mu? Gibi bağlantılar
kurulur.
Etkileşim sonucunun belirlenmesinde; bir kalemin eğiliminin diğer kalem eğilimine
olan etki nedenine ve yönüne bakılarak bunun işletmenin bugünkü mali durumu ile
faaliyet sonuçları bakımından neyi ifade ettiğinin tespiti ve aynı şartlarda gelecek için
bir tahminde bulunulur. Örneğin stoklardaki azalışlar, satışlardaki azalışa neden
olmuşsa, brüt satış kârı ne olmuştur? sorusu bize sonucun belirlenmesini sağlayacaktır.
Bulunan neden-sonuç ilişkisi işletmenin lehine ise yorum olumlu, aleyhine ise yorum
olumsuz olacaktır.
Aralarında İlişki Bulunan Kalemler
Trend analizi, birbiriyle ilişkili olan kalemlerin eğilimlerinin karşılaştırılması esasına
dayanmaktadır. Dolayısıyla birbiriyle ilişkisi olan kalemlerin seçilmesinde birbirini
doğrudan doğruya etkileyen kalemler seçilmelidir. Örneğin satışlar kalemi ile kasa
veya ticari alacaklar kalemi arasındaki ilişki birbirini etkileyen ilişkiye dayanır. Zira
satışlar ya peşin olacak kasa kaleminin artışına neden olacaktır ya da kredili olacak
ticari alacaklar kaleminin artışına neden olacaktır.
Trend analizinde en çok kullanılan ilişkili kalemler şöyle sıralanabilir;
Stokların eğilimi ile satışların eğilimini karşılaştırma,
Ticari alacakların eğilimi ile net satışların eğilimini karşılaştırma,
Dönen varlıkların eğilimi ile satışların eğilimini karşılaştırma,
Dönen varlıkların eğilimi ile kısa vadeli yabancı kaynakların eğilimini
karşılaştırma,
Stokların eğilimi ile ticari borçların eğilimini karşılaştırma,
Maddi duran varlıkların eğilimi ile satışların eğilimini karşılaştırma,
Maddi duran varlıkların eğilimi ile öz kaynakların eğilimini karşılaştırma,
Yabancı kaynakların eğilimi ile öz kaynakların eğilimini karşılaştırma,
Net satışların eğilimi ile satışların maliyetinin eğilimini karşılaştırma,
Brüt satışların eğilimi ile net satışların eğilimini karşılaştırma,
Brüt satış kârının eğilimi ile faaliyet giderlerinin eğilimini karşılaştırma.
- 4. Oran Analizi
Bir işletmenin bir döneme ait mali tablolarında yer alan kalemler arasında
matematiksel ilişki kurularak bulunan oranların incelenmesiyle yapılan analize oran
analizi denir.
Oran analizi, diğer analiz tekniklerinden farklı olarak, mali tabloların bütününe
uygulanmakta ve mali tabloların bünyesinde gizli bulunan kalemler arası ilişkilerin
ortaya çıkarılmasını sağlamakta ve mali tabloların daha kolay ve daha iyi anlaşılmasını
sağlamaktadır.
17
Oran analizinin en büyük özelliği incelenmek istene bir tek konuda bile uygulanabilir
olmasındadır.
Oran analizinin amacı, işletmenin borç ödeme gücünü, varlıkların verimliliğini,
yabancı kaynak kullanımını ve kârlılığını ölçmektir.
Uygulamada en çok kullanılan oran analizleri şunlardır;
Likitide Oranları,
Mali Oranlar,
Faaliyet Oranları,
Kârlılık Oranları.
Likitide Oranları
Likitide oranları, işletmenin kısa vadeli borç ödeme gücünü ölçmeye yarar. Bunun için
dönen varlıkların toplamları ya da kalemleri ile kısa vadeli yabancı kaynaklar arasında
çeşitli ilişkiler kurulur;
Cari Oran,
Asit-test Oranı,
Hazır Değerler Oranı,
Stokların Net Çalışma Sermayesine Oranı.
C A R İ O R AN
Cari oran, dönen varlıklar ile kısa vadeli yabancı kaynaklar arasındaki ilişkiyi gösterir.
Başka bir deyişle, cari oran, işletmenin her bir liralık kısa vadeli borcuna karşılık kaç
liralık dönen varlığı olduğunu göstermektedir.
Cari oran, dönen varlıklar toplamı kısa vadeli yabancı kaynaklar toplamına
oranlanarak hesaplanır;
Cari Oran =
KVYK
DV
DV : Dönen Varlıklar
KVYK : Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar
Enflasyon ortamında fiyat yükselmeleri ve dönen varlıkların değer kaybetmesi ihtimalleri dikkate
alınarak cari oranın 2/1 olması genel kabul görmüştür.
Cari oranın 2/1’den büyük olması işletmenin ihtiyacından fazla dönen varlığa sahip
olduğunu, oranın bundan biraz küçük olması net çalışma sermayesinin yetersiz
olduğunu gösterir.
AS İ T – T E S T OR A NI
Asit Test Oranı, işletmenin her bir liralık kısa vadeli borcuna karşılık, stoklar hariç
olmak üzere, kaç liralık borcu olduğunu gösterir.
Asit-Test Oranı =
KVYK
Stoklar DV
18
DV : Dönen Varlıklar
KVYK : Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar
Asit Test Oranının 1/1 olması genel kabul görmüştür.
1/1 ve 1/1’in üzerindeki oranlar işletmenin kısa vadeli borç ödeme gücünün iyi, 1/1’in altındaki
oranlar işletmenin kısa vadeli borç ödeme gücünün zayıf olduğunu gösterir.
HAZ I R D EĞ E R L E R OR A NI
Hazır Değerler Oranı, işletmenin her bir liralık kısa vadeli borcuna karşılık elinde kaç
liralık nakit ve nakit benzeri değer bulunduğunu gösterir.
Hazır Değerler Oranı =
KVYK
HD
HD : Hazır Değerler Oranı
KVYK : Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar
Hazır Değerler Oranının 1/1 olması genel kabul görmüştür.
1/1’in üzerindeki oranlar işletmenin borç ödeme gücünü gösterirken aynı zamanda
paranın çalıştırılmadığı anlamına da gelir. 1/1’in altındaki oranlar ise yine borç ödeme
gücünü gösterirken, yapılacak yorumun satışların iyi olup olmamasına ve alacakların
tahsil kaabiletine göre olumlu veya olumsuz olması öngörülür.
Oranın çok düşük çıkması işletmenin likit sıkıntısı çektiği anlamına da gelmektedir.
S T OKLAR IN N E T Ç AL I ŞMA S E RMA Y E S İN E O R AN I
Net Çalışma Sermayesi, dönen varlıkların kısa vadeli yabancı kaynakalrı aşan kısmıdır
ve işletmenin günlük faaliyetlerini sürdürmeye yarar.
Stokların Net Çalışma Sermayesine Oranı, stoklar ile net çalışma sermayesi arasındaki
ilişkiyi gösterir. Bu ilişki stokların net çalışma sermayesi içinde işgal ettiği yer
bakımından kurulur ve şu şekilde hesaplanır;
Stokların Net Çalışma Sermayesine Oranı = NÇS
Stoklar 100
NÇS : Net Çalışma Sermayesi
Net Çalışma Sermayesi dönen varlıkların kısa vadeli yabancı kaynakları aşan kısmı
olmakla zaten işletmenin kısa vadeli borç ödeme gücüne sahip olduğunun bir
göstergesi durumundadır. Bu arada bulunacak oran, stokların net çalışma sermayesinin
yüzde kaçını oluşturduğu gösterir.
Oranın yüksek çıkması net çalışma sermayesinin büyük bir kısmının stoklara bağlı
olduğunu, düşük çıkması net çalışma sermayesinin içinde stokların az ve başka dönen
varlık kalemlerinin daha çok bulunduğunu ifade eder.
Net çalışma sermayesinin aşırı derecede stoklara bağlanmış olması, işletmenin peşin
alışlar yapmasını ve eğer üretim işletmesi ise işçi ücretlerini ödemesini güçleştireceği
gibi, satışların yavaşlaması durumunda döen varlıkların likit yapısının zayıflayacağı ve
bu nedenle asit-test oranı ile hazır değerler oranını düşüreceği açıktır.
19
Bu oranın çok düşük çıkması, stok tedarikinin güçleştiği piyasa koşullarında, üretim ve
satışlardaki yavaşlamanın, kârla aktife girecek değerleri azaltarak dönen varlıkların
kısa vadeli borçlar karşısında her geçen gün zayıflamasına neden olabileceği anlamına
gelebilir.
Mali Oranlar
Mali oranlar, işletmenin finansmanında yabancı kaynaklardan yararlanma derecesini
ölçmeye yarar. Mali oranlar ile işletme borçlarının mali yapı içerisindeki yeri ve bu
mali yapının getirdiği sonuçlar araştırılır. Bu amaçla yabancı kaynakların öz kaynaklar
karşısındaki durumu ile maddi duran varlıkların finansmanında kullanışları ve
borçlanma giderlerinin dönem kârıyla karşılanışı ele alınır.
Mali oran analizinde kullanılan oranlar şunlardır;
Borçların Öz kaynaklara Oranı,
Kısa Vadeli Yabancı Kaynakların Öz kaynaklara Oranı,
Maddi Duran Varlıkların Öz kaynaklara Oranı,
Finansman Giderlerini Karşılama Oranı.
B O R Ç LA R IN Ö Z KAYNAKLARA O R A NI
Borçların Öz Kaynaklara Oranı, işletmenin öz kaynaklarının yüzde kaçı kadar yabancı
kaynaktan yararlanıldığını gösterir. Bir başka deyişle, öz kaynakların işletmenin boçları
için bir güvence oluşturup oluşturmadığını ifade eder.
Borçların Öz Kayanklara Oranı, işletmenin uzun ve kısa vadeli borçlarının toplamının
öz kaynaklara bölünüp yüzle çarpılması ile bulunur;
Borçların Öz Kaynaklara Oranı = 100
r Özkaynakla
UVYK KVYK
KVYK : Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar
UVYK : Uzun Vadeli Yabancı Kaynaklar
Bu oranın %100 ve bunun altında olması beklenir.
%100 ve %100’ün altındaki oranlar, işletmenin öz kaynaklarının toplam borçlarını
karşılayacak büyüklükte olduğunu ve bu nedenle de alacaklıların güvence içinde
bulunduğunu gösterir. %100’ün üzerindeki oranlar, alacaklıların işletmenin varlıkları
üzerinde ortaklarından daha fazla söz sahibi olduğunu gösterir ve bu durum
alacaklıların güvence içinde olmamasına hatta işletmeye yeni kredi vereceklerin
güvence istemesine (ipotek, teminat ya da rehin gibi), borçlanma maliyetleri ile faiz
giderlerinin artmasına neden olacaktır.
KI SA VAD E L İ YA B AN C I KAYN AKLAR IN ÖZKA YNAKLAR A O RA NI
Kısa Vadeli Yabancı Kaynakların Öz Kaynaklara Oranı, işletmenin öz kaynaklarının
yüzde kaşı kadar kısa vadeli borcu olduğunu gösterir.
Kısa Vadeli Yabancı Kaynakların Öz Kaynaklara Oranı, kısa vadeli yabancı
kaynakların öz kaynaklara bölünerek yüzle çarpılması ile bulunur;
20
Kısa Vadeli Yabancı Kaynakların Öz Kaynaklara Oran = 100
r Özkaynakla
KVYK
KVYK : Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar
Kısa Vadeli Yabancı Kaynakların Öz Kaynaklara Oranı, özellikle üretim işletmeleri için %35
dolaylarında olmalıdır.
Oranın düşük olması, işletmenin öz kaynaklarla ve/veya uzun vadeli borçlarla
çalıştığını gösterir ve güçlü bir mali yapıyı ifade eder. Oranın yüksek olması, uzun
vadeli yatırımlarda kısa vadeli yabancı kaynakların kullanıldığını ya da işletmenin öz
kaynaklarının yetersizliğini ve bu nedenle süreki kısa vadeli yabancı kaynak
kullanımına gittiğini gösterir.
MA D Dİ D U R A N VA R L IKLA R IN ÖZK AYNAKLAR A O R A NI
Maddi Duran Varlıkların Öz Kaynaklara Oranı, maddi duran varlıkların öz
kaynakların yüzde kaçı büyüklüğünde olduğunu gösterir. Bir başka deyişle oran, öz
kaynakların maddi duran varlıkların finansmanına yetip yetmediğini, dolayısıyla maddi
duran varlıkların finansmanında yabancı kaynak kullanılıp kullanılmadığı ifade eder.
Maddi Duran Varlıkların Öz Kaynaklara Oranı, maddi duran varlıklar öz kaynaklara
bölünüp, 100 ile çarpılarak bulunur;
Maddi Duran Varlıkların Öz Kaynaklara Oranı = 100
r Özkaynakla
MDV
MDV : Maddi Duran Varlıklar
Oranın %100’ün altında olması, öz kaynakların maddi duran varlıkların finansmanına yettiğini
gösterir. Oranın %100’ün altında olması, öz kaynakların maddi duran varlıkarın finansmanına
yetmediğini gösterir ki, bu durumda yetersiz öz kaynaklardan söz edilir, yani işletme yabancı
kaynak kullanmak zorunda kalmıştır. Eğer kullanılan kaynak uzun vadeli ise uygun olarak
yorumlanır.
F İNANSMAN GİDE R L E R İNİ KAR Ş I LAMA O R A NI
Finansman Giderlerini Karşılama Oranı, işletmenin finansman giderlerinin kaç katı
dönem kârı elde ettiğini gösterir. Bu amaçla dönem kârı finansman giderleriyle
toplanıp finansman giderlerine bölünür;
Finansman Giderlerini Karşılama Oranı =
FG
FG DönemKârı
FG : Finansman Giderleri
Finansman Giderlerini Karşılama Oranı, finansman giderlerinin (elde edilen dönem kârı ile) kaç
defa kazanıldığı şeklinde yorumlanır. Oran ne kadar büyük çıkarsa alacaklıların faiz garantisinin
ve işletmenin finansal gücünün o oranda iyi olduğunu gösterir. Oranın düşük olması alacaklılar
için risk ve işletmenin finansal gücünün zayıf olması anlamına gelir.
Faaliyet Oranları
Faaliyet oranları, işletme varlıklarının verimli kullanılıp kullanılmadığı ölçmeye yarar.
Bu amaçla varlıklar toplamı veya varlık kalemleri ile satışlar arasında ilişkiler kurulur.
Kurulan ilişkilerden şu faaliyet oranları ortaya çıkmaktadır;
21
Ortalama Tahsilat Dönemi Oranı,
Alacakların Devir Hızı Oranı,
Stok Devir Hızı Oranı,
Nakit Devir Hızı Oranı,
Dönen Varlıkların Devir Hızı Oranı,
Maddi Duran Varlıkların Devir Hızı Oranı,
Aktif Devir Hızı Oranı.
O R TALAMA TA HS İ LAT D Ö NEMİ O RA NI
Ortalama Tahsilat Dönemi Oranı, ticari alacaklar ile satışlar arasındaki ilişkiden doğar.
Bunun için ticari alacaklar dönemin günlük satışlarına bölünür. Günlük satışlar ise
kredili satışlar toplamının 360 güne bölünmesi ile bulunabilir. (İşletme dönem içinde
işe başladı ya da bıraktı ise faaliyet günü sayısına bölünür.)
Günlük Satışlar =
360
ışlar KrediliSat
Ortalama Tahsilat Dönemi Oranı = şlar GünlükSatı
aklar TicariAlac
Ortalama Tahsilat Dönemi Oranı gün olarak bulunur. Bu gün sayısı işletmenin kredili
satışlarında müşterisine tanıdığı vadeyi ifade eder. Üretim işletmeleri için bu sayının 30 gün
olması uygun görülmektedir.
Ortalama Tahsilat Dönemi Oranının küçük çıkması, işletmeye ait fonların kısa süre
için satışlara bağlanmış olması açısından iyi olarak yorumlanır. Burada dikkat edilecek
hususun, müşterilere tanınan vadenin satıcılardan sağlanan vadeyi aşmamasıdır. Yoksa
işletmede likit sıkıntısı ya da kredi kullanımı gündeme gelir.
ALA C AKLAR IN D EVİ R HI Z I O R A NI
Ticari alacaklar ile net satışların birbirine oranı alacakların devir hızını verir. Bu
nedenle bir dönemin net satışlarının o dönemin ortalama alacaklarına bölünmesi
gerekir. Ortalama alacaklar dönembaşı alacaklar ile dönemsonu alacaklarının
toplamının ikiye bölünmesi ile bulunur;
Ortalama Alacaklar =
2
DSTA DBTA
Alacakların Devir Hızı Oranı=
acaklar OrtalamaAl
NetS
DBTA : Dönembaşı Ticari Alacaklar
DSTA : Dönemsonu Ticari Alacaklar
NetS : Net Satışlar
Alacakların Devir Hızı Oranı “defa” olarak ifade edilir. Bu da ticari alacakların bir hesap
döneminde kaç defa tahsil edildiğini gösterir.
Alacakların Devir Hızı Oranının yüksek çıkması, ticari alacakların kısa sürede ve
kolaylıkla tahsil edilerek fonların aynı dönemde tekrar işletmeye döndüğünü gösterir.
22
Oranın düşük çıkması, ticari alacakların uzun sürede tahsil edilebildiğini ya da
alacakların tahsil kabiliyetinin zayıf olabileceğini göstermektedir.
S T OK D E V İ R HI Z I O R A NI
Stok Devir Hızı Oranı, bir dönemin stoklarının net satışlara oranı stok devir hızı
oranını verir. Ortalama stokların bulunması için dönembaşı stoklar ile dönemsonu
stoklar toplamının ikiye bölünmesi gerekir;
Stok Devir Hızı Oranı =
oklar OrtalamaSt
NetS
NetS : Net Satışlar
Stok Devir Hızı Oranı, stokların bir dönemde kaç defa satışa konu olduğunu gösterir.
Stok Devir Hızı Oranının yüksek olması, işletmenin mallarının stokta beklemeden
hemen satıldığı, düşük olması malların stokta çok beklediği anlamına gelir. Ancak stok
eksikliğinin stok devir hızının yüksek çıkmasına neden olabileceği göz önüne
alınmalıdır.
NAKİ T D E Vİ R HI Z I O R A NI
Nakit Devir Hızı Oranı, işletmenin parasal ve paraya çevrilebilir kıymetlerinin bir
dönem içindeki devir hızını ölçer.
Nakit Devir Hızı Oranı =
OrtalamaHD
NetS
NetS : Net Satışlar
OrtalamaHD : Ortalama Hazır Değerler (Parasal Değerler + Paraya
Çevrilebilecek Değerler)
Bu oran işletmede bulundurulması gerekli nakit miktarını belirler, ancak bu konuda belirli bir
standart yoktur. Bu nedenle aynı sektördeki işletmelerle ve geçmiş yıllarla karşılaştırılarak bir
yoruma ve sonuca gidilmeye çalışılır.
D Ö N E N VA R L IKLAR IN D E Vİ R HI Z I OR A NI
Dönen Varlıkların Devir Hızı Oranı, dönen varlıkların ne derece satışlara bağlı
olduğunu gösterir.
Dönen Varlıkların Devir Hızı Oranı =
OrtalamaDV
NetS
NetS : NetS
OrtalamaDV : Ortalama Dönen Varlıklar
Oranın yüksek çıkması, dönen varlıkların net satış gelirlerinden elde edildiği, düşük çıkması
halinde de dönen varlıkların net satış gelirleri dışındaki gelirlerden el edildiği şeklinde
yorumlanır.
Bir işletme için beklenen dönen varlıkların sermaye dışında, net satışlardan elde
edilmesidir. Böylece işletme faaliyetinin olumlu olarak sürdürüldüğü ortaya çıkar.
23
MA D Dİ D U R A N VA R L IKLA R IN D E Vİ R HI Z I O RA NI
Maddi Duran Varlıkların Devir Hızı Oranı, maddi duran varlıkların
kullanılmalarındaki etkinliği ölçer.
Maddi Duran Varlıkların Devir Hızı Oranı =
V OrtalamaMD
NetS
NetS : Net Satışlar
OrtalamaMDV : Ortalama Maddi Duran Varlıklar
Maddi Duran Varlıkların Devir Hızı Oranı, üretim işletmelerinde kapasite kullanılmasını da
gösterir. Oranın yüksek çıkması duran varlıkların etkin kullanıldığı ve yüksek kapasite ile üretim
yapılarak satış geliri elde edildiğini gösterir. Oranın düşük çıkması ise duran varlıkların verimli
ya da kapasitenin altında kullanıldığı şeklinde yorumlanır, bir başka deyişle işletme maddi
duran varlıklarına ya gereksiz yatırımlar yapmıştır, ya da yapılan yatırımın karşılığını
alamamaktadır.
Ticari işletmelerde satışlar büyük oranda maddi duran varlıklara bağlı değildir; bu
nedenle bu oranın yorumlanmasında aynı esktördeki işletmelerle bir karşılaştırma
yapılması uygun olur.
AKT İ F D E Vİ R HI Z I OR A NI
Aktif Devir Hızı Oranı işletmenin aktiflerinin kullanımındaki verimliliği ölçmektedir.
Aktif Devir Hızı Oranı =
OrtalamaV
NetS
NetS : Net Satışlar
OrtalamaV : Ortalama Varlıklar (Aktif) Toplamı
Üretim işletmelerinde bu oranın 2 ile 4 arasında olması uygun görülür. Oranın ticari
işletmelerde daha yüksek olması beklenir.
Standartlara göre bu oranın düşük olması, işletmede atıl kapasite bulunduğunu
gösterir. Bir başka deyişle işletme ya gereksiz yatırımlar yapmış ya da yapılan
yatırımlardan gerekli verimi alamaktadır.
Duran varlıkları aktif içinde büyük olan işletmelerde (örneğin özel okul, otel
işletmeleri gibi) aktif hızı düşüktür. Duran varlıkları aktif içinde az olan işletmelerde
(örneğin ticari işletmelerde) bu oran yüksektir.
Kârlılık Oranları
Kârlılık oranları, işletmenin faaliyetleri sonucunda ölçülü ve yeterli bir kâr elde edip
etmediğini ölçmeye yarar. Kâr ile kaynaklar ve kâr ile satışlar arasında ilişki kurularak
ortaya çıkarılan kârlılık oranları şunlardır;
Kaynakların Kârlılık Oranları,
Satışların Kârlılık Oranları.
24
KAY NAKLA R IN KÂR L I L IK OR A NLAR I
Kaynakların Kârlılık Oranlarında, kâr ile kaynaklar arasında ilişki kurularak öz
kaynakların ve uzun vadeli yabancı kaynakların verimli kullanılıp kullanılmadığı
belirlenir. Kaynakların Kârlılığı Oranlarında iki oran ele alınır;
Sermayenin Amortismanı Oranı,
Öz kaynakların Amortismanı Oranı.
Sermayenin Amortismanı Oranı, genel olarak uzun vadeli kaynaklar ile bu kaynakların
giderlerinin özkaynakları ve dönem kârını nasıl etkilediğini ortaya koyar. Oran her ne
kadar sermaye adını taşısada buradaki sermaye, özkaynaklar değil, işletmenin toplam
kaynaklarına ilişkin bir işlemi göstermektedir.
Sermayenin Amortismanı Oranı = 100
UVYK r Özkaynakla
UVBG DönemKârı
UVBG : Uzun Vadeli Borçlanma Giderleri
UVYK : Uzun Vadeli Yabancı Kaynaklar
Oranın büyüklüğü işletmenin uzun vadeli kaynaklarının etkin ve verimli kullanıldığını
gösterir, hatta işletme bu uzun vadeli kaynaklardan en çok verimi elde etmiştir
denilebilir. Oranın düşük çıkması ise işletmenin bu tür uzun vadeli kaynaklardan
verimli bir şekilde yararlanamadığını, bu kaynaklara ilişkin faiz gibi finansman
giderlerinin dönem kârını büyük ölçüde etkiledğini gösterir.
Öz Kaynakların Amortismanı Oranı ise, işletmenin elde ettiği dönem net kârının
özkaynaklara oranını göstermektedir. Burada işletmenin yabancı kaynakları ele
alınmamaktadır.
Öz Kaynakların Amortismanı Oranı = r Özkaynakla
rı DönemNetKâ 100
Öz Kaynakların Amortismanı Oranı, genel olarak işletme sahip ya da ortaklarının
işletmeye yatırdıkları sermayenin kârlılığını gösterir. Bu anlamda oran büyüdükçe
işletme sahip ya da ortakları böyle bir işletme kurmakla iyi bir yatırım yapmışlardır
denilir. Oranın küçük olması ise yapılan yatırımın kârlı olmadığı göstermektedir.
Oranın büyüklüğü ise sektörden sektöre değişmektedir. Bazı sektörlerde çok büyük öz
kaynaklara ihtiyaç varken, bazılarında küçük bir öz kaynak yeterli olmaktadır. Bu
nedenle “işletmeci ne kadarlık bir sermaye geririrse ne kadar bir kâr elde eder?” gibi
bir sorunun cevabı bu oranla verilebilir. Bu bağlamda oran aynı zamanda yatırımın
kârlı ya da kârsız olduğunu da gösterir. Yine bir başka açıdan bakıldığında bu oran,
özkaynakların doğru yatırımlara yapıldığını da göstermektedir. Oran genel piyasa
koşullarındaki faiz, borsa endeksi gibi deflatörlerden büyük ise yatırım doğru ve kârlı
bir yatırım olarak değerlendirilir.
Sermayenin Amortismanı
Oranı
Öz Kaynakların Amortismanı
Oranı
25
S AT I Ş LAR IN KÂR L I L IK O R A NLAR I
Satışların Kârlılık Oranları gelir tablosundaki brüt satış kârı, faaliyet kârı, olağan kâr,
dönem kârı ve dönem net kârı ile satışlar arasında ilişkiye dayanarak bulunur.
Satışların kârlılık oranları içinde en çok şu oranlar kullanılır;
Brüt Kâr Oranı,
Faaliyet Kârı Oranı,
Net Kâr Oranı.
Bu oran brüt satış kârı tutarının, net satışlara oranlanmasıyla hesaplanır ve işletmenin
ana faaliyet konuları ile ilgili olarak elde ettiği kârlılık yüzdesini gösterir.
Brüt Kâr Oranı =
NetS
BrütSK 100
Brüt SK : Brüt Satış Kârı
NetS : Net Satışlar
Bu oran işletmenin net satışları ile satışlarının maliyetlerinden etkilendiği için, işletmenin
satışlarının karlılığını göstermektedir. Oranın yüksekliği işletmenin kârlılığını gösterir. Ancak bu
yüksekliğin sektördeki benzer işletmeler veya geçmiş dönemlerle karşılaştırılması gerekir.
İşletmenin faaliyet kârının net satışlara oranlanmasıyla bulunan Faaliyet Kârı Oranı,
Brüt Kâr Oranından farklı olarak, işletmenin faaliyet giderlerini de kapsayan bir
orandır.
Faaliyet Kârı Oranı =
NetS
rı FaaliyetKâ 100
NetS : Net Satışlar
Faaliyet Kârı Oranıyla işletmenin faaliyet giderleri karşılandıktan sonra eriştiği kârlılık
değerlendirilir. Dolayısıyla işletmenin faaliyet kârı, brüt satış kârından küçük çıkacak, ancak
oran olarak büyüyecektir. Oranın yüksek olması işletmenin faaliyet giderlerini etkin bir şeklide
kontrol edebildiği ve en az faaliyet giderleriyle kârını ençoklayabildiğini göstermektedir.
Net Kâr Oranı, işletmenin dönem net kârının net satışlarına oranlanmasıyla bulunur.
Cari Oran =
NetS
rı DönemNetKâ 100
NetS : Net Satışlar
Net Kâr Oranı, işletmenin sonuç kârlılığını göstermesi açısından önemlidir. Çünkü bu oranda
işletmenin finansman ve diğer giderleri de dikkate alınmaktadır. Bu oranın yüksek çıkması
işletmenin net olarak kârlılığını, düşük çıkması ise kârlı olmadığını göstermektedir.
- 5. Kredi Analizi
Kredi, genelde bir fon sağlama işlemi olarak ele alınır. Bu işlemin tarafları fon talep
eden ve fon sağlayan kuruluşlardır. Fon talep eden kuruluşlar, çalışma konuları,
büyüklükleri ve türel yapıları çok değişik olan işletmelerdir. Fon sağlayan kuruluşlar
Brüt Kâr Oranı
Faaliyet Kârı Oranı
Net Kâr Oranı
26
ise para ve sermaye piyasalarıdır. Genel ekonomik yapı içerisinde son derece önemli
fonksiyonları olan bu iki kesim, kredi talebinin yapılması ve bu talebin
değerlendirilerek sonuçlandırılması sırasında çok değişik amaçları göz önünde
bulundurmaktadırlar. Kredi talep edenler fon yetersizliğini ortadan kaldırarak işletme
faaliyetlerinde devamlılığı sağlamayı, kredi verenler ise öncelikle bu kredinin
vadesinde ve belli bir faiz ile geri dönmesini istemektedirler. Bu duruma göre kredi
işlemnin temelde belli bir güvene ve teminata dayandırılması gerekmektedir. Bir
işletme için güven temin eden unusurlar; kredi talebinde bulunan iletme yönetici ve
sahiplerinin iyi niyetleri, yönetim düzeyindeki performansları gibi soyut, işeltmenin
kaynak ve kullanım yapısındaki iş araçalrı gibi somut değerlerden oluşur.
Kredi işleminin, özellikle kredi sağlayan kuruluşlar bakımından büyük bir risk taşıdığı
söylenebilir. Bunun için konu ile ilgili riski sınırlandırıcı bir yaklaşım içerisinde olmak
gerekir. Bunun temini ise büyük ölçüde kredi talep eden işletmelerden gerekli
teminatların alınması ile ilgilidir.
Kredi ihtiyacını ortaya çıkan nedneleri standart olarak tarif edemeyiz. Ancak, konunun
işletme bazında özsermaye ve dolayısıyla net işletme sermayesi yetersizliği biçiminde
ortaya çıktığı söylenebilir. İşletmenin kredi ihtiyacı ekonomik konjoktür hareketleri ile
de yakından ilgilidir. Ekonomik konjoktürün gerileme dönemlerinde;
Kârlılık azalmakta,
Stok devir hızı oranı düşmekte,
Alacakların tahsil süresi uzamakta ve
Likitide yetersizliği
ortaya çıkmaktadır. İşte bu durumda işletmelerin kredi ihtiyaçları ortaya çıkmaktadır.
İşletmenin para ve sermaye piyasalarından sağladıkları fonları;
Kısa vadeli krediler,
Orta vadeli krediler,
Uzun vadeli krediler
biçiminde üçlü bir gruplamaya tabi tutulabilir. Özellikle kısa vadeli krediler
işletmelerin en çok talep ettikleri ve kredi kuruluşlarınında en çok vermek istedikleri
türdeki kredilerdendir. Bu nedenle özellikle kısa vadeli kreidler üzerinde duracağız.
Kısa vadeli kredi taleplerinin değerlendirilmesi ve konuya ilişkin olarak gerekli
kararların alınmasında kalitatif faktörlerden çok, kantitatif faktörlerden hareket etme
zorunluluğu vardır. Bilindiği gibi kısa vadeli kredi analizi ile ilgili kararların
alınmasında temel odak likiditedir. Bir başka deyişle kısa vadeli kredi analizi likitide
tercihini esas almaktadır. Bu tercihin değerlendirilmesinde ve karar fonksiyonunun
aktarılmasındaki en etkili analiz tekniği ise oran analizidir. Oranlar bir işletmenin,
çeşitli mali tablolarında yer alan varlık ve kaynak yapısı ile ilgili çokluklar arasındaki
karakteristik ilişkiyi gösteren oranlardır. Bu nedenle mali tablolar analizi ile ilgili
çalışmalar sırasında kullanılan oranlar, işletmenin yönetimi bakımından her biri bir
anlam taşıyan, değerler arasındaki oransal bağlantıları gösterir. Bu yaklaşım içerisinde
ele alındığında, oranların, işletme çalışmalarının açık ve hızlı bir biçimde analizine
imkan sağlayan anahtarlar olduğu söylenebilir.
27
Oranlar aracılığıyla yapılan analiz çalışmalarında, genellikle işletme yönetimini çeşitli
alanlarda yönlendirebilecek nitelikte karşılaştırmalar yapılmaktadır. Bu karşılaştırma
işlemleri birbirini izleyen ve tamamlayan üç aşamada gerçekletirilir;
Bunların ilkinde, aynı işletmeye ilişkin, geçmişe dönük ve geleceğe yönelik oranlar
karşılaştırılır. Bu işlemin amacı işletmenin zaman içerisindeki finansal durumu,
likitidesi, kârlılığın ve performans konusunda ihtiyaç duyulan bilgilerin üretilmesidir.
İkinci aşamadaki karşılaştırma işlemi, banzer işletmelerin veya işletmenin
çalışmalarını sürdürdüğü sektörün tipik oranları veya standart oranları ile yapılır.
Ancak, bu işlemin yapılabilmesi için, sektörel standart oranların belirlenmiş olması
gerekir.
Son aşamada ise, analize konu edilen işletmenin oranları, genel kabul görmüş
değerlerle karşılaştırılarak yorumlama işlemine bağlı tutulur. Ancak bu yorumlar,
analiz çalışması ile ilgili ilk yaklaşımlar olarak benimsenmelidir. Çünkü işletmeler
arasındaki çeşitli alanlardaki farklılıklar, oran sonuçlarının katı bir anlayış içerisinde
yorumlanmasını engellemektedir.
28