KURTULUŞ SAVAŞI MUHAREBELER DÖNEMİ

1. DOĞU CEPHESİ 

Ermenilerin Kars’ı işgal etmesi üzerine harekete geçen Kazım Karabekir Ermenileri Kars’tan çıkardı ve Ermenileri  Gümrü’ye kadar takip etti.( TBMM’nin ……… …………….. ……………………) Kazım Karabekir’e bu başarısından dolayı …………………    ….……………. unvanı verildi. Bunun üzerine Ermenilerin isteği üzerine Gümrü Barış Antlaşması imzalandı.( 3 Aralık 1920)  Buna göre;

• Aras nehri ve Çıldır gölü aramızda sınır olacak.
• Ermeniler Sevr’deki isteklerinden vazgeçecek ve Misak-ı Milli’yi tanıyacak.
• 1915 yılında çıkarılan Tehcir Kanunu ile Anadolu’dan göç ettirilmiş olan Ermenilerden suça karışmamış olanlar tekrar yurda geri dönebilecek.

NOT: TBMM’nin uluslar arası alanda yapmış olduğu ilk antlaşmadır. İlk defa bu antlaşmada Türkiye ifadesi kullanılmıştır. Bu antlaşma TBMM’nin ilk siyasi başarısıdır. 

Ancak antlaşmadan 2 gün sonra Sovyet Rusya Ermenistan’ı işgal etti ve bu antlaşma iptal edildi. Bu saatten sonra TBMM’nin doğu sınırındaki muhatabı Sovyet Rusya olmuştur. Yine Gürcistan’ın Batum’u işgal etmesi üzerine de Gürcülerle ……………… ……………………….imzalanarak Batum, Gürcistan’dan geri alınmıştır. Ancak antlaşmadan 3 gün sonra yine Sovyet Rusya Gürcistan’ı işgal etmiştir. Batum konusunda da artık muhatabımız Sovyet Rusya olmuştur.

1. GÜNEY CEPHESİ

Mustafa Kemal ………………………..  kongresine katılarak buradaki Kuvay-i Milliyecileri örgütledi. Burada başarılarından dolayı Antep’e 1921’de Gazi, Maraş’a 1973’de Kahraman ve Urfa’ya 1984’de Şanlı unvanları  verilmiştir. Bu cephede düzenli ordu savaşmamıştır. Özellikle bu cephede Adana’da Tufan bey unvanıyla Yüzbaşı Osman, Maraş’ta Sütçü İmam ve Rıdvan hoca, Antep’te Şahin Bey takma adıyla Teğmen Said,Karayılan ve Kılıç Ali Bey,  Urfa’da ise Yüzbaşı Ali Saib Bey bu cephenin önemli simaları olmuştur.

Bu cephe Sakarya Meydan Muharebesi’nden sonra yapılan Ankara Antlaşması kapanmıştır.

1. BATI CEPHESİ

Kuvay-i Milliye’nin kaldırılmasının nedenleri (Düzenli ordunun açılma nedenleri);

• Düzensiz ve disiplinsiz olması
• İhtiyaçlarını halktan zorla karşılaması
• TBMM’nin otoritesini tanımaması
• Yunanlıları yurttan atacak gücünün olmaması
• Halktan malzeme vermeyenleri kendi mahkemelerinde yargılaması
• Düzenli orduya katılmak istememeleri
• ………….. ……………….. ‘nda başarısız olmaları (Kaldırılmasının en önemli nedenidir.)

NOT: Kuvayi Milliye’nin ilk zaferi Yunan işgali altında bulunan …………’ı Yunanlılardan geri almasıdır.

Bunun üzerine Ali Fuat Cebesoy görevinden alınırken yerine İsmet İnönü getirilmiştir. Ali Fuat Cebesoy’da ………………………  Büyükelçiliği’ne atanmıştır. (Açtığımız ilk elçiliktir.)

• Türkiye’ye ilk büyük elçilik açan devlet ise ………………………’dır. 

I.İNÖNÜ SAVAŞI

Nedenleri;

• Yunanlıların İngiltere’nin verdiği desteği kaybetmek istememeleri.
• Düzenli ordunun güçlenmesinin engellenmek istenmesi ve Çerkez Ethem isyanından faydalanılmak istenmesi
• Eskişehir ve Ankara’yı alarak Milli Mücadele’nin sona erdirilmek istenmesi.

Sonuçları;

• Düzenli ordunun ilk zaferidir.
• Halkın TBMM’ye olan güveni artmıştır.
• ……………. …………………….. kabul edilmiştir.
• Sovyet Rusya ile ………………… ……………………… imzalanmıştır
• …………………… ile dostluk antlaşması imzalanmıştır.
• Düzenli orduya katılım artmıştır.
• Londra Konferansı düzenlenmiştir.
• İsmet İnönü’nün rütbesi Albaylıktan Generalliğe yükseltilmiştir.
• İstiklal Marşı kabul edilmiştir.

NOT: Yunanlılar bu savaşa “ ……………. …………………….” demişlerdir.

İstiklal Marşı; Maarif Nezareti’nin düzenlediği bir yarışma sonucunda Mehmet Akif’in yazdığı ( Güfte ) ve ilk olarak ……. ………. ………………… ‘ın bestelediği ve dönemin Milli Eğitim Bakanı   ………….. ………………… ……………….. tarafından TBMM’de okunmuştur. İlk defa Açıksöz gazetesinde yayınlanan bu marşı Mehmet Akif Ersoy, Türk Ordusu’na ithaf etmiştir.O yüzden kendinin ünlü eseri ……………… ‘a da koymamıştır.

1921 ANAYASASI

• Kanun-i Esasi’nin çelişmeyen maddeleriyle birlikte uygulanmıştır.
• Kısa ve özdür.
• Tek yumuşak anayasamızdır.
• Çerçeve anayasadır.
• Laik değildir.
• 7 temel ilkesi bulunur.
• 1924’e kadar yürürlükte kalmıştır.

Bu anayasada yapılan ilk değişiklik “……………….. ………………….. ……………………….”tir. maddesinin eklenmesidir.

MOSKOVA ANTLAŞMASI

1. Bu antlaşmaya göre Çarlık Rusya ile Osmanlı arasında yapılan tüm antlaşmalar geçersiz sayılacak.

Yorum:  Yeni iki devletin kurulduğu anlaşılmıştır.

2. Birinin tanımadığı bir antlaşmayı diğeri de tanımayacaktır.

Yorum:  Dış politikada ortak hareket edilmesi kararı alınmıştır.

3. Sovyet Rusya’nın yapacağı yardımlara karşılık Batum, Sovyet Rusya idaresinde Gürcistan’a bırakılacaktır.

Yorum:  Misak-ı Milli’den ilk defa taviz verilmiştir.

LONDRA KONFERANSI

Sevr Antlaşması’nda ufak değişiklikler yaparak Türk tarafına kabul ettirmek için bu konferans toplandı. Konferansa hem Osmanlı hem de TBMM birlikte çağırılmıştır .Amaçları; ….. …… ……… ……….. ……… ………………….

Osmanlı devleti adına konferansa katılan………. ………….. : “Bu milletin gerçek temsilcisi TBMM’dir.” diyerek sözü TBMM temsilcisi ………….. ……………….. ………………. ‘e bıraktı.

TBMM bu konferansa katılarak; 

• Misak-ı Milli’yi tüm dünyaya duyurmak.
• Türkler barıştan kaçıyor propagandasının önüne geçmek.
• İtilaf devletleri tarafından resmen tanınmayı amaçlamıştır.
• TBMM bu konferansa ………………. tarafından davet edilmiştir.

UYARI:  İtilaf devletleri Londra Konferansı ile TBMM’yi resmen tanımışlardır.

II.İNÖNÜ SAVAŞI

Nedenleri;

• İnönü Savaşı’nın öcünü almak.
• Londra Konferansı’nın sonuçsuz kalması.
• Yunanlıların İngiltere’nin maddi ve manevi desteğini kaybetmek istememeleri.

Not: Mustafa Kemal savaşın ardından İsmet İnönü’ye gönderdiği telgrafta; “ ….. ………… …………. ………….. …………… ……….. …………. …………. ………… …………………” diyerek savaşın önemini vurgulamıştır.Ayrıca “ İnkılap Tarihimizin bir sayfası İkinci İnönü Zaferi ile yazıldı.” demiştir.

NOT: Düzenli ordu kaçan Yunan ordularını Aslıhanlar-Dumlupınar mevkiine doğru kovalamasına rağmen başarılı olamadı. Bu düzenli ordunun ilk taarruz girişimidir.

Savaşın sonuçları;

• Fransa TBMM’ye ateşkes teklifinde bulundu.
• İtalya Anadolu’dan çekilme kararı aldı.
• Fransa Zonguldak’tan çekildi.
• İngiltere Malta’da bulunan 40 Türk’ü serbest bıraktı.

KÜTAHYA – ESKİŞEHİR MUHAREBELERİ

Yunanlılar, İngilizlerin desteğini kaybetmemek, 1.ve2. inönünün özünü almak, Eskişehir ve Ankara’yı alarak Milli Mücadeleyi sona erdirmek için Afyon üzerinden ve Eskişehir üzerinden saldırıya geçti. Eskişehir, Afyon ve Kütahya kaybedildi.

Mustafa Kemal’in ordunun daha fazla yıpranmasını engellemek için orduyu Yukarı Sakarya ırmağının doğusuna çekti.

Savaşın sonuçları;(%1 milyon kpss)

• Yunan ordusu Polatlı’ya kadar gelince Meclis’in Ankara’dan Kayseri’ye taşınması gündeme geldi.
• Mecliste Mustafa Kemal’e muhalefet arttı. Bunun 2 sebebi vardır.
• Savaş devam ederken M.Kemal Maarif(öğretmenlerle) kongresini toplaması(kpss)
• Meclis başkanı olarak orduya geri çekilme emri vermesi
• Kemal’e 3 aylığına meclisin Yasam yetkisi de dâhil olmak üzere BAŞKOMUTANLIK yetkisi çıkarıldı. Böylece M.Kemal askerlik mesleğine geri döndü.

Mustafa Kemal bu yetkiyle ordunun ihtiyaçlarının karşılanması amacıyla vermeyenlerin İstiklal Mahkemelerinde yargılandığı Tekâlif-i Milliye Emirlerini çıkarmıştır. Ancak bu emirler yayınlandıktan 5 gün sonra Sakarya Meydan Muharebesi çıktığı için çok azı Sakarya’da, büyük bir kısmını da Büyük Taarruz’da kullanacağız.

• Tekâlif-i Milliye, M.Kemal çıkarmıştır.
• İtalya Anadolu’dan çekilme kararından vazgeçti.
• Fransa, TBMM’ye sunduğu ateşkes teklifini geri çekti.

SAKARYA MEYDAN MUHAREBESİ (Subaylar Savaşı)

Ankara’yı alıp Milli Mücadeleyi sona erdirmek isteyen yunanlıları M.Kemal; ‘Hattı müdafaa yoktur, sathı müdafaa vardır.’ Diyerek topyekûn bir mücadeleyle yunanlıları Polatlı’da durdurduk.

Savaşın sonuçları;

• Son savunma savaşımızdır. 350’ye yakın subayımızı bu savaşta kaybettik.
• Mustafa Kemal’e GAZİLİK UNVANI ile MAREŞALLİK RÜTBESİ verildi.(kpss)
• Sovyet Rusya’ya bağlı Azerbaycan, Ermenistan, Gürcistan ile Doğu sınırımızı kesinleştiren Kars Antlaşması İmzalandı.(kpss)
• Fransa ile Ankara Antlaşması imzalandı. Bu antlaşma ile Güney cephesi kapanırken Suriye’de bulunan CABER KALESİ Kutalmışoğlu Süleyman Şah Türbesi Türk mülkü olacağı kararlaştırılmıştır. Ancak bu antlaşmada Hatay, Fransız mandasındaki Suriye’ye bırakılmıştır.(Misak-ı Milli’den 2. Taviz)
• Ukrayna ile dostluk antlaşması imzalandı.
• İngiltere, TBMM ve Yunanistan’a ateşkes teklifinde bulundu.
• İngiltere politikalarında yalnız kaldı.
• İtalya Anadolu’dan tamamen çekildi.(Anadolu’dan ilk çekilen devlet)

Not: Türklerin 1683 2.Viyana’dan beri geri çekilişi sona erdi.(kpss)

BÜYÜK TAARRUZ ÖNCESİ YAPILAN HAZIRLIKLAR (Rum Sındığı)

• Ankara’da 6 aylığına subay okulu açıldı.
• Kemal’e verile Başkomutanlık yetkisi süresiz uzatıldı.
• Tekâlif-i Milliye emirlerinden gelen yardımlar cephanelere ulaştırıldı.
• Karargâh merkezi Polatlı’dan Akşehir ve Afyon’a taşındı.
• Orduya 11 ay boyunca taarruz eğitimi verildi.
• Sovyet Rusya’dan son kez yardım alındı.

Hazırlıkları tamamlayan Türk ordusu Kütahya’da Dumlupınar Meydan Muharebesini Yunan’a karşı kazandı. Yunan kaçmaya başladı. Bunun üzerine M.Kemal ‘Ordular ilk hedefiniz Akdenizdir. İleri!’ emrini verdi. Bunun üzerine Türk ordusu Afyon, Uşak, Kütahya, Bilecik, Bursa, Balıkesir, Manisa, Aydın ve İzmir’i yunanlılardan alarak Batı Anadolu’yu düşmandan temizledi.

Savaşın Sonuçları;

• Milli Mücadelenin Muharebeler dönemi sona erdi. Diplomatik dönemi başladı.
• Yunan Başkomutanı General Trikopis Uşak’ta Fevzi Çakmak tarafından esir edildi. Bunun üzerine TBMM Fevzi Çakmak’a M.Kemal’in isteği doğrultusunda MAREŞALLİK unvanı verildi.
• Mudanya Ateşkes Antlaşması imzalandı.
• Yunanlılar Anadolu’ya ve özellikle İzmir’e büyük zarar verdi.

MUDANYA ATEŞKES ANTLAŞMASI

• İsmet İnönü katıldı.(kpss)
• İnönü’nün buradaki başarısı onun Lozan’a gönderilmesini sağladı.

Antlaşma maddeleri;

• Türk-Yunan savaşı sona erecek ve yunanlılar Doğu Trakya’yı boşaltacak.

Doğu Trakya’yı Trakya Yüksek Komiseri sıfatıyla Refet Bele teslim almıştır.

• Boğazlar ve İstanbul barış antlaşması yapıldıktan sonra TBMM’ye bırakılacaktır.

İstanbul’un TBMM hükümetine bırakılması Osman devletini hukuken yok sayıldığını gösterir.

SALTANATIN KALDIRILMASI

Nedenleri;

• Lozan’a hem Osmanlının hem de TBMM’nin birlikte çağırılması
• Ulusal egemenlik önünde bir engel teşkil etmesi
• Lozan görüşmelerine tek taraflı katılma isteği
• Anadolu’da çift idarenin ulusal çıkarlara aykırı olması

Sonuçları;

• Laiklik yolundaki ilk adım atıldı.(Vahdettin halife sıfatıyla kaldı)
• Vahdettin halife sıfatıyla Malta’ya gitti.
• Ulus egemenliği önündeki en büyük engel kalktı
• TBMM Lozan’a tek gitti

LOZAN BARIŞ ANTLAŞMASI (24 Temmuz 1923)

M.Kemal; İsmet İnönü, Dr. Rıza Nur ve Hasan Saka’yı baş delege olarak atadı. Bu gidecek heyetten kapitülasyonların kaldırılması ve ermeni iddiaları konusunda kesinlikle taviz verilmemesini istedi.

Alınan kararlar;

• Sınırlar;

Doğu sınırı, Kars antlaşmasıyla belirlenmiştir.

Batı sınırı, Yunanistan ile Mudanya, Bulgaristan ile İstanbul antlaşmaları esas alınmıştır.

Güney sınırı, Fransa ile yapılan Ankara antlaşması esas alınmıştır.

Irak(Musul)sınırı, gündeme gelmesine rağmen çözümü sonraya bırakılmıştır. Lozan’da gündeme gelmesine rağmen çözülmeyen tek sorundur.

• Kapitülasyonlar; tamamen kaldırıldı ve Duyun-i Umumiye İdaresinin Türkiye’deki görevi sona erdi.
• Ermeni iddiaları; tamamen reddedildi.
• Patrikhane; tüm ısrarlarımıza rağmen İstanbul’dan dışarı çıkaramadık. 2 taraf arasında görüşülüp karara bağlanan ve kâtipler tarafından yazıya geçirilen ilk kanundur.
• Yabancılar okulu; Türkiye’nin çıkaracağı kanunlara uyulması şartı getirildi.
• İstanbul’un boşaltılması; 45 gün sonra boşaltılmasına karar verildi.
• Ege adaları;

Bozcaada, Gökçeada – Türkiye’ye

Kıbrıs adası – İngiltere’ye

Diğer ege adaları – Yunanistan’a (Türkiye’ye yakın adaların silahsızlandırılması şartıyla)

• Dış borçlar;

Osmanlıdan kalan dış borçlar yüz ölçümü dikkate alınarak Osmanlıdan ayrılan devletlere bölüştürülmüştür. Türkiye borçları FRANK ve LİRA cinsinden ödemek istediğini ilgili devletlere bildirmiştir. Türkiye’nin ödeyeceği borçların taksit-tutar-vadesinin hesaplaması için Duyun-i Umumiye İdaresi görevlendirilmiştir. Türkiye’nin Osmanlı borçlarını ödeme kararı alması Sovyet Rusya’yı rahatsız etmiştir. (kpss)(örnek teşkil edeceği için)

• Nüfus mübadelesi; Batı Trakya Türkleri ile İstanbul Rumları hariç geri kalan Rum ve Türklerin yer değiştirmesine karar verilmiştir.
• Boğazlar; boğazlarda bir komisyonun boğazları yönetmesine devam edilmesi kararı alınmıştır. Bu komisyonun başkanının Türk olması kararlaştırılmıştır.
• Azınlıklar; hepsi Türk vatandaşı sayıldı.
• Savaş tazminatı; karaağaç ve Bosna köyünün Türkiye’ye verilmesi kararlaştırıldı.

Lozan’ın önemi;

• 100 yıllık bir antlaşmadır.
• Günümüzde de devam etmektedir.
• TBMM zamanında görüşmelere başlanmış, 2.TBMM zamanında onaylanmıştır.

Lozan’dan sonra gündeme gelen konular;

• Irak sınırı
• Güney sınırı
• Yabancı okullar
• Boğazlar
• Nüfus mübadelesi
• Dış borçlar

Lozan’da aleyhimize çözümlenenler;

• Güney sınırı (Hatay)
• Doğu sınırı (Batum)
• Adalar
• Patrikhane
• Boğazlar

İlgili Kategoriler

Tarih Ders Notları