HUKUKUN TEMEL KAVRAMLARI
Sosyal hayatı düzenleyen kurallar
Din kuralları
Ahlak kuralları
Görgü kuralları
Hukuk kuralları
Hukuk Kurallarının Özellikleri
Toplumsal hayatı düzenler
Yaptırımı maddidir.
Cebridir. (Devletin zor kullanma gücü)
Devlet gücüyle desteklenmiştir.
Geneldir.
Soyuttur. (bir olaya değil benzer özellikler gösteren tüm olayları kapsayacak şekildi düzenlenmiştir.)
Değişkendir.
Süreklidir.
Hukukun İşlevi
Hukuk toplumda
- Barışı,
- Huzuru,
- Adaleti
- Güvenliği sağlar.
- Hukuk İnsan Haklarının Teminatıdır. Anayasamızda haklarımız güvence altına alınmıştır.
Hukukun Yaptırımları (Müeyyide)
Ceza
Cebri icra
Tazminat (Maddi ve Manevi)
Hükümsüzlük (Yokluk, Tek taraflı Bağlamazlık, Butlan)
İptal
Hukuk Kurallarının Çeşitleri
Emredici Hukuk Kuralları
Kesinlikle uyulması gereken hukuk kurallarıdır. Kişiler bu kuralların aksine Sözleşme yapamaz, Davranışta bulunamazlar.
Emredici kurallara aykırı yapılan işlemler Yokluk ve Butlanla sakattır.
Emredici kuralların konulma sebebi
Zayıfları korumak, Genel ahlak kurallarını korumak, kamu düzenini korumaktır.
Tamamlayıcı Hukuk Kuralları
Tarafların aksini kararlaştırabildikleri hükümlerdir.
Tarafların sözleşme yaparken ön göremedikleri konuların çözümüne yarar.
Taraflar sözleşme yaparken birincil derecedeki noktaları belirtmiş fakat ikinci derece noktaları belirtmemişse bir uyuşmazlık durumunda bu noktaları belirleyen hukuk kuralları tamamlayıcıdır.
Taraflar sözleşme yaparken faiz oranını yasal faiz oranından farklı belirleyebilir. Fakat böyle bir tespit yapılmamışsa tamamlayıcı hüküm devreye girer ve yasal faiz oranını uygular.
Yorumlayıcı Hukuk Kuralları
Bireylerin birden fazla anlama gelen beyan ve eylemlerinin hangi anlama geldiğini saptar. Ör. Borçlar kanununa göre ayın başı tabiri ayın 1.günü olarak yorumlanır.
İlga Edici Hukuk Kuralları
Bir hukuk kuralı ya da kanunu kısmen veya tamamen yürürlükten kaldıran hukuk kurallarıdır. Emredici nitelik taşır. Ör. 1961 anayasası 1924 anayasasını yürürlükten kaldırmıştır.
Tanımlayıcı Hukuk Kuralları
Bir hukuk kavramının ya da kurumun ne anlama geldiğini açıklayan kurallardır. Emredici nitelik taşır.
Ör. Nişanlanma evlenme vadiyle başlar.
Yetki Verici Hukuk Kuralları
İlgilisine yetki veren kişilere irade serbestliği tanıyan kişiyi belli bir davranışta bulunmakta serbest bırakan hukuk kurallarıdır. Ör. Mirasçının mirası reddetme hakkı
Hukukun Türleri
Müspet Hukuk (Pozitif Hukuk)
Bir ülkede belli bir dönemde yürürlükte bulunan yazılı ve yazısız hukuk kurallarının tümüdür.
Mevzu Hukuk (mevzuat)
Bir ülkede yürürlükte bulunan yetkili makamlarca oluşturulmuş kurallardan sadece yazılı olanlarıdır.
Tabi Hukuk ( Doğal, İdeal Hukuk)
Olanla değil olması gerekenle ilgilenir. Pozitif hukuka yol gösterir. Ulaşılmak istenen hukuktur.
Tarihi Hukuk
Geçmişte uygulanmasına rağmen günümüzde uygulanmayan hukuk kurallarıdır.
NORMLAR HİYERARŞİSİ (ANAYASANIN ÜSTÜNLÜĞÜ)
Altta bulunan norm geçerliliğini üstteki normdan alır ve dayanağı olan üstteki norma aykırı olamaz.
|
BİÇİMLERİNE GÖRE ANAYASALAR
1 Yazılı Anayasa
Yetkili organlar tarafından yapılmış ve bir anayasa da yer alması gereken kuralları içeren temel belgedir.
Not: Dünyadaki ilk yazılı anayasa 1787 ABD anayasasıdır.
2 Yazılı Olmayan / Teamül/ Geleneksel Anayasa
Toplumda uzunca bir süre kesintisiz olarak tekrarlanan, bağlayıcı olduğuna inanılan, uygulamalardan oluşan anayasadır.
ANAYASALARIN YAPILMASI
Anayasalar bazen yasama organı bazen de özel meclisler tarafından yapılır.
Anayasa yapılması için ya devlette kökten bir siyasal sistem değişikliği yapılır ya da var olmayan bir devlet kurulur.
Demokratik sistemlerde anayasayı halkın yapması esastır. Bu görevi çoğunlukla “Kurucu Meclis” Kurucu meclisin anayasayı yapmasında iki usul vardır.
- Kurucu meclis anayasayı oluşturduktan sonra varlığına son verir
- Kurucu meclis hem anayasayı oluşturur hem de yasama fonksiyonunu yürütür.
ANAYASALARIN DEĞİŞTİRİLMESİ
Anayasanın değiştirilmesi iki farklı olla olur;
- Anayasayı yapan organ onu değiştirme yetkisine de sahiptir.
- Anayasa değişikliğini anayasayı yapan organdan farklı bir organ yapar ve bu durum anayasa da belirtilir.
Not: 1982 anayasasını kurucu meclis oluşturmuş, halk oylamasıyla yürürlüğe girmiş, anayasayı değiştirme yetkisi TBMM’ye tanınmıştır.
BOŞLUK TÜRLERİ
Hukuk Boşluğu: Somut bir olayın çözümüne dair kanunda ve örf adet hukukunda (yazılı ve yazısız) hiçbir hükmün bulunmaması durumudur. Hukuk boşluğu hakimin hukuk yaratma yetkisiyle doldurulur.
Kanun Boşluğu: Kanunda uygulanabilir bir hükmün olmamasına denir. Zorunlu ve var olması gereken kanuni düzenlemedeki eksiklik veya kanun hükümlerinin yorumu sonunda olaya uygulanabilir bir hükmün bulunmaması kanunda boşluk kavramı ile açıklanır. Kanun boşluğu durumunda hakim örf ve adetlere bakar.
- Kural İçi Boşluk:
- Kanun koyucu burada isteyerek boşluk bırakıştır
- Hakim burada takdir yetkisini kullanır.
Manevi tazminat miktarı Yoksulluğa düşecek eş ifadesinde yoksulluk tanımlanmamıştır. Burada yoksulluk durumunu hakim takdir eder.
- Kural Dışı Boşluk
- Kanun koyucunun istemeden; bilinçsizce bıraktığı boşluklardır
İkiye ayrılır:
- Açık boşluk: Olaya uygulanacak bir kural yoktur.
- Örtülü ( Açık Olmayan ) Boşluk ( İstisna Boşluğu ): Olaya uygulanacak kural vardır ancak olayı çözebilecek yeterlilikte değildir.
Kamu Hukuku
Devlet ile kişiler veya devlet ile başka bir devlet arasındaki ilişkileri düzenler.
Devlet ya taraflardan biridir ya da etkin müdahaleci konumdadır. Tüm kamu hukuku dallarında devlet üstün, emredici ve ayrıcalıklı yetkilerle donanmış şekilde kamu gücünü kullanarak ilişkiye dahil olur. Taraflar arasında eşitsizlik vardır.
- Anayasa Hukuku
Devlet yapısını işleyicini organlarını bu organların birbirleriyle olan ilişkilerini kişilerin temel hak ve hürriyetlerini düzenleyen kurallar bütünüdür.
Devlet yaşamının hukuksal çerçevesini düzenler.
- İdare Hukuku
Bakanlar kurulundan en uçtaki bucak yönetimine kadar devlet idaresinin örgütlenmesi işleyişini düzenleyen kişilerin idareyle olan ilişki ve anlaşmazlıkların çözümü ile kamu hizmetlerinin görülmesini düzenleyen hukuk kurallarıdır.
- Ceza Hukuku
Suç teşkil eden eylemlerin neler olduğunu ve bunlara karışanlara uygulanacak cezai yaptırımları gösteren hukuk kurallarıdır.
Ceza Hukukuna hakim olan ilkeler
Suç ve cezada kanunilik
Kusursuz ceza olmaz.
Ceza sorumluluğu şahsidir.
Kanunu bilmemek mazeret sayılamaz.
Cezalandırmada adalet ve eşitlik
Ceza Hukukunun Kaynakları
Doğrudan Kaynaklar: Anayasa, TCK, ilgili diğer kanunlar ve uluslar arası antlaşmalar
Dolaylı Kaynaklar: Yüksek yargı kararları, Doktrinler
Suçun Unsurları
Suçun Kanuni(Tipiklik) unsuru
Suçun Maddi Unsurları: Fail, mağdur, fiil, suçun konusu
Suçun Manevi Unsurları: Kast, Taksir, amaç ve saik
- Usul – Yargılama Hukuku
Bağımsız mahkemelerin yargılama görevlerini yerine getirirken uyması gerekenlerin neler olduğunu belirten hukuk kurallarıdır.
Yargılama Hukuku üçe ayrılır.
Medeni yargılama hukuku
Ceza yargılama hukuku
İdari yargılama hukuku
- İcra – İflas Hukuku
Kendi istekleriyle borç ve sorumlulukları yerine getirmeyenlerin nasıl bir muameleye tabi tutulacağını konu alır.
Mahkeme kararlarının yerine getirilmesi durumunda yapılması gerekenler düzenlenir.
İcra Hukuku
Özel hukuk alanında baş gösteren anlaşmazlıkları sonuca bağlamakla görevli mahkemelerin verdiği hükümlerin gerektiğinde devlet organlarıyla zorla yerine getirilmesinin usulleri ve bu konudaki yetkili organları gösteren hukuk kurallarından oluşur.
İflas Hukuku
İflas eden kişiler hakkında uygulanacak özel cebri icra yoluna ilişkin bazı şahıslar hakkında geçerli olan özel takip usulünü düzenleyen hukuk kurallarıdır.
- Vergi Hukuku
Devletle şahıslar arasındaki vergi resmi harç vb. mali yükümlülükten doğan ilişkileri düzenleyen daldır.
Vergi Hukukunun üç temel ilkesi
Vergide adalet
Vergide genellik
Vergide kanunilik
Gelirler üzerinden Alınan vergiler
Gelir vergisi ve kurumlar vergisi
Servet üzerinden alınan vergiler
Emlak vergisi, veraset ve intikal vergisi, motorlu taşıtlar vergisi
Harcamalar üzerinden alınan vergiler
KDV, ÖTV
Hizmet üzerinden alınan vergiler
Banka ve sigorta işlemleri vergisi
İthalat üzerinden alınan vergi
Gümrük vergisi
Dolaylı vergiler
Yapılan işlemler dolayısıyla ve belirli olmayan zamanlarda alınan vergilerdir. Gümrük vergisi, tekel mallarından alınan vergi, ÖTV, KDV vb.
Dolaysız Vergi
Doğrudan devlete veya devletin gösterdiği kamu tüzel kişilerine ödenir.
Motorlu taşıtlar vergisi, Emlak vergisi, Gelir vergisi vb.
- Devletler Genel Hukuku (uluslar arası Hukuk)
Devletle devlet, devletle uluslar arası kuruluşlar arasındaki ilişkileri düzenleyen hukuk kurallarıdır.
Devletler genel hukukun kaynakları
Asli Kaynaklar: Uluslar arası antlaşmalar, örf ve adetler, hukukun genel ilkeleri,
Yardımcı Kaynaklar: milletler arası yargı mercilerinin içtihatları, doktrinler
Özel Hukuk
Kişilerin birbirleriyle ilişkilerini düzenleyen hukuk kurallarıdır. Eşitlik ve irade serbestliğine dayalıdır.
- Medeni Hukuk
Özel hukukun en geniş ve en önemli dalıdır.
Şahısların topluluk halinde yaşaması bakımından bir hüküm ve kıymet ifade eden bitin eylem ve davranışlarını muamele ve ilişkilerini düzenleyen hukuk kurallarıdır.
- A) Kişiler Hukuku
Hak sahibi varlıkların (kişiler) türlerini ehliyetlerini, kişisel durumlarını akrabalık ilişkilerini yerleşim yerleriyle ilgilerini, kişiliğin başlangıcı, korunması, sona ermesini düzenler.
- B) Aile Hukuku
Nişanlanma, evlenme, boşanma, eşlerin birbirlerine karşı sorumlulukları, velayet hakkı, soy bağı ilişkileri, vesayet ilişkileri vb. düzenler.
- C) Miras Hukuku
Vasiyet, miras hükümleri, mirasın nasıl dağıtılacağı vb. düzenler.
- D) Eşya Hukuku
Kişilerin eşya üzerindeki hak ve sorumluluklarını düzenleyen kurallardır.
Medeni Kanunla İlgili Bazı Kavramlar
Karine
Bilinen olgulardan bilinmeyen bir olgunun sonucunun çıkarılmasıdır.
Adli Karına: aksi ispat edilebilen karinelerdir. Ör. Ölüm karinesi, babalık karinesi gibi.
Kesin Karine: aksinin ispatı mümkün olmayan karinelerdir. İcazet verilmişlik karinesi, tapu sicilindeki kayıtların herkesçe bilindiği karinesi
Zilyetlik
Eşya hukukunda geçer. Bir eşyayı fiili hâkimiyet altında bulundurmadır. Kişinin taşınır ya da taşınmaz bir mal üzerindeki fiili hâkimiyet/egemenlik durumudur.
Mülkiyet Hakkı
Kişinin bir şeyi üzerindeki mutlak egemenlik hakkıdır.
Ayni Hak
Kişisel haklardan farklı olarak eşyalar üzerindeki kesin egemenlik yetkisi sağlayan haklardır. Herkese karşı ileri sürülebilir.
Sınırlı Ayni Haklar
Mülkiyet hakkının dışında kalan ayni haklardır. İrtifa hakkı, taşınmaz yükü ve rehin hakları olmak üzere 3’e ayrılır.
İrtifak Hakkı
Ayni hakların sahibine verdiği yetkilerden kullanma ve yararlanma yetkilerini içeren haklardır.
Taşınmaz Yükü
Taşınmaz sahibinin mülkiyeti dolayısıyla hak sahibine bazı edimlerde bulunma borcu altına sokan ve bu borcu söz konusu taşınmazla güvence altına alan sınırlı aynı hak çeşididir.
Rehin Hakkı
Bir alacağı güvence altına almak için kurulan alacak ödenmediği takdirde alacaklıya eşyanın sahibinin aracılığına ihtiyaç duymadan eşyayı sattırabilme yetkisi veren sınırlı ayni haktır.
İntifa Hakkı
Taşınır, taşınmaz, haklar veya bu mal varlığı üzerinde kurulabilen ve aksine düzenleme olmadıkça hak sahibine konusu üzerinde tam yararlanma yetkisi sağlayan haklardır.
Sükna Hakkı
Sahibine bir binada veya onun bir kısmında oturma yetkisi veren bir irtifak hakkıdır.
Vesayet
Kişisel ve mali menfaatlerini koruma ehliyetinden yoksun ve velayet altında olmayan küçüklerle, reşit olmasına rağmen velayet altında alınmamış ancak özel bakım isteyen kişilerin korunması için devlet tarafından teşkilatlandırılmış ferdin bakımı ve temsilini gerçek kişilere tevdi eden bir müessesedir.
Vasi
Velayet altındaki küçüğün veya kısıtlının kişiliği ve mal varlığıyla ilgili tüm menfaatlerini korumak ve hukuki işlemlerde onu temsil etmekle yükümlü kişidir.
Kayyım
Belirli işleri görmek veya mal varlığını yönetmek için atanır. Medeni kanunun vesayete ilişkin hükümleri aksi belirtilmedikçe kayyım hakkında da uygulanır.
İlliyet (nedensellik) Bağı
Bir hukuki sonuç ve bu sonucu ortaya çıkaran nedenler arasındaki ilişkidir.
Kişisel Durum Sicil Türleri
Ölüm kütüğü, evlenme kütüğü, aile kütüğü, yabancılar kütüğü, doğum kütüğü
Hısımlık
Hısımlık kan hısımlığı ve kan dışı hısımlık olmak üzere ikiye ayrılır.
Kan Hısımlığı
Üst soy-alt soy hısımlığı: anne, baba, dede, nine (üst soy) Çocuk ve torunlar (altsoy)
Yan soy(Civar) Hısımlığı: kardeş, amca, hala, dayı, teyze
Kan Dışı Hısımlık
Kayın Hısımlığı: evlenme ile doğan hısımlıktır. Evlilik sona erse bile devam eder. (karı koca arasında hısımlık yoktur)
Evlat edinmeden doğan hısımlık: evlatlık bağı ortadan kalkınca ortadan kalkar.
Borçlar Hukuku
Kişiler arasındaki borç ilişkilerini düzenler.
Borçlar hukukuna hakim olan ilkeler
Sözleşme Özgürlüğü
Nispilik (borç ilişkisinin sadece tarafları ilgilendirmesi)
Kusurlu Sorumluluk (zarar veren kimsenin zararı karşılaması)
Eşitlik
Dürüstlük
Şekil serbestisi
Üçüncü kişi aleyhine borç kurulamaması
Sözleşmede ivaz(karşılık)
Borçun yerleşim yerinde ifası
Borç ilişkisinin 3 unsuru
Alacaklı
Borç ilişkisinde isteme hakkına sahip olan tarafa alacaklı denir.
Borçlu
Borç ilişkisinde bir edimi yerine getirmekle mükellef olan taraf.
Edim(Borçun Konusu)
Aralarında var olan borç ilişkisinden dolayı alacaklının isteme, borçlunun yerine getirme, yapmakla mükellef olduğu her durumdur.
Edim Türleri
Verme Edimi (Olumlu edim)
Yapma Edimi ( Olumlu edim)
Yapmama Edimi (olumsuz edim)
Maddi Edim – Kişisel edim
Ani Adim – Sürekli Edim
Bölünebilen edim – Bölünemeyen edim
Borcun Kaynakları
Hukuki İşlem
Belirli bir hukuki sonuç doğmasına yönelik irade beyanlarıdır. Vasiyet, çok taraflı hukuki işlem olan sözleşmeler vb.
Hukuki İşlemler: İcap, kabul, muvazaa
İcap: sözleşmeyi kurmak için zaman bakımından önce yapılan irade açıklamasıdır.
Kabul: İcapçının teklifine kabulcünün olumlu cevap vermesidir.
Muvazaa: tarafların gerçekte hiçbir sözleşme yapmak istemedikleri halde belirli bir sözleşmeyi yapıyormuş gibi görünmeleri veya yapmak istedikleri geçek sözleşmeyi gizlemek için görünürde arzu etmedikleri bir sözleşme yapmalarıdır. (gerçek iradeyi gizleyerek farklı beyanda bulunma) örneğin diğer çocuklarından mal kaçırmak isteyen bir babanın gerçekte bağışlamak istediği bir malı satıyormuş gibi göstermesi.
Haksız Fiil
Aralarında önceden herhangi bir sözleşme ilişkisi bulunmayan kişilerin kanunun emrettiği kurallara uygun davranmaması hukuk düzenine aykırı ve kusurlu bir davranışla bir başkasına zarar verilmesidir. Haksız fiilin doğması için gerekenler;
– Hukuka aykırılık – Kusur – İlliyet bağı – Zarar
Sebepsiz Zenginleşme
Hukuken geçerli bir sebep olmaksızın bir kimsenin mal varlığın diğer bir kimsenin zararına zenginleşmesidir. Sebepsiz Zenginleşmenin olabilmesi için
– Zenginleşme – Fakirleşme -İlliyet Bağı -Haklı bir sebep
Borcun Sona Ermesi
İfa: Borcun yerine getirilmesi
İbra: Borçlar kanununda düzenlenmemesine rağmen sözleşme özgürlüğü çerçevesinde yapılabileceği kabul edilmektedir. Alacaklıyla borçlu arasında yapılan ibra sözleşmesiyle alacaklının borçluyu borçtan tamamen ya da kısmen kurtaran tasarruf işlemidir.
Yenileme(Tecdir): Eski borcun yeni bir borç yaratılmak suretiyle ortadan kaldırılmasıdır.
Alacaklı ve Borçlu Sıfatının birleşmesi: borçlu olduğu şirketi satın alan kişi hem alacaklı hem borçlu haline geleceğinden burada bir borç ilişkisinden söz edilemez.
Kusursuz İmkansızlık: İmkansızlık, bir borcun doğumunun ya da ifasının mümkün olmamasıdır.
Takas:Karşılıklı olarak hem alacaklı hem borçlunun birbirinden alacaklarının en azının miktarı uyarınca sona ermesidir.
Zaman Aşımı alacağı talep hakkı doğduğu halde kişi sessiz kalırsa ve belli koşullar varsa alacak devlet gücüyle takip edilmez ve zaman aşımına uğrar. Zaman aşımı genel olarak 10 yıl olmakla birlikte 5 yıl, 1 yıl, 6 ay gibi zaman aşımı süreleri de vardır.
Borçlar Hukukuyla İlgili Bazı Kavramlar
Latife (Şaka) Beyan: beyanda bulunan kişi ciddi olmayarak ve karşı tarafın bu beyanın ciddiye almayacağı kanısından hareket ederek gerçek iradesine uymayan bir beyanda bulunmasıdır.
Zihni Kayıt: Beyanda bulunan kişisini bir iradeye sahip olmadığı halde görünüşte böyle bir iradesi vermiş gibi hareket etmesidir.
Temerrüt: Borçlunun borcunu ödememesidir.
Hata: Herhangi bir dış etki olmaksızın kişinin hukuki işlemi yaparken iradesiyle beyanı arasında uyumsuzluğa düşmesidir.
Hile: Bir kişiyi sözleşme yapmaya yöneltmek amacıyla sözleşmede bile bile yanlış kanaat uyandırması ve zaten mevcut yanlış kanaatin devam edilmesidir.
Gabin: İki tarafa borç yükleyen sözleşmelerde taraflardan birinin darda kalmasından düşüncesizliğinden veya tecrübesizliğinden yararlanılarak edimler arasında yaratılan açık orantısızlıktır.
- Ticaret Hukuku
Kişiler arasındaki ticari ilişkileri düzenler.
Ticaret hukukunun bölümleri
Ticari işletme hukuku
Ticaret şirketler hukuku
Kıymetli evrak (Ticaret Senetler) hukuku
Deniz ticaret hukuku
Sigorta hukuku
Sermaye şirketleri (limitet, anonim, kooperatif) ticaret bakanlığının izniyle kurulur.
Kişi ortaklıkları (Kolektif ve komandit) imzaları noterce onaylanmış yazılı bir anlaşma ile kurulur.
- Devletler Özel Hukuku
Farklı ülke vatandaşlarının ilişkilerini hukuki statülerini ve farklı vatandaşlığa sahip bireyler arasındaki uyuşmazlıklarda hangi ülkenin kurallarının uygulanacağını düzenler.
Devletler Özel hukukunun alt dalları
Vatandaşlık hukuku
Yabancılar hukuku
Kanunlar ihtilafı hukuku
Hakların Kazanılması
Hakların kazanılmasında SUBJEKTİF İYİ NİYET (hüsnüyet) kuralı geçerlidir.
Hakların kazanılmasında asıl olan iyi niyetin varlığıdır.
Hakkın Kişiye Bağlanma Sebepleri
- Hukuki Olay: Kişinin iradesi dışında gerçekleşen ve hukuki sonuç doğuran olaylardır. Doğum ölüm vb.
- Hukuki Fiil: Kişinin iradesiyle gerçekleşip hukuki sonuç doğuran olaylardır.
- Hukuki İşlem: Bir ya da daha fazla kişinin aynı amaca yönelik irade beyanında bulunarak hukuki sonuç yaratmasıdır. Vasiyet düzenleme, sözleşme yapma gibi.
Hakların Kazanılması
Aslen Kazanma: Hakkın herhangi bir kimseye devralmadan doğrudan doğruya tek taraflı kazanılmasıdır. Aslen kazanım taşınırlar üzerindeyse Sahiplenme, taşınmazlar üzerindeyse İşgal olarak adlandırılır.
Devir Yoluyla Kazanma: hakkın hukuksal bir işlemle önceki sahibinden kazanılmasıdır. Geçerli bir devir işlemi için taşınır mallarda Teslim, Taşınmaz mallarda Tescil gerekir.
Hakların Kaybedilmesi
Haklar kazanıldığı gibi Hukuki Olay, Hukuki Eylem, Hukuki işlemlerle sona erer.
Hak sahibi kişinin ölümü
Hakka konu olan eşyanın yok olması
Mücbir sebep ve kaza
Zaman aşımı
Devir
Terk
Hakların Kullanılması
Hakların kullanılmasında OBJEKTİF İYİ NİYET (Dürüstlük) Geçerlidir.
Hak sahibinin haklarını kullanırken veya borçlarını yerine getirirken iyi ve doğru hareket etmesini; dürüst, namuslu, aklı başında, davranışının sonucunu bilen, vasat zekalı her insanın benzer olaylarda izleyeceği yolda hareket etmesini ifade eder.
Hakların Korunması
Haklar devlet ya da bizzat hakkın sahibi tarafından korunur. Hukukumuz kural olarak hakkın devletçe korunmasını benimsemiştir.
- Hakkın Devlet Eliyle Korunması:
Hakkın devlet eliyle korunabilmesi için hak sahibi hakkını ihlal eden kişiye hakkına uyması için uyarmış olmalıdır. (talep Hakkı)
Hakkı ihlal eden kişi hak sahibinin uyarısına rağmen hakkı ihlal eymeye devam ederse hava hakkı doğar.
- Bireyin Kendi Gücüyle Hakkı Koruması (İhkakı Hak)
Kişinin kendi hakkını koruması (ihkakıhak) hukukumuzda suçtur ve yasaktır. Ancak bunun 3 istisnası vardır.
a.Meşru Müdafaa
Bir kimsenin gerek kendisinin, gerekse bir başkasının mal veya şahsına karşı yapılan haksız ve devam etmekte olan bir saldırıyı defetmek için gerçekleştirdiği zorunlu karşı saldırıdır.
Meşru Müdafaanın şartları
Saldırının hukuka aykırı olması
Üçüncü bir kişiye değil saldırgana karşı kuvvet kullanılması
Saldırı ile savunma arasında orantı olması
Saldırıyı defetmenin başka bir yolunun olmaması
- Zaruret Hali
bir kimsenin gerek kendisi gerek bir başkasının kişiliğini ya da malını bir tehlikeden korumak için bu tehlikeyle ilişkisi bulunmayan bir başka kişinsin malına zarar vermesidir. Kişinin davranışı haksız fiil ve suç teşkil etmez ancak hakım hakkaniyete uygun bir tazminat ödenmesine hükmedebilir.
- Kuvvet Kullanma
Bir hakkı elde etmek veya onu saldırılara karşı korumak için hak sahibinin güç kullanmasıdır.
Haklar
Hak hukuk tarafından şahıslara tanınan ve korunan menfaatlerdir.
Tüm haklar kurallardan doğar ve her hakkın bir sahibi vardır. Sahipsiz hak olmaz.
Hak sahibi olan varlıklara kişi/şahıs denir.
Kamu Hakları
Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olmak kriterdir.
Kişilerin devlet karşısında devletle ve toplumla olan ilişkilerinin düzenleyen kamu hukukundan doğan haklardır.
Kamu hakları 3’e ayrılır.
- Kişi hak ve ödevleri
- Sosyal ve ekonomik haklar
- Siyasi hak ve ödevler
Özel Haklar
Herkesin yararlanabildiği haklardır.
Kişilerle kişiler arasındaki ilişkileri düzenleyen özel hukuktan doğan haklardır.
Yararlanabilmek için vatandaş olma şartı yoktur. Hukuka muhatap olan herkes için geçerlidir.
Eşitlik ve genellik ilkesi söz konusudur.
Kişinin ismi üzerindeki hakkı, vücut bütünlüğü hakkı, velayet hakkı telif hakkı, rehin hakkı vb.
İler Sürülebilmeleri (niteliklerine) Göre Haklar
Mutlak Haklar
Herkese karşı ileri sürülebilen, herkes tarafından zedelenebilen bu nedenle herkes tarafından saygı gösterilmesi gereken haklardır. Sahibine maddi ve manevi olmayan mallarla kişiler üzerinde geniş yetkiler veren haklardır.
Hak sahibinin izni olmadan başkaları tarafından kullanılamaz
Üçüncü kişilerin müdahalesine açıktır. Hak sahibi üçüncü kişilerden hakkını ihlal edilmemesini isteyebilir, hakkını ihlal eden herkese karşı dava açabilir.
Genellikle mutlak haklar eşyalar üzerindedir.
Ör. Mülkiyet hakkı, telif hakkı, ayni haklar, intifa hakkı, velayet hakkı, vesayet hakkı, şahsiyet hakları
Nispi Haklar (Şahsi Haklar)
Sadece belli kişilerce zedelenebilen ve bu sebeple herkese karşı değil belli kişilere karşı ileri sürülebilen haklardır. Aralarında belli bir ilişki olan iki kişi arasında geçerlidir. Genellikle borç ilişkisinden doğar.
Mutlak haklarda sınırlı sayı ilkesi geçerliyken, nispi haklarda akit serbestisi ilkesi gereğince taraflar diledikleri tip ve sayıda nispi hak tesis edebilir.
Ör. Alacak hakkı, miras hakkı, aile bireylerinin birbirlerine karşı olan hakkı vb.
Etkilerine Göre Özel Haklar (Amaçlarına Göre)
Yenilik Doğuran Haklar
Hak sahibinin kullanmasıyla hukuk düzeninde yeni bir durum inşa eden mevcut bir durumu değiştiren ya da ortadan kaldıran haklardır.
Tek taraflı bir irade açıklamasıyla bir hukuksal sonuç meydana gelmesine yol açar.
- Kurucu Yenilik Doğuran Haklar
Kullanılmasıyla hukuk düzeninde yeni bir durum meydana getirir. Ör. Şirket kurmak, alım
b.Bozucu (infisahi) Yenilik Doğuran Hak
Kullanılmasıyla mevcut bir hukuk durumunu tamamen ortadan kaldıran haklardır. Ör. İstifa, feshi ihbar, temsil yetkisinin geri alınması
- Değiştirici Yenilik Doğuran Haklar
kullanılmasıyla birlikte mevcut bir hukuki durumda değişiklik olur. Ortaya çıkabilmesi için daha önceden kurulmuş mevcut bir hukuki durum olmalıdır.
Ör. Ayıplı malı satın alan kişinin bedelden indirim ya da sağlamı ile değiştirme haklarından birini seçmesi
d.Alelade (yalın) Haklar
kullanılmasıyla birlikte hukukta yeni bir durum yaratmayan bir hukuki durumu değiştirmeyen veya sona erdirmeyen haklardır.
Velayet, vesayet, bir derneğe üyelik vb.
Konuları Bakımından Haklar
Mal Varlığı Hakları
Para ile ölçülebilen kişilerin maddi menfaatlerini koruyan haklardır. Başkalarına devredilebilir.
Kişi Varlığı (şahsiyet) Hakları
Parayla ölçülemeyen kişilerim manevi menfaatlerini koruyan haklardır. Devredilemez. Kişinin ölümü ile sona erer. Vücut bütünlüğü, adı, şeref ve haysiyeti vb.
Devredilmelerine Göre Haklar
Kişiye Sıkı Sıkıya Bağlı Haklar
Sadece sahibinin kullanılabildiği miras yoluyla bırakılamayan ve başkalarına devredilemeyen haklardır. İnsana kişiliği sebebiyle tanınır. Parayla ölçülemez. Ör. Evlenme, vasiyetname, nişanlanma, boşanma davası açma hakkı, nafaka, ergin bulunmayı talep hakkı, nişanı bozma hakkı, soy bağının reddi hakkı, ismini değiştirilmesi isteği vb.
Kişiye Bağlı Olmayan Haklar
Başkalarına devredilebilen miras bırakılabilen haklardır. Özel hakların çoğunluğu devredilebilen haklardır. Genellikle mal varlığı haklardır.
Ör. Mülkiyet, miras, telif, alacak, patent vb.
Kişilik
Kişi: haklara ve borçlara sahip olabilen varlıktır. Kişilik kişinin ehliyetleri kişilik alanına gören değerleri ve kişisel durumların oluşturduğu bütündür.
- Gerçek Kişilik
İnsandan üreyen canlı varlıktır.
Gerçek kişilik tam ve sağ doğumla başlar.
Tam doğum cenin anne bedeninden tamamen ayrılmasını ifade eder.
Sağ doğum ise çocuğun anneden ayrıldıktan sonra bir saniye de olsa yaşamasını ifade eder.
Gerçek kişilik ölüm ve gaiplikle son bulur
Ölüm
Hukukta kişinin cesedinin var olmasını ifade eder.
Ölüm meydana geldiği andan itibaren 10 gün içinde nüfus memurluğuna bildirilmelidir.
Ölüm Karinesi
Kişinin ölümüne kesin gözüyle bakılması durumunda cesedine ulaşılamasa dahi ölü sayılmasıdır.
Ölüm karinesine o yerin en yüksek mülki amiri karar verir. Ölüm karinesinde herhangi bir sürenin geçmesine gerek yoktur.
Birlikte ölüm karinesi
Birden fazla kişiden hangisinin önce veya sonra öldüğünün ispat edilmediği durumda hepsinin aynı anda ölmüş sayılmasıdır. Bu kişiler birbirlerinin mirasçısı olamaz.
Ölüm ve birlikte ölüm karineleri adı karinelerdendir. Bunların aksi her türlü delille ispatlanabilir.
Gaiplik
Ölüm tehlikesi üzerine kaybolmada, kaybolmadan 1 yıl geçmesi gerekir.
Kendisinden haber alınamama durumunda kişiden son haber alınmasından 5 yıl geçmesi gerekir.
Gaiplik kararını mahkeme verir.
Gaiplik davasında asliye hukuk mahkemesi görev yapar. Gaiplik davasının açılacağı yetkili mahkeme kişinin Türkiye deki son yerleşim yeri eğer Türkiye de hiç yerleşmemişse nüfus sicilindeki kayıtlı olduğu yer böyle bir kayıt da yoksa anası veya babasının kayıtlı bulunduğu yerdir.
- Tüzel Kişilik
Belli bir amacı gerçekleştirmek üzere bağımsız bir varlık şeklinde örgütlenmiş haklara ve borçlara sahip olabilen kişi ve mal topluluklarıdır.
Hakları ve borçları vardır.
Dava açabilir dava açılabilir.
Özel bir bütçesi vardır.
Tüzel kişilik kamu tüzel kişiliği ve özel tüzel kişilik olmak üzere iki türlüdür.
- Kamu Tüzel Kişiliği
Üst birimine emir komutayla bağlı değildir. Kendi başına hareket edebilirler.
Kanunla kurulur ve ortadan kalkar(kişilik kazanır ve kaybeder)
Amacı kamu yararıdır.
Eşitlik ilkesi geçerli değildir. Diğer kişilerden üstündür.
Kamu hukukuna tabidir.
- Kişi topluluğu şeklindeki kamu tüzel kişilikleri
Devlet
İl özel idaresi
Belediye idaresi
Köy idaresi
(bunların kamu tüzel kişilikleri Anayasada belirtilmiştir.
- Mal topluluğu şeklindeki kamu tüzel kişilikleri
TRT
Üniversiteler
Atatürk Dil ve Tarih Kurumu
Kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları,
Bunlar Anayasada belirtilmiş mal topluluğu şeklindeki kamu tüzel kişilikleridir.
ÖSYM
SPK
YÖK
TOKİ
RTÜK
KİT
SGK
Bunların tüzel kişilikleri anayasada belirtilmemiştir.
Kamu Tüzel kişiliği olmayanlar
Cumhurbaşkanlığı
Başbakanlık
Bakanlıklar
Bakanlar kurulu
TBMM
Yüksek mahkemeler
Sayıştay
Diyanet işleri
Bunların kamu tüzel kişiliklerinin olmamasının sebebi Devlet tüzel kişiliğinin içinde olmalarıdır.
- Özel Hukuk Tüzel Kişilikleri
Onay tescil kayıt yoluyla kurulur(kişilik kazanır)
Fesih infisah yoluyla sona erer(kişiliği kalkar)
Fesih(dağılma) Tüzel kişiliğin yetkili organ ya da mahkeme kararıyla sona ermesidir.
İnfisah(dağılma) kuruluş amacının gerçekleşmesiyle birlikte tüzel kişiliğin kendiliğinden sona ermesidir.
Kişinin hür iradesiyle kurulur.
Kamu gücüne sahip değildir.
Amaçları çeşitlidir.
Eşitlik ilkesi geçerlidir. Diğer kişilerle eşittirler.
Özel hukuka tabidirler.
Özel Hukuk tüzel kişilik dernek vakıf ve şirketler olmak üzere üç türlüdür.
- Dernekler
Kişi topluluğudur, kar amacı taşımaz, en az 7 kişi ile kurulur
kuruluş bildirimi ve gerekli belgeleri amire onaylatarak kişilik kazanır.
- Vakıf
Mal topluluğudur. Kar amacı taşımaz. Asliye hukuk mahkemesine kayıtla kişilik kazanır.
- Şirketler
Karma (mal+kişi) topluluğudur.
En az 2 kişi ile kurulur.
(istisnası anonim şirketlerdir. Anonim şirketler en az beş kişi ile kurulur.
Ticaret odasının tescili kişilik kazanır.
Anonim ve limitet şirketler önce sanayi ve ticaret bakanlığından izin alır.
Ehliyetler
Hak Ehliyeti
Medeni haklardan yararlanma. Her insanın hak ehliyeti vardır.
Sağ doğmak şartıyla anne karnındaki çocuk dahi hak ehliyetine sahiptir.
Hak ehliyeti pasif bir ehliyettir.
Hak ehliyetine hakim olan ilkeler genellik ve eşitliktir.
Fiil Ehliyeti
Medeni hakları kullanabilme ehliyetidir. Fiil ehliyeti aktif ehliyettir.
Fiil ehliyetinin görünümü
Hukuki işlem yapma
Dava
Haksız fillerinden sorumlu olma
Temyiz kudretine(ayırtım gücüne) sahip olmak(Mümeyyiz olmak )
Temyiz kudreti bir kişinin fiil ve işlemlerini sebeplerini, neticelerini etkilerini ayırt edebilme ve bunlara uygun olarak hareket edebilme yeteneğidir.
Reşit Olmak (Ergin Olmak – Rüşt olmak)
Fiil ehliyetinin ikinci şartı ergin olmaktır. Normal rüşt yaşı 18 yaşının doldurulmasıdır. (Evlilik ve Hakim kararıyla da rüşt kılınabilir.)
Kısıtlı olmamak (Mahcur olmamak- Hacir altında olmamak)
Mahcur olmak Kanunda belirtilen sebeplerden dolayı bir kişinin fiil ehliyetinin mahkeme kararı ile sınırlandırılması veya kaldırılmasıdır. akıl hastalı, savurganlık, alkol, uyuşturucu, kötü yaşama tarzı, kötü yönetim vs.
Fiil Ehliyeti Bakımından Gerçek kişiler
1 Tam Ehliyetliler
Fil ehliyetinin tüm şartlarına sahiptir. Her türlü işlem ve eylemelerinden sorumludurlar.
2 Tam Ehliyetsizler
Temyiz gücünden yoksundurlar. Ergin olup olmamaları önemli değildir.
Fiil ehliyetleri yoktur.
Bunların yaptıkları işlemler geçersizdir. Hukuki işlemlerini bunlar adına yasal temsilcileri yapar.
İşledikleri haksız fiillerden dolayı sorumlulukları yoktur. Akıl hastaları ve çocuklar
3 Sınırlı Ehliyetliler (ehliyet esas ehliyetsizlik istisnadır)
Ehliyet vardır. Ancak bir kısmı sınırlandırılmıştır. Ehliyet esas ehliyetsizlik istisnadır. Fiil ehliyetinin tüm şartlarına sahiptir. Kendilerine Yasal DANIŞMAN atanmış kimseler ve Evlilerdir.
UYARI! Yasal temsilciyle Yasal Danışmanı karıştırma. Yasal Temsilci kısıtlananlara, yasal danışman normal kimselere atanır.
4 Sınırlı Ehliyetsizler (ehliyetsizlik esas ehliyet istisnadır)
Ehliyetsizdir ancak bazı ehliyetleri vardır.
Ayırt etme gücüne sahip ergin olmayan ya da kısıtlanmış kişiler bu grupta yer alır.
Kanundaki istisnalar dışındaki işlemlerini kanuni temsilciler (veli veya vasi) eliyle yürütülür.
Kanuni temsilcilerin izni olmadan yapılan işlemler baştan itibaren geçersizdir.
Kişiye sıkı sıkıya bağlı haklarla (nişanlanma gibi) işlemler tek başına yapabilirler.
Yasal temsilcilerinin izni bile olsa Bağış yapamaz, kefil olamaz, Vakıf kuramaz.
Bazı Kavramlar
- İcap: Borçlar hukukuna göre bir kişinin karşı tarafa sözleşme yapma niyetiyle yapmış olduğu teklife icap denir. İcap için sözleşmenin ana unsurlarını taşıması gerekir.
- İcaba davet: Bir kişinin karşı tarafa sözleşme yapmaya davettir. İcaba davette sözleşmenin ana unsurları yoktur.
- Sözleşme: iki taraf arasında herhangi bir yaptırımı uygulamak için yapılan akittir. Sözleşme kabul beyanıyla kurulmuş olur.
Sözleşmelerde şekil serbestliği ana kuraldır. Hiçbir şekle tabi değildir.
- Zamanaşımı Süresi: Hukukta talep edilebilecek herhangi bir hakkın belli bir süre geçmesi ile talep edilemez hale gelmesine denir. Burada hak mevcuttur ancak talep edilemez durumdadır.
- Hak Düşürücü Süre: Hukukta herhangi bir hakkın, hak sahibi tarafından belli bir zaman zarfı içinde talep edilmediği taktirde hakkın ortadan kalkmasına denir. Burada talep değil hak sona ermiştir.
- Tereke (Miras)
Bir kişinin ölümüyle birlikte bütün haklarının ve borçlarının başka hiçbir işleme gerek kalmadan mirasçılarına geçen bütüne tereke(miras) denir.
Terekede külli intikal ilkesi geçerlidir. Sadece mal varlığı değil borçlarda terekenin içindedir.
Muris: Ölümüyle birlikte miras bırakan gerçek kişilere denir.
Varis(mirasçı): Murisin haklarının ve borçlarının ölümle beraber intikal eden kişi veya kişilere denir.
- Vasiyet: Bir kişinin sağlığında yapmış olduğu ve ölümle beraber sonuç doğuracak olan isteklerini içeren belgeye denir.
- İrtifak Hakkı:Bir eşyayı sadece kullanma ve ondan yararlanma yetkisi sağlayan ayni haktır
- İntifa Hakkı:Yararlanma hakkı, başkasına ait malları kullanma ve bunlardan yararlanma yetkisi veren haktır.
- Karine: bilinen olaylardan bilinmeyen olayların varlığını kabul etme anlamına gelir
- Semen:Alıcının, satın aldığı mala karşılık olarak alıcıya ödeyeceği paradır
- Kusurlu İmkânsızlık Borçlu borcunu ödemek istese bile kendi kusurlarından dolayı ödemesi mümkün olmayabilir. Buna kusurlu imkânsızlık denir. Örneğin emanet aldığı kemanı dikkatsiz davranarak kıran ya da başkasına satıp teslim eden kişi sahibine iade edemeyecektir. Bu durumda hem kemanın bedelini hem de sahibinin kemandan mahrum kalmasından doğabilecek diğer zararları (kemanla vereceği müzik dersini verememişse ders ücreti kazancından mahrum kalmıştır) ödemelidir.
- Kusursuz imkânsızlık Borçlunun, elinde olmayan sebeplerle kendi kusuruna dayanmayan olağanüstü olaylarla borcunu ödeme imkânının ortadan kalkmasıdır. Örneğin terzinin hastalanıp çalışamaz hale geldiğinde sipariş edilen elbiseyi dikememiştir. Elbisenin dikimi için ücret almışsa, bu ücret ile aldığı kumaş ve diğer malzemeleri iade eder.
- Borçlunun Temerrüdü Borçlunun hiçbir haklı sebebi yokken borcunu ödememesi borçlunun ödememede direnmesidir. Param yok, malım yok demek haklı sebep değildir. Borçlu temerrüde düşerse, para borçlarına ayrıca faiz öder. Alacaklı uğradığı zararlar için tazminat isteyebileceği gibi borç ilişkisini doğuran sözleşmeyi feshedebilir.
- Def’i Borçlunun borcunu kabul etmekle birlikte, borcu yerine getirmemek için hukuka uygun gerekçelerle itirazda bulunmasıdır. Borçlunun borcunu özel bir nedenden dolayı yerine getirmekten kaçınmasına olanak veren haktır.
- Ahde Vefa: tarafların her koşul ve durumda sözleşme şartlarını yerine getirmek durumunda olmasıdır.
Doğrudan Demokrasi
Halkın, kendi egemenliğini doğrudan ve bizzat kullanmasıdır. Eski yunan sitelerindeki yönetim modeli doğrudan demokrasinin bir örneğidir.
Yarı Doğrudan Demokrasi
Egemenliğin kullanılmasında temsili sistemin esas olduğu, ancak belli konularda halkın doğrudan karara katılma, başka bir deyişle doğrudan egemenliğini kullanma araçlarının tanınmış olduğu sistemdir. Yarı doğrudan demokrasi uygulaması şu araçlara yer vermektedir:
Halk oylaması (Referandum)
Yasama organının bir işlemi hakkında halkın oyuna başvurulmasıdır.
Halk vetosu
Halkın, kendiliğinden harekete geçerek kabul edilen bir kanuna hayır demesi, kanunu reddetmesidir.
Halk girişimi
Halkın, belli sayıda imza toplayarak bir konu hakkında kanun çıkarılması için yasama organını harekete geçirmesidir. Bu hususta taktir, yasama organına aittir.
Temsilcilerin Azli
Halk çalışmasını beğenmediği temsilcileri görevden alır.
Temsili Demokrasi
Egemenliğin, halkın temsilcileri eliyle kullandığı sistemdir. Temsilli demokraside belirli aralıklarla halka yöneticilerini seçme imkanı tanımaktadır.
Sistemler
Parlamenter Sistem
Yumuşak Kuvvetler ayrılığı esastır.
Bakanlar kurulu meclise karşı sorumludur.
Bireysel ve kolektif sorumluluk vardır.
Yasama güvensizlik oyuyla yürütmeyi düşürebilir.
Yürütme belli koşullarda (şartlı fesih) yasamayı feshedebilir.
Aynı kişi hem yasama hem yüpürtmede görev alabilir.
Yürütme iki kanatlı olup devlet başkanı ve bakanlar kurulundan oluşur
Başbakan parlamenter olmak zorundadır.
Yasama her zaman kendini feshedebilir(erken seçim)
Hükümet parlamentodan güven oyu olmak zorundadır.
Yürütmenin yasamayla ilgili görevleri vardır.
CB yasamaya karşı sorumsuz ve tarafsızdır.
Cumhurbaşkanını yasama organı seçer
UYARI! Türkiyede 2007 değişikliğiyle CB’i halk seçmektedir.
Uygulandığı ülkeler Türkiye, Almanya, Danimarka, İtalya
Başkanlık Sistemi
- Sert Kuvvetler Ayrılığı vardır.
- Başkanlık sistemi, hem yürütme erkinin başı hem de devlet başkanı olan başkanın, belli bir süre için halk tarafından seçildiği ve yasama erkinin başkanı düşüremediği, başkanın da yasama erkini feshedemediği hükümet sistemidir.
- Yasama ve yürütme güçleri birbirinden kesin olarak ayrılmıştır. Yürütme, halkın seçtiği başkan, yasama ise, Kongre tarafından yerine getirilir.
- Yürütme organı tek kişiden oluşur ve başkandır. Başkan, hem devlet, hem hükümet başkanlığı görevini yürütür. Başkanlık sisteminde tek başlı (monist) bir yürütme vardır.
- Başkan kongre tarafından değil halk tarafında seçilir.
- Yasama ve yürütme arasında özel bir denge vardır. Yasama ile yürütme arasındaki ilişkilerde kopukluğu gidermek üzere “bir denetim ve denge” sistemi geliştirilmiştir. Yürütmenin bazı işlemleri, örneğin; üst düzey yöneticilerinin atanması, Senatonun onayını gerekir. Buna karşılık Başkanın da yasamadan geçen yasaları veto etme yetkisi vardır.
- Başkan yasamanın güvenine dayanmaz, parlamenter sisteminin aksine, bu sistemde yürütmenin yasamayı dağıtması, yasamanın da yürütmeyi düşürmesi olanağı yoktur.
- Başkan, yasama organını feshedemez.
- Aynı kişi hem yürütmede, hem yasamada görev alamaz.
- Başkan, yasama organının çalışmasına katılamaz
Yarı Başkanlık Sistemi
- Yumuşak Kuvvetler ayrılığı vardır.
- Yarı Başkanlık Sistemi Devlet Başkanının doğrudan genel oyla seçildiği ve önemli siyasal yetkiler kullandığı, bunun yanında bakanlar kurulunun da parlamento önünde sorumlu olduğu hükümet sistemidir.
- Yarı Başkanlık sisteminde yürütme iki başlıdır. Yürütme erki, devlet başkanı ve hükümetten oluşur.
- Başkan doğrudan doğruya halk tarafından seçilir ve önemli anayasal yetkilere sahiptir.
- Başbakanlık ve Bakanlar Kurulu yasama erkine karşı sorumludur. Başbakan ve kabinesi parlamentoya bağımlı olup başkandan bağımsızdır. Bakanlar Kurulu güvenoyuna tabidir ve parlamento çoğunluğunun desteğine gereksinim duyar.
- Başkanın parlamentoyu fesih yetkisi Parlamenter sistemdeki gibi sınırlı değil, dilediği zaman bu yetkiyi kullanabilir.
- Uygulandığı ülkeler: Fransa (Tipik örnek), Portekiz, Finlandiya
Meclis Hükümeti Sistemi
- Meclis hükümeti sistemi, yasama ve yürütme yetkisinin yasama erkinde toplandığı hükümet sistemidir.
- Meclis Hükümeti sistemi meclisin üstünlüğü ilkesine dayanır.
- Yasama ve yürütme yetkisi mecliste toplanmıştır.
- Meclis Hükümeti sisteminde yürütme, ayrı bir erk sayılmaz. Yürütme yetkisini üstlenen kurul, meclis tarafından seçilir. Kurul Meclisin emirleri doğrultusunda, meclis adına bu görevi yerine getirir. Bakanlıklar, tek tek meclis tarafından seçilir. Ayrıca bir başkan yoktur. Her bakan meclise karşı yalnız kendi etkinliklerinden sorumludur. Ortak sorumluluk söz konusu değildir.
- Yürütmenin, yasama üzerinde meclisi fesih gibi herhangi bir yetkisi yoktur.
- Ayrı bir devlet başkanı ya da başkanlık makamı yoktur. Devlet başkanlığı görevi, meclis tarafından seçilen bir kişi tarafından yine meclis adına yerine getirilir. Zaten sembolik görevleri vardır.
- Yasama erkini, kendisi dışında hiçbir erk ya da makam fesh edemez.
- Uygulandığı ülkeler: Günümüzde İsviçre (1921 Anayasal döneminde ise Türkiye’de uygulanmıştır).
TÜRK ANAYASA TARİHİ
Senedi İttifak
Tanzimat Fermanı
Islahat Fermanı
Kanuni Esasi (Türk Tarihinin İlk yazılı Anayasası)
- Meşrutiyet
1921 Anayasası (Teşkilati Esasiye)
1924 Anayasası
1961 Anayasası
1982 Anayasası
1808 SENEDİ İTTİFAK
Padişahın yetkileri ilk kez sınırlanmıştır.
İki taraflı bir sözleşme (misak) niteliğindedir.
Türk tarihinin anayasal yolda atılan ilk adımıdır.
1839 TANZİMAT FERMANI
- ABDÜLMECİT döneminde hariciye nazırı Mustafa Reşit Paşa tarafından hazırlanmıştır.
- Tüm vatandaşlara eşit haklar verilmiştir.
- Padişah ilk kez kanunun üstünlüğünü kabul etmiştir.
- Hukuk devleti yolunda atılmış bir adımdır.
- Temel hak ve hürriyetler sağlanmıştır.
- Can güvenliği
- Kanun üstünlüğü ilkesi
- Mülkiyet hakkı
- Ceza yargılamasına dair güvence
- Eşitlik ilkesi
- Şeref ve haysiyetin dokunulmazlığı
- Vergi adaleti
- Askerliğin vatan görevi olması
- Müsadere yasağı
- Devlet harcamalarının kanuniliği
1856 ISLAHAT FERMANI
Abdülmecit Döneminde ilan edilmiştir.
Müslümanlarla gayrimüslimler arasında tam bir eşitlik sağlanmak istenmiştir.
- Cizye vergisi kaldırıldı. Askerlikte nakdi bedel uygulandı.
- Azınlıklara memurluk
- Hukuk kurallarının azınlık dillerine çevrilmesi
- Herkese banka şirket açabilme hakkı
- Mahkemede dinine göre yemin etme
- Azınlıklara okul açabilme hakkı
1876 KANUNİ ESASİ (I. MEŞRUTİYET)
- Osmanlının ilk ve tek anayasasıdır.
- Meşrutiyet genç Osmanlılar tarafından II. Abdülhamit’e ilan ettirildi.
- Osmanlı yurttaşlarına dil, din, ırk ayrımı gözetmeksizin kaynaştırmak amaçlanmıştır.
- Osmanlıda ilk kez meclis(parlamento) açılarak, halka temsil hakkı verilmiştir.
- Türk tarihinin il anayasasıdır.
- Padişahın yetkileri anayasayla sınırlandırılmıştır.
- Yazılı ve katı bir anayasadır.
- Devletin monaşik ve teokratik yapısı korunmuştur.
Kanuni Esasinin Özellikleri
- Yasama ve yürütme yetkisi yürütmede toplanmıştır. (Monarşi)
- Devletin Dini İslam resmi dili Türkçedir.
- Parlamentonun adı Meclisi Umumidir. Meclisi umumi Heyeti Ayan ve Heyeti Mebusan olmak üzere iki meclisten oluşur. (İKİLİ MECLİS)
- Meclisi Ayan üyelerini padişah atar ve ömür boyu görevde kalır.
- Meclisi Mebusan üyelerini halk tarafından, Osmanlı erkekleri arasından iki dereceli seçimle 4 yıl için seçilir.
- Yürütme yetkisi bakanının padişah olduğu Heyeti Vükelaya (Bakanlar Kurulu) aittir.
- Yasa teklifini sadece bakanlar kurulu yapabilir. Meclis üyelerinin yasa önerisinde bulunabilmesi padişahın iznine bağlıdır.
- Hükümet padişaha karşı sorumludur.
- Padişah meclisi toplantıya çağırabilir, gerekli gördüğünde meclisi açıp kapatabilir.
- Padişah devlet güvenliğini bozduğu gerekçesiyle polis araştırması yaptırabilir ve suçlu bulduklarını sürgüne gönderebilir.
- Yargı yetkisi bağımsız mahkemelere aittir. Hakimler azlolunamaz. Yargılama aleni yapılır. Hak arama özgürlüğü, Kanuni hakim güvencesi vardır.
- İlk kez yüce divan kurulmuştur. Görevi bakanlar ve yüksek yargı üyelerini yargılamaktır.
- Yerel yönetimler ilk anayasal düzeyde düzenlenmiştir. İllerin idaresi yetki genişliğine dayanır.
- İlk kez olağanüstü hale yer verilmiştir.
- Başkentin İstanbul olduğu hükme bağlanmıştır.
Kanuni esasi’de Düzenlenen Temel Hak ve Özgürlükler
- Kanuni Hakim güvencesi
- Hakimlerin azlonulamayacağı
- Vatandaşlık hakkı
- Kanun önünde eşitlik
- Öğretim hürriyeti
- Vergilerin kanuniliği
- Kamu hizmetine girme hakkı
- Müsadere ve angarya yasağı
- Kişi hürriyeti
- Mal güvenliği
- Gelire göre vergi
- Kişi güvenliği
- İbadet hakki
- Dilekçe hakkı
- Basın hürriyeti
- Ticaret serbestisi
NOT: Padişahın 93 harbini bahane ederek meclisi süresiz olarak kapatmasıyla birlikte I. Meşrutiyet sona erdi. Kanuni Esasi resmen Yürürlükten kaldırılmadı ancak fiilen uygulamadan kalktı.
1908 II.Meşrutiyet
- İttihat ve terakkinin baskılarıyla II. Abdülhamit tarafından ilan edildi.
- Kanuni esasi yeniden yürürlüğe girdi.
- Acılan mecliste ayan grubu yer almadı, ancak bunlar maaşlarını almaya devam etti.
- Meşrutiyet karşıtlarının çıkardığı 31 Mart isyanının bastırılmasının ardından kanuni esaside 1909 değişiklikleri yapıldı.
Kanuni Esasi 1909 Değişiklikleri
- Hükümet padişaha değil meclise karşı sorumludur.
- Padişahın meclisi feshetme yetkisi sınırlandırıldı (Ayan meclisinin onayı ve 3 ay içinde seçim yapılması şartı kondu)
- Padişahın sürgün yetkisi kaldırıldı.
- Padişahın kanunları onaylaması ya da veto etmesi süresi 2 olarak belirlenerek padişahın inisiyatifinden çıkartıldı.
- Temel hak ve hürriyetler genişletildi (Basına sansür yasaklandı, haberleşme ve toplanma özgürlüğü getirildi.)
- Kanunlara aykırı tutuklama yasaklandı.
- Cemiyet (parti) Kurma hakkı getirilerek çık partili hayata geçildi.
- Padişahın mutlak veto yetkisi geciktirici ve zorlaştırıcı veto yetkisine dönüştürüldü.
- Bakanların kolektif ve bireysel sorumluluğu kabul edildi .
- Not: Sadrazamın padişah tarafından atanması ve sadrazamın da bakanları seçmesi tam anlamıyla parlamenter sisteme uygundur.
- Not: Kanuni Esasi 1909 değişikliğiyle gerçek anlamda Meşruti Monarşı anayasası haline geldi.
1921 ANAYASASI TEŞKİLÂTIESASİYE
- Çerçeve bir anayasadır.
- Tek yumuşak anayasadır.
- Olağanüstü dönem anayasasıdır. (kurtuluş savaşı sırasında, I. İnönü zaferinin sonrasında hazırlanmıştır.)
- Asli kurucu iktidar olarak yürürlüğe girmiştir.
- Temel haklardan söz edilmemiştir.
- Devletin rejimi belirlenmediğinden devlet başkanı yoktur.
- Meclis hükümeti sistemi ve meclis üstünlüğü ilkesi benimsenmiştir.
- Meclisin sürekli olarak toplantı halinde olacağı vurgulanmıştır.
- Yerinden yönetim ilkesine dair hükümler vardır.(mahalli idarelerin seçimle belirleneceği ve böylece halkın yerel yönetimlere katılacağı bildirilmiştir.
- Kurucu meclis tarafından hazırlanmıştır.(1921, 1961, 1982 kurucu meclis anayasalarıdır.)
- UYARI! Hilafet ve saltanat 1921 anayasası döneminde yürürlükten kaldırılmıştır.
1921 Anayasasının Bazı Hükümleri
- Egemenlik kayıtsız şartsız milletindir.
Ulusal egemenlik ilk kez 21 anayasasında belirtildi. (getirdiği en önemli yeniliktir.)
- Yasama ve Yürütme yetkisi TBMM’ye aittir.
Kuvvetler birliği ilkesi benimsenmiştir.
Amaç Hızlı karar alıp çabuk uygulamaktır.( Savaş koşulları, meclisin otoriteyi artırma isteği)
Anayasada yer almasa da meclis yargı yetkisini de kullanmıştır.( İstiklal mahkemelerinde hakimlik görevini milletvekilleri yapmıştır. Böyle bir uygulama o günün şartlarında gereklidir, başarıya ulaşmıştır ancak demokratik değildir.
NOT: Türkiye kuvvetler ayrılığına 1961 anayasasında geçmiştir.
- Seçme yaşı 18, seçilme yaşı 2’dir. Seçimler 2 yılda bir yapılır. Çift dereceli seçim sistemi uygulanır.
NOT: Türkiye tek dereceli seçim sistemine 1946’da geçti. Bu yıla kadar beklenmesin sebebi, halın yeterli demokratik ve siyasi olgunluğa erişmemiş olmasıdır.
- Şer’i hükümler TBMM tarafından uygulanır. (Halifenin yetkilerine son verilmiş ve halife etkisizleştirilmiştir. Halifelik fiilen bitmiştir.)
- Kanunuesasînin 1921 Anayasasıyla çelişmeyen hükümleri yürürlükte kalacaktır.( İki anayasanın aynı anda yürürlükte kalma sebebi, 1921 Anayasasının eksikliklerini tamamlama düşüncesidir. Bu durum 1924 Anayasası’na kadar devam etmiş, kanuni esasi 1924’te tamamen yürürlükten kaldırılmıştır.)
6.Türkiye devleti, TBMM tarafından yönetilir ve hükümet TBMM hükümeti adını taşır.
Meclis Hükümeti sitemi ( hükümeti oluşturan bakanlar tek tek meclis seçer. Bakanlardan biri seçilmezse hükümet kurulamaz. Kuvvetler birliği esasına dayanır. Meclis başkanı hükümetinde başkanıdır.)
1921 Anayasasında 1923 Değişikliği
Cumhuriyet ilan edilmiştir. (Cumhuriyetin ilanında hükümet bunalımı rol oynar)
- TBMM döneminde yapılmıştır.
- Türkiye Devletinin Hükümet şekli Cumhuriyettir.
Devletin rejimi belirlendi.
Hükümet şekli belirlendi. (kabine sistemi)
Not: Cumhuriyet diğer anayasalarda devlet şekli olarak ifade edilmiştir.
- Cumhurbaşkanı, 4 yıl için meclis tarafından ve meclis içinden seçilir. Aynı kişi tekrar Cumhurbaşkanı seçilebilir.
Devlet başkanı sorunu çözüldü.
Cumhurbaşkanı makamı oluşturuldu.
- Cumhurbaşkanı bir TBMM üyesini başbakan olarak atar.
- Başbakan, bakanları meclis üyeleri arasından seçer.
Bakanların tek tek meclis tarafından seçilmesi usulüne son verilerek parlamenter sisteme geçişte önemli bir adım atılmış oldu.
- Anayasaya
Devletin dini İslam’dır. Devletin resmi dili Türkçedir. Devletin başkenti Ankara’dır ibareleri eklendi. (devletin dini İslam’dır ibaresi laiklikle bağdaşmaz ancak Halifeliğin kaldırılmasına zemin hazırlanmıştır.)
NOT: Kabine sistemine geçilmesiyle Parlamenter sisteme yaklaşılmıştır ancak Parlamenter sisteme 1961 anayasasıyla geçilmiştir.
1924 ANAYASASI (Ahkâm-ı Esasi)
- TBMM tarafından hazırlanarak kabul edilmiştir.
- 1876 ve 1921 anayasalarını açıkça yürürlükten kaldırarak ikili anayasal duruma son verilmiştir.
- İlk sert anayasadır.
- Meclis hükümeti sistemiyle parlamenter sistem arasında karma bir sistem benimsenmiştir.
- İlk kazuistik anayasadır.
- Hem tek hem de çok partili hayatta uygulanan ve Türkiye’nin en uzun süre yürürlükte kalan anayasasıdır.
- İlk kez hükümetin kollektir sorumluluk ilkesi kabul edildi. (24 anayasasına kadar sadece bireysel sorumluluk vardı. Hükümet meclise karşı sorumludur)
- Yergı yetkisi, tamamen bağımsız mahkemelere bırakıldı. (kuvvetler ayrılığına geçilmemiş, kuvvetler ayrılığına geçişte bir adım atılmıştır. 1927 yılında istiklal mahkemelerinin kapatılmasıyla meclis’in yargı yetkisi son bulmuştur.)
- Seçimler 4 yılda bir yapılır.
- Anayasanın üstünlüğü ilkesi benimsendi.
- Cumhurbaşkanı meclis tarafından bir seçim dönemi (4 yıl) için seçilir yeniden seçilmek mümkündür.
- Cumhurbaşkanı kabul edilen kanunları 10 gün içinde yayımlar veya aynı süre içinde geri gönderir( geciktirici Veto)
- Kuvvetler birliği-görevler ayrılığı sistemi benimsenmiştir.
- Çoğunlukçu demokrasi anlayışı benimsenmiştir.( oy çokluğu ilkesi, iktidar dışındaki gruplar siyasi alana katılamaz. Çoğunluğun çıkarlarıyla toplumun genel çıkarlarının hiçbir zaman çatışmayacağı savunulur.)
- Kendi çıkardığı kanunları yorumlama yetkisi yine meclise verilmiştir. (Yargı bağımsızlığına ters bir durumdur.) (meclis yorumu sadece bu dönemde vardır)
- Temel hak ve hürriyetlere yer verilmiş; ancak sosyal haklara yer verilmemiştir.
- Milletvekilleri yasama sorumsuzluğu ve dokunulmazlığına sahiptir.
- Yüce divan’ın kurulacağı hükme bağlanmıştır.
- Tüzükler Danıştay incelemesi sonucu çıkarılır. Tüzüklerin kanuna aykırılığı iddiası TBMM tarafından çözümlenir.
- Sıkıyönetim düzenlenmiştir. (bakanlar kurulu tarafında 1 ayı geçmemek üzere ilan edilir.)
- Kesinleşen ölüm cezalarının yerine getirilmesine karar verme yetkisi TBMM’ye aittir.
1924 Anayasasında Yapılan Değişiklikler
1928 Değişiklikleri:
- Devletin dini İslam’dır. İfadesi anayasadan çıkarıldı.
- Milletvekillerinin yemin şekli değiştirildi. (Laikliğe geçişte atılan bir adımdır. Din ve vicdan hürriyetiyle ilgilidir. Milletvekillerinin Müslüman olma şartı olmadığı için din üzerine yemin edilmesi yerine “namus ve şeref” üzerine emin edileceği kabul edilmiştir.)
1930 Değişikliği
- Kadınlara yerel seçimlerde seçme hakkı tanındı.
1933 Değişikliği
- Kadınlara muhtarlık seçimlerinde seçme hakkı tanındı.
1934 Değişikliği
- Kadınlara genel seçimlerde seme seçilme hakkı tanındı. (sosyoekonomik alanda medeni kanunla erkeklerle eşit hale getirilen Türk kadını siyasi hak bakımından da erkeklerle eşit hale geldi. GENEL OY ilkesine geçildi. Ulusal egemenlık ilkesi güçlendi.
- Seçmen yaşı 18’den 22’ye çıkarıldı.
- Seçimlerin 4 yılda bir yapılması karara bağlandı.
1937 Değişikliği
- Başta laiklik olmak üzere Atatürk ilkelerinin tamamı anayasaya girdi. (Laikliğe geçişin son adımı atılarak anayasa tamamen laikleştir.)
NOT: Laikliğe geçişin ilk adımı saltanatın kaldırılması, en önemli adımı ise Halifeliğin kaldırılmasıdır.
1946 Değişiklikleri
- Tek dereceli seçim sistemine geçildi
- Çok partili hayata geçildi. (Çoğulculuk ilkesi, birden fazla parti seçimlere girdi. Türk tarihinde ikinci, Cumhuriyet tarihinde ise ilk kez çok partili hataya geçildi)
1950 Değişikliği
Gizli oy-açık sayım döküm ilkesine geçildi.
1961 ANAYASASI
- En demokratik en çok hak veren anayasadır.
- Halk oylamasıyla kabul edilen ilk anayasadır.
- Kazuistik ve sert bir anayasadır.
- İlk kez kuvvetler ayrılığına geçilmiştir.
Yasama; Millet meclisi ve Cumhuriyet Senatosuna (ikili meclis)
Yürütme; Cumhurbaşkanı ve bakanlar kuruluna
Yargı; bağımsız mahkemelere bırakılmıştır.
- İki meclisli bir yasama organı ön görmüştür( Türk tarihinin ikinci, Cumhuriyet tarihinde ilk ve tektir.)
- İlk kez sosyal ve ekonomik haklara yer vermiştir. (Kişi ve siyasi haklar önceki anayasalarda da vardır.)
- Çoğulcu demokrasi ilkesi benimsenmiştir.(toplumdaki tüm grupların yönetime katılması sağlanmıştır.)
NOT: çoğulcu demokrasinin özellikleri: sivil toplum örgütleri, çok parti, özgür ve eşit seçim ortamı, sendikalar, özgür basın, temel hak ve hürriyetlerin güvence altında olması.
- Anayasa Mahkemesi Kurulmuş. (İlk kez yasamanın yargısal denetimi başlamış. Kanunların anayasaya uygunluğunun denetlenmesi amaçlandı.)
- Yüksek Seçim Kurulu ilk kez 1961 anayasasıyla düzenlendi. (üyelerini Yargıtay ve Danıştay seçer)
- Devlet Planlama Teşkilatı kuruldu. (Kalkınma Planlarını hazırlar. Başbakanlığa bağlı)
- Yüksek Hakimler Kurulu ilk kez Düzenlendi. (Hakimlerin bağımsızlığını sağlamak amacıyla kurulmuştur.)
- Diyanet işleri ilk kez düzenlendi.
- TRT ve Üniversitelere özerklik tanındı.
- Kuvvetlerin yumuşak ayrılığı benimsenmiştir.
- Anayasayı hazırlayan sivil kanat(temsilciler meclisi)halk tarafından seçilmemiştir.
- Temel hak ve özgürlükler en ayrıntılı düzenlendiği anayasadır.
- Herkese önceden izin almadan dernek kurma işçi ve kamu çalışanlarına sendika kurma toplu sözleşme, grev gibi haklar verilmiştir.
- İlk kez siyasi partilerle ilgili hüküm getirilmiş, siyasi partiler demokratik hayatın vazgeçilmez unsurları olarak kabul edilmiştir.
1961 anayasasının Kabul ettiği ilkeler
- Hukuk Devleti
|
- Demokratik devlet
- İnsan haklarına dayalı devlet
- Sosyal Devlet
- Cumhurbaşkanlığı süresi 7 yıla çıkarılmış, bir kişinin iki kere Cumhurbaşkanı seçilemeyeceği belirtilmiştir.
- Atatürk İlkelerinden Halkçılık, İnkılâpçılık, Devletçilik ilkelerine yer verilmemiştir. Milliyetçilik yerine ‘Milli Devlet’ ifadesini kullanmıştır.
- Meclis tek egemen organ olmaktan çıkararak anayasadaki organlardan biri haline getirilmiştir. “Ulus egemenliğini anayasanın koyduğu esaslara göre yetkili organlar eliyle kullanır.”
- Açık ve ayrıntılı bir şekilde seçimlerin *Serbest *Eşit *Tek dereceli *Gizli oy *Genel oy ilkelerine göre yapılacağı belirtilmiştir.
NOT: 1924 Anayasası yönetmeliklerden söz etmemiştir. 1961 anayasasında ise yönetmeliklerden söz edilmemesine rağmen yönetmelik çıkarabilecek kurumlar arasında başbakanlık sayılmamıştır.
1961 Anayasası 1971 ve 1973 Değişiklikleri
- Yürütme güçlendirilmiş, yargı denetiminde sınırlamalar getirilmiş, temel hak ve özgürlükler sınırlandırılmış ve milli güvenlik kurulunun etkisi arttırılmıştır.
- DGM kurulmuştur.(2004 yılında kaldırılmıştır. Günümüzde bu davalara özel yetkili Ağır Ceza Mahkemeleri bakar)
- Askeri Yüksek idare mahkemesi kuruldu. (askeri yargının yetki alanı genişletildi.)
- Hükümete ilk kez KHK çıkartma yetkisi verildi. (yürütme güçlendirilmiştir.)
- Anayasa mahkemesinin anayasa değişikliklerini yalnız şekil yönünden denetleyebileceği hükme bağlandı. (Esas yönünden denetim kaldırıldı)
- Yüksek Savcılar kurulu oluşturuldu.
- TRT’nin özerkliği tamamen kaldırıldı.
- Üniversitenin özerkliği sınırlandırıldı.
- mecliste grubu bulunmayan partilerin Anayasa Mahkemesine dava açması yasaklandı.
- Temel hak ve özgürlüklerin sınırlandırılabilesi için genel sınırlama sebepleri oluşturuldu.
- MGK’nın görevi “yardımcılık etmek” yerine “tavsiye etmek” olarak değiştirildi.
- memurların sendika kurma hakkı ellerinden alındı.
- bakanlar kurulu vergi ve harçların oran, muafiyet, istisnalarına dair hükümlerde değişiklik yapmaya yetkili kılındı.
1982 ANAYASASI
- Halk oyunla sunulan ikinci anayasadır.
- En sert ve en kazuistik anayasadır.
- Kuvvetler ayrılığı uygulaması devam etmiştir.(Yumuşak kuvvetler ayrılığı)
- Geçiş dönemi ön görür. Bu dönem anayasanın geçici hükümlerinde düzenlenmiştir.
- Otorite-Hürriyet dengesinde otoriteden yanadır.
- Yürütme organı özelliklede Cumhurbaşkanı kanadı güçlendirilmiştir.
- Bakanlar kurulunun da başbakanın konumu güçlendirilir.
- Az katılımcı demokrasi modeli benimsenmiştir.
- Siyasi partilere çok büyük kısıtlamalar getirildi(depolitizasyon)
- Seçimler 5 Yıla çıkarıldı (2007 değişikliğiyle 4 yılda bir yapılır.)
- Araseçim 1961 anayasasına göre daha zor koşullara bağlandı.
- Yüksek bir seçim barajı getirildi.
- Dernek ve meslek kuruluşları siyasi faaliyette bulunması yasaklandı.
- Siyasi karar alma mekanizmasındaki tıkanıklıklar giderici hükümler getirildi.
- Rasyonelleştirilmiş parlameterizim
- Cumhurbaşkanına belirli şartlar altında seçimleri yenileme yetkisi verildi.
- Meclis toplantı yeter sayısı 1/3’e düşürüldü.
- Mecliste partilerin grup kurabilme sayısı 20 milletvekiline çıkarıldı.
- 1961 anayasasında meclis başkanı seçiminde salt çoğunluk arandığı için tıkanıklıklar yaşanıyordu. 82 anayasasında 4. turda en fazla oy alanın meclis başkanı olacağı kabul edildi.
- Anayasası değişikliklerinde 1961 anayasasında olmayan bir onay safhası eklendi. Cumhurbaşkanı onaylamadığı anayasa değişikliklerini halk oyuna sunabilir. (Sert Anayasa)
NOT: Oy verme işlemi ilk kez 1982 Anayasasıyla yasal zorunluluk haline getirildi.
NOT: DDK ilk kez 82 Anayasasında yer almıştır.
NOT: 24, 61 ,82 Anayasalarının Başbakanla ilgili ortak noktaları: Başbakanın meclis içinden seçilme zorunluluğunun aranması.
NOT: 1982 anayasasıyla kabul gören rasyonelleştirilmiş parlamenter rejim anlayışı, 1961 anayasasının demokratik olmasına rağmen sorunları çözemeyen yapısının sonucunda kabul edilmiştir.
1982 Anayasasının 1995 Değişiklikleri
- 12 Eylül askeri darbesini öven cümleler anayasadan çıkarıldı.
- Seçme ve siyasi partilere üye olma yaşı 18’e indi.
- Sendikaların siyaset yapma yasağı kalktı.
- Milletvekili sayısı 550’ye çıkarıldı.
- Kamu çalışanlarına sendika kurma izni verildi.
2001 Değişikliği
- Parti kapatma kararının Anayasa mahkemesi tarafından 3/5 çoğunlukla verileceği belirtildi.
- Anayasa değişikliği için karar yeter sayısı 3/5
- Genel ve özel af ilanı için 3/5 oy oranı benimsendi.
- Yabancılara dilekçe hakkı tanındı.
- MGK’ye başbakan yardımcıları da dahil edildi.
- Hakların sınırlandırılması için “Genel Sınırlama Sebepleri” kaldırıldı.
- Kanuna aykırı elde edilen bulguların delil olarak kabul edilmeyeceği kabul edildi.
- Hiç kimse yalnızca sözleşmeden doğan bir yükümlülüğü yerine getirmemesinden dolayı özgürlüğünden alıkonulamaz hükmü getirildi.
- Parti kapatılması için bölünmez bütünlük, hukuk devleti, demokratik laik Cumhuriyete aykırı fillerin odağı haline gelmesi gerektiği belirtildi.
- Partilerin kapatılma dışında “ara yaptırım” olarak devlet yardımından kısmen veya tamamen yoksun bırakılması ön görüldü.
- Seçim kanunlarında yapılan değişiklikler yürürlüğe girdiği tarihten itibaren 1 yıl içinde uygulanacak seçimlerde uygulanmaz kuralı getirildi.
2004 Değişikliği
- Savaş… terör suçları dışında ölüm cezası verilemez. Hükmü anayasadan çıkarıldı.(Mülga)
- Kimse din , vicdani düşünce ve kanaatlerini açıklamaya zorlanamaz ve bunlardan ötürü suçlanamaz.
- Suç ve cezalar geçmişe yürütülemez.
- Suçluluğu mahkeme kararıyla saptanıncaya kadar kimse suçlu sayılamaz.
- Uluslararası ceza divanına taraf olmanın getirdiği yükümlülükler hariç vatandaş suç sebebiyle yabancı bir ülkeye verilemez.
2007 Değişikliği
- TBMM seçimleri 4 yılda bir yapılır.
- Cumhurbaşkanı halk tarafından seçilir.
- Cumhurbaşkanının görev süresi 5 yıldır. Bir kişi en çok 2 kere cumhurbaşkanı seçilebilir. Meclis için veya dışından aday gösterilebilmesi 20 milletvekilinin yazılı teklifiyle mümkündür. Ayrıca son yapılan genel seçimlerde oyları toplamı birlikte %10’u geçen siyasi partiler ortak aday gösterebilir.
- Anayasa değişikliklerinin halk oyuna sunulması Cumhurbaşkanının halk tarafından seçilmesi işlemlerinin genel yönetim ve denetimi de milletvekili seçimlerinde uygulanan hükümlere göre olur.
2008 Değişikliği
Yurt dışındaki vatandaşların oy kullanma işlemlerinin düzenlemek üzere Ankara il seçim kuruluna bağlı yurt dışı ilçe seçim kurulu oluşturuldu.
1961 Anayasası | 1982 Anayasası |
Askeri müdahale sonucu hazırlandı | Askeri müdahale sonucu hazırlandı |
Kurucu meclisin hazırladığı anayasa halk oyuna sunularak %61 oyla kabul edildi. | Kurucu meclisin hazırladığı anayasa halk oyuna sunularak %91 oyla kabul edildi. |
Askeri Kanat: Milli Birlik Komitesi
Sivil Kanat : Temsilciler Meclisi |
Askeri Kanat: Milli Güvenlik Komitesi
Sivil Kanat : Danışma Meclisi |
Sivil kanadın bakanlar kurulunun kurulması ve düşürülmesine dair yetki yoktur. | Sivil kanadın bakanlar kurulunun kurulması ve düşürülmesine dair yetki yoktur. |
Sivil kanat seçimle oluşmamıştır. Ancak meclis üyelerinin yaklaşık 1/3’ü dolaylı olarak halk tarafından seçilmiştir. | Sivil kanat seçimle oluşmamıştır. Danışma meclisinin tüm üyelerinin Milli Güvenlik konseyi atamıştır. |
Çoğulcu demokrasi modelini benimsemiştir.
|
Çoğunlukçu Demokrasi modeli benimsenmiştir. |
Hazırlanmasında siyasi partilerin etkin rolü vardır. (CHP, Cumhuriyetçi Köylü Milet partisi) | Siyasi partilerin rolü yoktur. Hazırlanma sürecinde tüm siyasi partiler kapatılmıştır. |
Halk oylamasında kabul edilmemesi durumunda ne yapılacağı bellidir. (Genel seçimle oluşturulacak Temsilciler Meclisi yeniden anayasa hazırlayacaktır.) | Halk oylamasında kabul edilmemesi durumunda ne yapılacağı belli değildir.
|
Halk bilgilendirilmiştir. | Halk bilgilendirilmemiştir. Anayasanın tanıtım konuşmalarına karşı yazılı sözlü beyan ve eleştiriler yasaklanmıştır. |
Hazırlanma sürecinde Demokrat parti kapatılmıştır. | Kapatılan siyasi partilerin siyasi yasağı 1987’de aldırıldı. |
Her ikisinde de Başlangıç metni bulunmaktadır. |
Kanunu esasi | 1921 Anayasası | 1924 Anayasası | 1961 Anayasası | 1982 Anayasası | |
Yasama | Mebusan Meclisi
ve Ayan meclisi |
Büyük
Millet Meclisi |
TBMM | Millet Meclisi ve
Cumhuriyet Senatosu |
TBMM |
Yürütme | Padişah
Ve Heyeti Vükela |
Bürük millet meclisi ve
İcra vekilleri heyeti |
TBMM
Bakanlar kurulu Cumhurbaşkanı |
Bakanlar Kurulu
ve Cumhurbaşkanı |
Bakanlar Kurulu
ve Cumhurbaşkanı |
Yargı | Bağımsız Mahkemeler | Düzenlenmemiş gerektiğinde TBMM kullanmıştır. | Bağımsız mahkemeler | Bağımsız Mahkemelere
HSYK ve Anayasa mahkemesi kuruldu |
Bağımsız Mahkemeler |
Hükümet | Meşrutiyet | Meclis Hükümeti sistemi | Karma Sistem
|
Parlamenter sistem | Parlamenter sistem
|
Özellik | Merkeziyetçi Devlet | Milli egemenlik ilkesi
Yumuşak anaysa Çerçeve anayasa Güçler birliği Meclis üstünlüğü Devletin dini İslam’dır maddesi eklendi. |
Kazuistik
Sert 1928de devletin dini İslam’dır ibaresi çıkartıldı. 1937de Atatürk ilkeleri anayasaya girdi. Milletvekili seçilme şartlarını düzenleyen anayasadır. |
Sosyal devlet ilkesi kabul edildi.
En özgürlükçü Temel haklara en geniş yer veren anayasadır. |
En sert
En kazuistik Az katılımcı Yasaklamacı bir anayasadır.
|
1982 Anayasasının Başlangıç Hükümleri
Hem 61 hem de 82 anayasasında başlangıç kısmı vardır. Bir nevi ön söz gibidir. Bir taraftan hükümet darbeleri gerekçe gösterilmiş bir taraftan da kanun koyucunun temel görüşüne açıklık getirilmiştir.
Başlangıç kısmı anayasa metnine dahildir. Bu sebeple özel bir önem taşır.
Aynen anayasa gibi değiştirilebilir. Eklenebilir çıkarılabilir.
1982 Anayasanın Başlangıç İlkeleri
- 80 harekâtının meşruluğu (1995’te kaldırıldı.)
- Atatürk ilke ve inkılaplarına bağlılık
- Atatürk milliyetçiliği ve Atatürk medeniyetçiliği
- Milli egemenlik
- Çağdaş medeniyet düzeyine ulaşma azmi
- Anayasa ve hukukun üstünlüğü
- Türk varlığının devleti ve milletiyle bölünmez bütünlüğü
- Özgürlükçü demokrasi
- Laiklik
- Yurtta sulh cihanda sulh arzusu ve azmi
- Milli menfaatlerin üstünlüğü
- Sosyal adalet ve eşitlik
- İnsan onurunun korunması
- Kişinin maddi ve manevi varlığının korunması
- Her vatandaşların eşit şekilde temel hak ve Özgürlüklerinden yararlanması
LAİKLİĞİN ÖZELLİKLERİ
- Mutlak bir Din ve Vicdan hürriyetinin bulunması
- Mutlak bir ibadet hürriyetinin bulunmaması
- Resmi bir devlet dininin bulunmaması
- Devletin din kuralları ile yönetilmemesi
- Devletin bütün dinlerin mensuplarına eşit davranması
- Din kurumları ile devlet kurumlarının ayrılmış olması
- Din dersinin ilk ve ortaöğretimde zorunlu dersler arasında yer almamasıdır.
- Din kültürü ve Ahlak öğretiminin dışında “din eğitimi ve öğretim ancak kişilerin kendi isteğine, küçüklerinde yasal temsilcilerinin istemine bağlıdır.”
- Din hizmetlerinin de bir kamu hizmeti olarak görülmesidir.
- Din ve ahlak eğitimi ve öğretimi devletin gözetim ve denetimi atında yapılır.
SOSYAL DEVLET
- Sosyal güvenliği sağlamak
- İşsizliği önlemek
- Fırsat eşitliğini sağlamak
- Milli geliri artırmak
- Milli geliri adaletli bir şekilde dağıtmak
- Vergilemede adaleti gerçekleştirecek araçlara yer vermesi(artan oranlı gelir vergisi sistemi)
- Toprak reformu ve planlama
- Sosyal ve ekonomik haklara yer verme (sendika kurma, grev, toplu iş sözleşmesi, ücretli tatil gibi)
HUKUK DEVLETİ
- Yürütmenin yargısal denetimi.(idari yargının bulunması)
- Yasama işlemlerinin yargısal denetimi (Anayasa yargısının olması)
- Yargı erkinin bağımsızlığı
- Kanuni Hakim Güvencesi
- Hukukun genel ilkelerine bağlılık.
- Kuvvetler ayrılığının olması
- Eşitlik ilkesine bağlılık.
- Temel hakların güvence altına alınması.
- İdarenin mali sorumluluğu
Temel hakların Özelliği
Herkes
K Kişiliğine bağlı,
D Dokunulmaz,
Devredilmez,
V Vazgeçilmez,
haklara sahiptir. (Kolay hatırlamak için KDV diye kodlayabilirsiniz)
Temel Hakların Sınırlandırılması
- Özlerine dokunulamaz.
- Anayasanın ilgili maddelerindeki (özel) sebeple sınırlanır.
- Ancak KANUNLA sınırlanır.
- Bu sınırlamalar anayasanın sözüne ve ruhuna demokratik toplum süzeninin ve laik Cumhuriyetin gereklerine ve ölçülülük ilkesine aykırı olamaz.
- Yabancılar için temel hak ve hürriyetler, milletler arası hukuka uygun olarak kanunla sınırlanabilir.
Temel Hakların Durdurulması
Savaş, seferberlik, sıkıyönetim, olağanüstü hallerde, milletlerarası hukuktan doğan yükümlülükleri ihlal edilmemek kaydıyla, durumun gerekleri ölçüsünde temel hak ve hürriyetler kullanılması kısmen veya tamamen durdurulabilir veya bunlar için anayasada öngörülen güvenlik önlemlerine aykırı tedbir alınabilir. Çekirdek haklar asla durdurulamaz.
ÇEKİRDEK HAKLAR (Sert Çekirdek Haklar)
- Savaş hukukuna uygun filler sonucu meydana gelen öldürmeler dışında kişinin YAŞAMA HAKKI.
- Kişinin maddi ve manevi bütünlüğüne dokunulamaz.
- Kimse din, vicdan, düşünce ve kanaatlerini açıklamaya zorlanamaz ve bunlardan dolayı suçlanamaz.
- Suç ve cezalar geçmişe yürütülemez.
- Suçluluğu mahkeme kararı ile saptanıncaya kadar kimse suçlu sayılamaz.
Haklarla İlgili Bazı notlar
Not:1 Kişi güvenliği ve Hürriyeti
Hâkim kararı olmadan tutuklama sadece suçüstü halinde gecikmesinde sakınca bulunan durumlarda yapılabilir.
Bireysel gözaltı süresi 48 saat toplu gözaltı süresi 4 gündür.
Not:2 Herkes kendisiyle ilgili kişisel verilerin korunmasını isteme hakkına sahiptir. Kişisel veriler ancak kanunda öngörülen hallerde veya kişinin açık rızasıyla işlenebilir. (2010 değişikliği)
Not:3 toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkı
Herkes önceden izin almadan toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkına sahiptir. (toplantı ve gösteri yürüyüşü en az 72 saat önce faaliyetin yapılacağı yerin en büyük mülki amirine bildirilerek yer istenir.)
Not:4 Toplu İş Sözleşme Hakkı
Memurlar ve diğer kamu görevlileri toplu sözleşme hakkına sahiptir.(2010 değ)
Toplu iş sözleşmesi yapılması sırasında uyuşmazlık çıkması halinde taraflar kamu görevlileri hakem kuruluna başvurur. Kararları kesindir(yargı yolu kapalıdır) ve toplu iş sözleşmesi hükmündedir. (2010 değişikliği)
Not:5 Sendika Kurma Hakkı
İşçi işveren ve kamu görevlileri sendika kurabilir.
Sendikalar önceden izin almadan kurulur. Kar amacı taşımazlar.
Not: memurlara sendika kurma hakkı 2001 de verilmiştir.
Not: aynı zamanda ve aynı iş kolunda birden fazla sendikaya üye olunmaz hükmü 2010 da anayasadan çıkarılmıştır.
Not:6 Grev ve lokavt hakkı
Toplu iş sözleşmesinin yapılması sırasında uyuşmazlık çıkması durumunda işçiler grev hakkına sahiptir.
Toplu iş sözleşmesinin yapılması sırasında işçilerin greve gitmesi durumunda işveren lokavta başvurabilir.
Banka ve noterlik işleri cenaze işleri mal ve can kurtarma işlerinde grev ve lokavta izin verilemez.
Grev ve lokavt durumunda işçi ile işveren arasındaki uyuşmazlıkları Yüksek Hakem Kurulu çözer
Not:7 Kişinin yurt dışına çıkması ancak suç soruşturması ve kovuşturması sebebiyle hakim kararıyla engellenebilir.
Siyasi Hak ve Ödevler (katılım hakları – aktif statü hakları)
- Türk vatandaşlığı
Türk devletine vatandaşlık bağı ile bağlı olan herkes Türk’tür.
Türk babanın ya da Türk ananın çocuğu Türk’tür.
Vatandaşlık kanunun gösterdiği şartlarda kazanılır ve ancak kanunda belirtilen hallerde kaydedilir.
Hiç kimse vatana bağlılıkla bağdaşmayan bir davranışta bulunmadıkça vatandaşlıktan çıkarılamaz.
Vatandaşlıktan çıkarmayla ilgili karar ve işlemlere karşı yargı yolu kapatılmaz.
Bireyi devlete bağlayan hukuki ve siyasi bağlara vatandaşlık denir.
Gerçek kişiler bakımından vatandaşlık, tüzel kişiler bakımından uyrukluk olarak ifade edilir.
Türk Vatandaşlığını kazanma yolları
- Asli Tabiiyet
Doğumla kazanılır.
3 esas vardır. Kan Esası, Toprak Esası, Kan ve Toprak Esası(karma esas)
Not: Anayasamız soğulma kazanılan asli vatandaşlıkta sadece kan esasını kabul etmiştir. Türk anne veya babanın çocuğu nerede dağarsa doğsun Türk’tür.
- Müktesep Tabiiyet. (sonradan Kazanılır.)
Evlenme, Evlatlık, Uluslar arası antlaşmalar(mülteci), Kişinin kendi iradesiyle başka bir ülkenin vatandaşlığına geçme istemesi.
Not: vatandaşlıktan çıkartılma ve vatandaşlığa kabul işlemlerine bakanlar kurulu yetkilidir.
- Seçme seçilme ve siyasi faaliyette bulunma hakkı
18 yaşını dolduran her Türk vatandaşı seçme ve halk oylamasına katılma hakkına sahiptir.
Seçimler ve halk oylaması serbest, eşit, gizli, tek dereceli, genel oy, açık sayım ve döküm esaslarına göre, yargı yönetim ve denetimi altında yapılır.
Seçmen olabilmenin şartları
Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olmak
18 yaşını doldurmuş olmak
Seçmen kütüğüne yazılı olmak
Kısıtlı olmamak
Fiil ehliyetine sahip olmak
Kamu hizmetlerinden yasaklı olmamak
Seçimlerde oy kullanmayanlar
Türk vatandaşı olmayanlar
Onsekiz yaşından küçükler
Silah altında bulunan er ve erbaşlar
Ceza infaz kurumundaki bulunan hükümlüler Taksirli suçlardan hüküm giyenler oy kullanabilir.
Tutuklular oy kullanabilir.
Not: seçim kanunları temsilde adalet ve yönetimde istikrar ilkelerini bağdaştıracak şekilde düzenlemek zorundadır.
Not: Seçim kanunlarında yapılan değişiklikler bir yıl içinde yapılacak seçimlerde uygulanmaz.
Seçimlerde Geçerli Olan Kurallar
- GENEL OY: vatandaşlık yaş gibi kıstas haricinde herkesin oy kullanabilmesine genel oy denir. Kadınlara seçme ve seçilme hakkının verilmesiyle genel oy ilkesine 1934 yılında geçilmiştir.
- EŞİT OY: Servet, eğitim, statü gibi kıstaslara bakmadan herkesin bir oyu olmasına denir.
- GİZLİ OY – AÇIK SAYIM DÖKÜM: Herkesin oyunu baskı ve etki altında kalmadan kullanabilmesidir. 1950 yılında açık oy gizli sayım esasından gizli oy açık sayım döküm esasına geçilmiştir.
- AÇIK OY – GİZLİ SAYIM: 1950 yılına kadar oylar belli kişilerin yanında kullanılırdır.
- TEK DERECELİ SEÇİM SİSTEMİ: kişilerin temsilcilerini doğrudan doğruya seçmesine denir.
- ÇİFT DERECELİ SEÇİM SİSTEMİ: Kişilerin temsilcilerini doğrudan değil de dolaylı olarak seçmesine denir. Türkiye’de 1946 yılında çift dereceli seçim sisteminden tek dereceli seçim sistemine geçilmiştir.
Türkiye’deki Seçim Sistemi
D’Hont Sistemi
Nispi Temsil(seçim çevresi düzeyinde
%10 ülke barajı
Listeli usul
Geniş seçim bölgesi/çevresi
- Siyasi Parti Kurma ve Siyasi Partilere Üyelik
Siyasi Partilere üye olmak için 18 yaşını doldurmak gerekir.
Siyasi Partiler 18 yaşını dolduran 30 gerçek kişi ile kurulur.
Serbest kurulum vardır.
Siyasi Partilerin Uyacakları Esaslar
Siyasi partilerin mali denetimini Anayasa Mahkemesi yapar.
Anayasa Mahkemesi bu denetimde Sayıştay’dan yardım alır. Ancak asıl sorumluluk ve görev Anayasa Mahkemesi’ndedir.
Siyasi partilerin temelli kapatılma davalarına Anayasa Mahkemesi bakar.
Temelli kapatılan bir parti başka bir isimle tekrar kurulamaz.
Siyasi Parti kapatma davasını Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı veya vekili açar.
Anayasa Mahkemesi temelli kapatma yerine, dava konusu fillerin ağırlığına göre ilgili siyasi partinin devlet yardımından kısmen veya tamamen yoksun bırakılmasına karar verebilir.
Siyasi partiler yabancı Devletlerden, uluslararası kuruluşlardan ve yabancı gerçek ve tüzel kişilerden yardım alamazlar.
Not: kamu işçileri ve yüksek öğretim elemanları siyasi partilere üye olabilir.
Not: yüksek öğretim elemanları siyasi partilerin merkez teşkilatında görev alabilir ancak merkez organları dışında parti görevi olamaz.
Devlet siyasi partilere yeterli düzeyde ve hakça mali yardım yapar (genel seçimlerde %7 ve üzerinde oy alan partiler oyları oranında devlet hazinesinden yardım alır)
Siyasi Partilerin Gelir Kaynakları
Giriş ve üyelik aidatı
Milletvekilliği aidatı
Vatandaşların bağışları
Partinin kendi mal ve varlığından elde edilen gelirler.
- Kamu hizmetine girme hakkı
Her Türk, kamu hizmetlerine girme hakkına sahiptir.
Hizmete alınmada, görevin gerektirdiği niteliklerden başka hiçbir ayırım gözetilemez.
- Mal Bildirimi
Kamu hizmetine girenlerin mal bildiriminde bulunmaları ve bu bildirimlerin tekrarlanma süreleri kanunla düzenlenir. Yasama ve yürütme organlarında görev alanlar, bundan istisna edilemez.
- Vatan Hizmeti
Vatan hizmeti, her Türkün hakkı ve ödevidir. Bu hizmetin Silahlı Kuvvetlerde veya kamu kesiminde ne şekilde yerine getirileceği veya getirilmiş sayılacağı kanunla düzenlenir.
- Vergi Ödevi
Herkes, kamu giderlerini karşılamak üzere, malî gücüne göre, vergi ödemekle yükümlüdür.
Vergi yükünün adaletli ve dengeli dağılımı, maliye politikasının sosyal amacıdır.
Vergi, resim, harç ve benzeri malî yükümlülükler kanunla konulur, değiştirilir veya kaldırılır.
Vergi, resim, harç ve benzeri malî yükümlülüklerin muaflık, istisnalar ve indirimleriyle oranlarına ilişkin hükümlerinde kanunun belirttiği yukarı ve aşağı sınırlar içinde değişiklik yapmak yetkisi Bakanlar Kuruluna verilebilir.
- Dilekçe, bilgi edinme ve kamu denetçisine başvurma hakkı
Vatandaşlar ve karşılıklılık esası gözetilmek kaydıyla Türkiye’de ikamet eden yabancılar kendileriyle veya kamu ile ilgili dilek ve şikâyetleri hakkında, yetkili makamlara ve Türkiye Büyük Millet Meclisine yazı ile başvurma hakkına sahiptir.
Kendileriyle ilgili başvurmaların sonucu, gecikmeksizin dilekçe sahiplerine yazılı olarak bildirilir.
Herkes, bilgi edinme ve kamu denetçisine başvurma hakkına sahiptir.
Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığına bağlı olarak kurulan Kamu Denetçiliği Kurumu idarenin işleyişiyle ilgili şikâyetleri inceler.
Kamu Baş denetçisi Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından gizli oyla dört yıl için seçilir. İlk iki oylamada üye tamsayısının üçte iki ve üçüncü oylamada üye tamsayısının salt çoğunluğu aranır. Üçüncü oylamada salt çoğunluk sağlanamazsa, bu oylamada en çok oy alan iki aday için dördüncü oylama yapılır; dördüncü oylamada en fazla oy alan aday seçilmiş olur.
YASAMA
Türkiye büyük millet meclisi genel oyla seçilen beş yüz elli milletvekilinden oluşur
MİLLETVEKİLİ SEÇİLME YETERLİLİĞİ
- Türk Vatandaşı olmak
- En az ilkokul mezunu olmak
- 25 yaşını doldurmuş olmak.
- Yükümlü olduğu askerlik hizmetini yapmış olmak.
- Kısıtlı olmamak
- Kamu hizmetinden yasaklı olmamak
- Taksirli suçlar dışında toplam 1 yıl veya daha fazla hapis ile ağır hapis cezasından hüküm giymemiş olmak.
- Zimmet, ihtilâs, irtikâp, rüşvet, hırsızlık, dolandırıcılık, sahtecilik, inancı kötüye kullanma, dolanlı iflas gibi yüz kızartıcı suçlarla, kaçakçılık, resmî ihale ve alım satımlara fesat karıştırma, Devlet sırlarını açığa vurma, terör eylemlerine katılma ve bu gibi eylemleri tahrik ve teşvik suçlarından biriyle hüküm giymiş olanlar, affa uğramış olsalar bile milletvekili seçilemezler.
Milletvekilliği Adaylığı İçin Görevinden Çekilmesi Gerekenler
Milletvekili adayı olabilmek için kamu çalışanlar, seçimlerin başlangıcından 1 ay önce görevlerinden çekilmek zorundadır.
Uyarı! Belediye başkanlığına aday olursa Milletvekili istifa etmesine gerek yoktur. Ancak Belediye başkanı milletvekili adayı olursa istifa etmesi gerekir.
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİNİN SEÇİM DÖNEMİ
SÜRENİN DOLMASI
- TBMM seçimleri 4 yılda bir yapılır.
TBMM Tarafından Seçimlerinin Yenilenmesi
- TBMM istediği zaman seçimlerin yenilenmesine karar verebilir.(Erken seçimde denir)
- Yenilenme kararı kural olarak parlamento kararı şeklinde alır ve nitelikli çoğunluk aranmaz
- Seçimlerin yenilenmesi kararını kaldırabilir veya değiştire bilir.
- Seçimlerin yenilenmesi kararı için belli bir süre şartı gerekli değildir. TBMM toplandıktan bir hafta sonra bile seçimleri yenileme kararı alabilir.
- TBMM seçimleri yenileme kararı alırsa seçim tarihini de kendi karar verir.
- Yenilenmesine karar verilen meclis yetkilerini yeni meclisin seçilmesine kadar sürer.
Cumhurbaşkanı Tarafından TBMM Seçimlerinin Yenilenmesi
45 Gün içinde hükümet kurulamaz ya da kurulduğu halde güven oyu alamazsa Cumhurbaşkanı Meclis başkanına danışır seçimleri yenileme kararı alabilir. (cumhurbaşkanının kendi isteğine bağlıdır. İstemezse yenilemez)
- Cumhurbaşkanı seçimleri yenilerse seçimleri tarihini belirleme yetkisi yoktur. Seçimlerin yenilenmesi kararı verildikten sonra gelen 90. günü takip eden ilk pazar günü seçimler yapılır.
- NOT: seçimlerden Önce İÇİŞLERİ, ULAŞTIRMA ve ADALET bakanları çekilir. Yerlerine bağımsızlardan veya Meclis dışından kişiler getirilir.
ARA SEÇİM
- İki milletvekili genel seçimi arasında TBMM üyeliklerinde boşalma olması halinde boşalan üyeliklerin doldurulması için ara seçime gidilir. Bu sebeple sadece boşalan üyeliklerin seçim çevrelerinde seçim yapılır.
- Ara seçim her seçim döneminde 1 defa yapılır.
- Genel seçime 1 yıl kala ara seçime gidilemez.
- Genel seçim döneminden 30 ay geçmedikçe ara seçim yapılamaz.
(Bu kurallar Meclis kendi isteğiyle yapacağı ara seçim kararı alması durumunda geçerlidir.)
İSTİSNA KURALLAR
- TBMM üye tamsayısında %5’lik (28milletvekili) boşalma olması durumunda eğer genel seçimlere 1 yıldan fazla bir zaman kalmışsa araseçime 3 ay içinde gidilmesine karar verilir.
- Bir ilin veya seçim çevresinin TBMM’de hiç üyesi kalmazsa boşalmayı takip eden 90 günden sonraki ilk Pazar günü ara seçim yapılır. Burada genel kurallar geçerli değildir.
SEÇİMLERİN GERİYE BIRAKILMASI
- Savaş sebebiyle yeni seçimlerin yapılmasına imkân görülmezse, Türkiye Büyük Millet Meclisi, seçimlerin 1 yıl geriye bırakılmasına karar verebilir. Geri bırakma sebebi ortadan kalkmamışsa, erteleme kararındaki usule göre bu işlem tekrarlanabilir.
SEÇİMLERİN GENEL YÖNETİM VE DENETİMİ
Seçimler, yargı organlarının genel yönetim ve denetimi altında yapılır.
Seçimlerin başlamasından bitimine kadar, seçim süresince ve seçimden sonra seçim konularıyla ilgili bütün yolsuzlukları, şikâyet ve itirazları inceleme ve kesin karara bağlama ve Türkiye Büyük Millet Meclisi üyelerinin seçim tutanaklarını kabul etme görevi Yüksek Seçim Kurulunundur.
Yüksek Seçim Kurulunun kararları aleyhine başka bir mercie başvurulamaz.
Yüksek Seçim Kurulu yedi asıl ve dört yedek üyeden oluşur. Üyelerin altısı Yargıtay, beşi Danıştay Genel Kurullarınca kendi üyeleri arasından üye tamsayılarının salt çoğunluğunun gizli oyu ile seçilir. Bu üyeler, salt çoğunluk ve gizli oyla aralarından bir başkan ve bir başkanvekili seçerler.
Anayasa değişikliklerine ilişkin kanunların halkoyuna sunulması işlemlerinin genel yönetim ve denetimi de milletvekili seçimlerinde uygulanan hükümlere göre olur.
MİLLETVEKİLİĞİ
- Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri, seçildikleri bölgeyi veya kendilerini seçenleri değil, bütün Milleti temsil ederler.
Milletvekilleri yasama dönemi sırasında seçmenler tarafından azledilemez.
Seçmenler milletvekillerine emredici direktif (emredici vekalet) veremez.
Partisinden istifa eden bir milletvekilinin milletvekillik sıfatı bu durumdan etkilenmez.
- Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri, göreve başlarken andiçerler.
ÜYELİKLE BAĞDAŞMAYAN İŞLER
- Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri, Devlet ve diğer kamu tüzel kişilerinde ve bunlara bağlı kuruluşlarda görev alamaz;
- Devletin veya diğer kamu tüzelkişilerinin doğrudan doğruya ya da dolaylı olarak katıldığı teşebbüs ve ortaklıklarda görev alamaz;
- Özel gelir kaynakları ve özel imkânları kanunla sağlanmış kamu yararına çalışan derneklerin ve Devletten yardım sağlayan ve vergi muafiyeti olan vakıflarda görev alamaz,
- Kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları ile sendikalar ve bunların üst kuruluşlarının ve katıldıkları teşebbüs veya ortaklıkların yönetim ve denetim kurullarında görev alamazlar,
- Vekil olamazlar, herhangi bir taahhüt işini doğrudan veya dolaylı olarak kabul edemezler, temsilcilik ve hakemlik yapamazlar.
- Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri, yürütme organının teklif, inha, atama veya onamasına bağlı resmî veya özel herhangi bir işle görevlendirilemezler.
- Bir üyenin belli konuda ve altı ayı aşmamak üzere Bakanlar Kurulunca verilecek geçici bir görevi kabul etmesi, Meclisin kararına bağlıdır.
- Milletvekilleri seçimle iş başına gelen hiçbir işi yapamazlar.
YASAMA SORUMSUZLUĞU & MUTLAK DOKUNULMAZLIK
- Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri, Meclis çalışmalarındaki oy ve sözlerinden, Mecliste ileri sürdükleri düşüncelerden, herhangi bir cezai soruşturmaya uğramamalarını ifade eder.
- Bir üyenin oy söz veya düşünceleri ceza kanunlarına göre suç oluştursa bile cezalandırılabilmesi mümkün değildir.
- Milletvekilinin sorumsuzluğunun kapsamı milletvekilinin sadece oy söz ve düşünce açıklamalarını kapsar.(küfür ve hakaretleri kapsarken eylemleri kapsamaz.)
- Başkanlık divanı başkaca karar almadıkça meclisteki oy söz ve düşüncelerini meclis dışında da tekrarlayabilir.
- Yasama sorumsuzluğu mutlak olduğu için milletvekilliği sona erse daha sözlerinden dolayı yargılanamaz.
- Yasama sorumsuzluğunu meclis tarafından kaldıramaz.
YASAMA DOKUNULMAZLIĞI & NİSPİ DOKUNULMAZLIK
- Seçimden önce veya sonra bir suç işlediği ileri sürülen bir milletvekili, Meclisin kararı olmadıkça tutulamaz, sorguya çekilemez, tutuklanamaz ve yargılanamaz. Ancak bu durumun iki istisnası vardır.
- İSTİSNALAR
- Ağır cezayı gerektiren suçüstü hali
- Seçimden önce soruşturmasına başlanılmış olmak kaydıyla Anayasanın 14 üncü maddesindeki eylemleri işlemek.
- Ancak, bu halde yetkili makam, durumu hemen ve doğrudan doğruya Türkiye Büyük Millet Meclisine bildirmek zorundadır.
- Türkiye Büyük Millet Meclisi üyesi hakkında, seçiminden önce veya sonra verilmiş bir ceza hükmünün yerine getirilmesi, üyelik sıfatının sona ermesine bırakılır; üyelik süresince zamanaşımı işlemez.(Bu ceza milletvekilliğinin düşmesine neden olacak bir suç olmamalıdır. Milletvekilliğine engel bir suç dokunulmazlığın bile kaldırılmasına gerek kalmadan milletvekilliğinin düşmesine neden olur.)
- Dokunulmazlık nispidir. TBMM istediği zaman kaldırabilir.
- Millet vekili soruşturma veya kovuşturma sonucunda beraat ederse başka bir işleme gerek olmaksızın dokunulmazlık tekrar elde eder.
- Dokunulmazlık sadece milletvekilliği süresince devam eder.
- Dokunulmazlık hangi fiilden kaldırıldıysa sadece o fiille ilgili kovuşturma yapılır.
- NOT: Yasama Sorumsuzluğu ve Yasama dokunulmazlığı milletvekili olmayan bakanlarda sahiptir.
Not: Sorumsuzluk ve dokunulmazlıktan milletvekili olmayan bakanlar da yararlanır.
Not: dokunulmazlığı kaldırılan milletvekili 7 gün içinde anayasa mahkemesine başvurabilir. Mahkeme bunu 15 gün içinde karara bağlar.
Not: Dokunulmazlığın kaldırılması milletvekilliğini DÜŞÜRMEZ.
Not: dokunulmazlık roma zırhı gibi parça parçadır. Bir alanda dokunulmazlığın kaldırılası diğer parçaların kaldırılması anlamına gelmez.
Not: Dokunulmazlığı kaldırılan milletvekili adi yargıda yargılanır (Yüce Divanda değil)
Not: dokunulmazlık yasama göreviyle ilgili olmayan fiiller içindir.
İptal istemi
Yasama dokunulmazlığının kaldırılan ve Meclis genel kurulu kararıyla Milletvekilliği sona erdirilen kişiler Anayasa Mahkemesine iptal isteminde bulunabilir.
Meclis Genel Kurulu kararının alındığı tarihten başlayarak yedi gün içerisinde ilgili milletvekili veya bir diğer milletvekili, kararın, Anayasaya, kanuna veya İçtüzüğe aykırılığı iddiasıyla iptali için Anayasa Mahkemesine başvurabilir.
Anayasa Mahkemesi, iptal istemini on beş gün içerisinde kesin karara bağlar.
Uyarı! Anayasa Mahkemesi bu görevini Yüce Divan Sıfatıyla yapmaz. Çünkü bu bir itirazdır ve milletvekilleri yasama görevinden dolayı anayasa mahkemesinde yargılanmaz.
Uyarı! Milletvekilliğinin düşmediği durumlar
Dokunulmazlığın kaldırılması
Partisinden istifa etmesi
Bakan olması
Başbakan olması
TBMM başkanı olması
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİNİN GÖREV VE YETKİLERİ
- Bakanlar kurulunu ve bakanları denetlemek
- Bütçe ve kesin hesap kanun tasarılarını görüşmek ve kabul etmek
- Kanun koyar değiştiriri ve kaldırır.
- Anayasa değişikliği yapar
- Bakanlar kuruluna belirli konularda KHK çıkarma yetkisi verir. (Yetki Kanunu )
- KHK’leri onaylar
- Meclis iç tüzüğünü hazırlar değiştirir.
- Uluslar arası antlaşmaların onaylanmasını uygun bulur (Onaylama ve yayımlama yetkisi Cumhurbaşkanınındır. TBMM onaylanmasını bir kanunla uygun bulur.)
- Genel ve özel af kanunu çıkarmak (3/5 çoğunlukla yapar 330)
- Genel af hem ceza hem de cezanın sonuçlanmasını ortadan kaldırır. 3 kez uygulanmıştır. 1929, 1961, 1974.
- Özel af sadece cezayı ortadan kaldırır (sabıka silinmez.)
- Bireysel affı Cumhurbaşkanı çıkarır.
- Affa uğramayan tek suç ormanları karşı işlenen suçlardır.
- Para basılmasına karar vermek. (bu yetki kanunla kullanır.)
- RTÜK üyelerini seçer
- Sayıştay üyelerini seçer
- Savaş ilanına karar verir
- TSK’nin kullanılmasına karar verir. (ilk kez Kore 1951, en son Somali 2008)
- Yabancı Silahlı kuvvetlerin ülkeye girişine izin verir.
- TSK’nın ülke dışında gönderilmesine karar verir.
- Savaş sebebiyle seçimlerin 1 yıl ertelenmesine karar verir.
- Olağanüstü hal sıkıyönetim kararlarını onaylar kaldırır uzatır (4ay için)
- Cumhurbaşkanını vatana ihanetten suçlamasıyla Yüce Divana sevkine karar verir. (¾ çoğunluk 413)
- Bakanların Yüce divana sevkine karar verir. (üye tam sayısının salt çoğunluğuyla)
- Milletvekilliğinin düşürülmesine karar verir.
- Yasama dokunulmazlığının kaldırılmasına karar verir. (Toplantıya katılanların salt çoğunluğuyla)
- Bakanlar kurulu ve bakanları denetler.
- Kalkınma planlarını onaylar
- Meclis başkanını seçer
- Meclis seçimlerinin yenilenmesine karar verir.
- Anayasa mahkemesi üye seçer (Sayıştay üyelerinden 2, avukatlar arasından 1 üye seçer)
- Kamu baş denetçisini seçer.
- Vatandaşla devlet arasındaki kamu hizmetlerinden kaynaklanan uyuşmazlık ve şikayetleri çözmekle yetkili olacaktır.
- Avrupa’daki adı OMBUDSMAN’DIR.
- 82 Anayasasının siyasi hak ve ödevler arasında düzenlenmiştir.
Yasama İşlemleri (Meclisin Hukuksal Görevleri)
Özel Nitelikli Konular
Bütçe kanunu
Kesin hesap kanunu
Para basılmasına karar verme Uluslar arası antlaşmaların onaylanmasını uygun bulma
Genel ve özel af çıkarma
Bakanlar kuruluna KHK çıkarması için Yetki Kanunu verme
Maddi Anlamda Kanun
- Genel, sürekli, objektif, kişisel olmayan hukuki işlemdir.
- Yasama organı belli usullere göre çıkarır ve yürürlüğe girmesinden itibaren toplum için uyulması zorunludur.
Şekli Anlamda Kanun
- Özel, sübjektif, somut nitelikli hukuki işlemdir.
- Anayasanın ön gördüğü yetkili organ tarafından anayasada belirtilen usul ve biçimde kabul edilerek yürürlüğü kanun yazılı hukuk kurallarıdır.
- Kanunun muhtevası ve kapsamı önemli değildir.
- Kanun onu yapan organa göre nitelendirilir.
- Özel nitelikli kanunlar bu kategoridedir.
- Bütçe ve kesin hesap kanunu
- Bakanlar kuruluna KHK çıkarma yetkisi vermek
- Uluslar arası antlaşmaların onaylanmasının uygun bulunması
- Genel ve özel affın kabulü
- Para basılmasına karar vermek
Parlamento Kararları
Meclisin kanun yapma dişindeki tüm işlemleridir.
Yalnız TBMM genel Kurulu tarafından alınır.
Daha çok meclisin içi işleyişine yönelik düzenlemeleri kapsar
Vatandaşlar hakkında bağlayıcı ve emredici hukuk kuralları getiremez.
Cumhurbaşkanının imzasına gerek yoktur
Meclis başkanlığınca “TBMM Kararı” adı altına Resmi Gazetede yayımlanır.
Anayasa mahkemesi denetimine tabi değildir. Ancak parlamento kararı olmasına rağmen bu durumun 3 istisnası vardır.
- TBMM İçtüzüğü
- Yasama dokunulmazlığının kaldırılması
- Milletvekilliğinin düşmesi kararı.
NOT: Kural olarak parlamento kararları Anayasa yargısına kapalı olsa da yukarıdaki maddeler için Anayasa mahkemesine gidilebilir.
Parlamento Kararlarına örnek
Meclisin kendi seçimlerinin yenilenmesine karar vermesi
TBMM Başkanı ve Başkanlık Divanının seçilmesi
Meclisin tatile girmesi kararı
Yüce divana sevk istemleri
RTÜK üyelerinin atanması
Kalkınma planlarının onaylanması
Bakanlar kurulunun denetleme ve güvenoyu işlemleri
Meclis soruşturması açılması ve güvenoyu işlemleri
Cumhurbaşkanının vatana ihanetten suçlanması
Savaş ilanı, TSK’nın yurt dışına gönderilmesi, yabancı asker kabulü
OHAL ve Sıkıyönetim kararlarının onayı ve süresinin uzatılması
Kanunların teklif edilmesi ve görüşülmesi
Kanun teklif etmeye Bakanlar Kurulu ve milletvekilleri yetkilidir.
Bakanlar kurulunun hazırladığı öneriye Kanun tasarısı denir.
Bir veya birkaç milletvekilinin hazırladığı öneriye Kanun teklifi denir.
Kanunların Cumhurbaşkanınca Yayımlanması
Cumhurbaşkanı, Türkiye Büyük Millet Meclisince kabul edilen kanunları on beş gün içinde yayımlar.
Yayımlanmasını kısmen veya tamamen uygun bulmadığı kanunları, bir daha görüşülmek üzere, bu hususta gösterdiği gerekçe ile birlikte aynı süre içinde, Türkiye Büyük Millet Meclisine geri gönderir.
***cumhurbaşkanı Bütçe kanunlarını VETO EDEMEZ.
Türkiye Büyük Millet Meclisi, geri gönderilen kanunu aynen kabul ederse, kanun Cumhurbaşkanınca yayımlanır (ikinci kez veto edemez); Meclis, geri gönderilen kanunda yeni bir değişiklik yaparsa, Cumhurbaşkanı değiştirilen kanunu tekrar Meclise geri gönderebilir.
Milletlerarası antlaşmaları uygun bulma
Türkiye Cumhuriyeti adına yabancı devletlerle ve milletlerarası kuruluşlarla yapılacak andlaşmaların onaylanması, TBMM’nin onaylamayı bir kanunla uygun bulmasına bağlıdır.
Onaylama ve Yayınlama yetkisi Cumhurbaşkanına aittir.
Usulüne göre yürürlüğe konulmuş milletlerarası antlaşmalar kanun hükmündedir. Bunlar hakkında Anayasaya aykırılık iddiası ile Anayasa Mahkemesine başvurulamaz.
Yürürlüğe Girme
- Ekonomik, ticarî veya teknik ilişkileri düzenleyen
- Süresi 1 yılı aşmayan kanunlar
- Devlet Maliyesi bakımından bir yüklenme getirmemek
- Kişi haklarını ve Türklerin yabancı memleketlerdeki mülkiyet haklarına dokunmamak şartıyla, yayımlanma ile yürürlüğe girer.
Bu takdirde bu antlaşmalar, yayımlarından başlayarak iki ay içinde TBMM’nin bilgisine sunulur.
Bunlar dışındaki kanunlar yürürlük tarihi belirtmiyorsa Resmi Gazetede yayımlandıktan 45 gün sonra yürürlüğe girer.
Olağan Kanun Hükmünde Kararname
Hukukumuza ilk kez 1961 Anayasasının 1971 değişikliğiyle girmiştir.
TBMM, Bakanlar Kuruluna KHK çıkarma YETKİSİ vermesi gerekir.(Yetki Kanunu)
KHK çıkarma Yetkisi BAKANLAR KURULUNA aittir.
Anayasa Yargısına tabidir.
Temel haklar, kişi hakları ve siyasi haklar düzenlenemez. (sadece sosyal haklar düzenlenir.)
Yetki Kanununda
K Kapsamı
A Amacı
S Süresi
İ İlkeleri
S Süresi içinde birden fazla çıkarılıp çıkarılmayacağı belirtilmelidir.
Olağanüstü Kanun Hükmünde Kararnameler
- Çıkarma yetkisi CUMHURBAŞKANI başkanlığındaki BAKANLAR KURULUNA aittir.
- Anayasa Yargısına tabi değildir.
- Yetki kanununa gerek yoktur.
- Temel haklar kişi hakları ve ödevleri siyasal haklar KHK ile düzenlenebilir.
Olağan ve Olağanüstü KHK ortak Kurallar
- Kanun hükmünde kararnameler, Resmî Gazetede yayımlandıkları gün yürürlüğe girerler. Ancak, kararnamede yürürlük tarihi olarak daha sonraki bir tarih de gösterilebilir.
- KHK’lar Resmi Gazetede yayınlandıkları gün TBMM’ye sunulur.
- Yayımlandıkları gün TBMM’ye sunulmayan kararnameler bu tarihte, TBMM’ce reddedilen kararnameler bu kararın Resmi Gazetede yayımlandığı tarihte yürürlükten kalkar. Değiştirilerek kabul edilen kararnamelerin değiştirilmiş hükümleri bu değişikliklerin Resmi Gazetede yayımlandığı gün yürürlüğe girer.
Savaş hali ilânı ve silahlı kuvvet kullanılmasına izin verme
- Milletlerarası hukukun meşrû saydığı hallerde savaş hali ilânına,
Türk Silahlı Kuvvetlerinin yabancı ülkelere gönderilmesine
Yabancı silahlı kuvvetlerin Türkiye’de bulunmasına izin verme yetkisi Türkiye Büyük Millet Meclisinindir.
Türkiye Büyük Millet Meclisi tatilde veya ara vermede iken ülkenin ani bir silahlı saldırı olması halinde Cumhurbaşkanı da, Türk Silahlı Kuvvetlerinin kullanılmasına karar verebilir.
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİNİN FAALİYETLERİ İLE İLGİLİ HÜKÜMLER
TBMM’nin Toplanması ve Çalışması
TBMM her yıl ekim ayının ilk günü kendiliğinden toplanır
Aksi bir karar alınmadıkça meclis 1 Temmuzda tatile girer
TBMM bir yasama yılında en çok 3 ay tatil yapabilir.
TBMM çeşitli sebeplerle çalışmalarına en çok 15 gün ara verebilir.
Ara verme veya tatil sırasında meclisini toplanmasına olağan üstü toplantı denir.
OLAĞANÜSTÜ TOPLANTI
- Ara verme ya da tatil sırasında meclisin toplanmasına olağanüstü toplantı denir.
- Ara verme veya tatil sırasında toplanan Türkiye Büyük Millet Meclisinde, öncelikle bu toplantıyı gerektiren konu görüşülmeden ara verme veya tatile devam edilemez.
Meclis tatildeyken meclisi toplantıya Cumhurbaşkanı, doğrudan doğruya veya Bakanlar Kurulunun istemi üzerine
Meclis Başkanı da doğrudan doğruya veya üyelerin beşte birinin yazılı istemi(110) üzerine, Meclisi toplantıya çağırır.
Konuyla ilgili Terimler
Yasama Dönemi iki genel seçim arasındaki dönemdir. Yasama dönemi normal şartlarda 4 yıldır.
Yasama Yılı 1 Ekimde başlayıp 30 Eylülde sona erer( normal şartlarda bir yasama döneminden 4 yasama yılı vardır.)
Birleşim: Genel kurulun belirli bir gününde açılan toplantıdır. (iş günü)
Oturum: Bir birleşimin ara ile bölünen kısımlarından her birine oturum denir. (Ders saatleri)
Ara Verme: Meclis tatil dışında çalışmalarını ertelemesidir. Ara verme süresi 15 günü geçemez.
Tatil veya ara verme kararını vermeye Danışma Kurulunun görüşüyle Genel Kurul(Meclis) yetkilidir.
Not: Meclis tatil veya ara vermede iken ülke ani bir silahlı saldırıya uğrarsa TSK’nın kullanılmasına Cumhurbaşkanı karar verir
Not: Milli güvenliğin sağlanması ve silahlı kuvvetlerin yurt savunmasına hazırlanmasından Meclise karşı Bakanlar Kurulu sorumludur.
Başkanlık Divanı
TBMM Başkanlık Divanı
Üyeleri milletvekili olmak zorundadır.
Not: Milletvekili olması zorunlu olanlar, Meclis başkanı, Divan üyeleri, Başbakandır.
Meclis başkanlık divanı üyeliği için bir yasama döneminde iki seçim yapılır.
Birinci devre seçilenler 2 yıl ikinci devre seçilenler ise dönemin sonuna kadar görev yapar(2010 değişikliği)
Meclis Başkanlık Divanı Üyeleri
- Meclis Başkanı
- Başkan vekilleri (4)
- Katip Üyeler (7)
- İdare amirleri (3)
Başkanlık divanı meclisteki siyasi parti gruplarının üye sayısı oranında divana katılması sağlayacak şekilde kurulur. Siyasi parti grupları başkanlık için aday gösteremez.
Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlık Divanı için, bir yasama döneminde iki seçim yapılır. İlk seçilenlerin görev süresi iki, ikinci seçilenlerin süresi yasama döneminin sonuna kadardır.
- Tur 367
- Tur 367
- Tur 276
- Tur: Üçüncü turda en çok oy alan iki aday dördüncü turda yarışır. Dördüncü turda kim daha fazla oy alırsa o başkan seçilir.
Başkan seçimi, aday gösterme süresinin bitiminden itibaren, beş gün içinde tamamlanır.
Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanı, Başkanvekilleri, üyesi bulundukları siyasî partinin veya parti grubunun Meclis içinde veya dışındaki faaliyetlerine; görevlerinin gereği olan haller dışında, Meclis tartışmalarına katılamazlar; Başkan ve oturumu yöneten Başkanvekili oy kullanamazlar.
Meclis Başkanının Görev ve Yetkileri
- Meclis toplantılarına başkanlık etmek
- TBMM’yi Temsil etmek
- Tatil yada ara vermede doğrudan doğruya yada 110 milletvekilinin teklifi üzerine 7 gün içerisinde TBMM’yi toplantıya çağırmak
- Cumhurbaşkanına vekillik etmek
- Cumhurbaşkanınca seçimlerin yenilenmesine karar verilmesi durumunda görüş belirtmek.
- Meclisin kolluk ve yönetim hizmetlerini yürütmek.
- Genel kurul görüşmelerinin yönetmek
- TBMM tutanak dergisi ve Tutanak özetinin düzenlenmesini sağlamak.
- Danışma kuruluna başkanlık etmek.
- TBMM komisyonlarını denetlemek
İçtüzük, siyasî parti grupları ve kolluk işleri
Türkiye Büyük Millet Meclisi, çalışmalarını, Kendi yaptığı İçtüzük hükümlerine göre yürütür.
***Siyasî parti grupları, en az yirmi üyeden meydana gelir.
Siyasi Parti Grupları
En az yirmi milletvekilinden oluşur.
Üye sayısı oranında meclis başkanlık divanına katılabilir.
Grup toplantılarında milletvekillerini bağlayıcı meclis oylamasıyla ilgili karar alabilir.
Gensoru soru meclis araştırması önergesi bulunabilir.
Kapalı oturum yapılmasını isteyebilir
Başkanı milletvekiliyse parti başkanı değilse iç tüzüğe göre aralarında seçecekleri bir milletvekilidir.
Siyasi partilerin yapamayacağı işlemler
Yasama dokunulmazlığının kaldırılmasıyla ilgili görüşme yapamaz.
Meclis soruşturmasıyla ilgili görüşme yapamaz.
Meclis başkanlığına aday gösteremez.
Siyasi partilerin kapatılması insiyle ilgili karar alamaz.
TBMM’nin Toplanma Ve Karar Yeter Sayısı
TBMM seçimler de dahil yapacağı tüm işlerde üye tamsayısının 1/3’i (184 milletvekili) ile toplanır.
Anayasada başka bir hüküm yoksa toplantıya katılanların salt çoğunluğuyla karar alır ancak bu sayı asla üye tamsayısının dörtte birinin bir fazlasından (139) az olamaz. (2007)
Meclisin Karar Aldığı Çoğunluklar
Basit Çoğunluk
Normal karar alma çoğunluğudur.
139 dan az olmamak şartıyla toplantıya katılanların salt çoğunluğuyla
Üye Tam Sayısının Salt Çoğunluğu (550:2+1=276 Milletvekili)
Bakan veya bakanlar kurulunun düşürülmesi
Bakan ya da bakanlar kurulunun yüce divana sevk etme
Güven isteminin reddi.
Gensoru sonucu güven oylaması
Nitelikli Çoğunluk
Salt çoğunluktan daha büyük özel çoğunluklardır.
Meclis başkanı seçimlerinin ilk iki turu 367 (2/3)
Cumhurbaşkanın vatana ihanetten yüce divana sevk edilmesi 413 (3/4) (teklif sayısı 184 1/3)
Genel ve özel af ilanı 330 (3/5)
Anayasa değişiklikleri en az 330 (3/5)
Meclis Oylama usulleri
Mecliste 3 türlü oylama vardır.
İşaretli oylama
Açık oylama
Gizli oylama
Anayasa, kanun veya içtüzükte açık veya gizli oylama yapılması zorunlu olduğu belirtilmeyen tüm durumlarda kural olarak işaretle oylama yapılır.
Mecliste Gizli Oylama Yapılan Durumlar
Meclis başkanının seçimi
Anayasa değişiklikleri
Bakanların yüce divana sevki
Yasama dokunulmazlığının kaldırılması
Milletvekilliğiyle bağdaşmayan bir görevi sürdürmekte ısrar eden kişinin milletvekilliğinin düşürülmesi
Meclis soruşturması açılıp açılmayacağına karar verme
Meclis Görüşmelerinin Açıklığı ve Yayımlanması
Meclis genel kurulundaki görüşmeler açıktır ve tutanak dergisinde tam olarak yayımlanır.
Meclis içtüzük hükümlerine göre kapalı oturumlar yapabilir. Bu oturumlardaki görüşmelerin yayımı meclis kararına bağlıdır.
Meclisteki açık görüşmelerin o oturumdaki Başkanlık Divanının teklifi üzerine meclisçe başka bir karar alınmadıkça her türlü vasıtayla yayımı serbesttir.
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİNİN BİLGİ EDİNME VE DENETİM YOLLARI
Türkiye Büyük Millet Meclisi
- soru (1) ,
- Meclis araştırması(20),
- Genel görüşme(20),
- Gensoru(20)
- Meclis soruşturması(55) yollarıyla denetleme yetkisini kullanır.
SORU
- Bakanlar Kurulu adına, sözlü veya yazılı olarak cevaplandırılmak üzere Başbakan veya bakanlardan bilgi istemekten ibarettir.
Meclis araştırması
- Belli bir konuda bilgi edinilmek için yapılan incelemeden ibarettir.
- Meclis araştırmasına karar verildiğinde araştırmayı özel bir komisyon yapar.
- Devlet sırları ve Ticari sırlar araştırma kapsamı dışındadır.
- Sonrasında gerekli görülürse gensoru önergesi verilebilir.
- Hükümet, siyasi parti grupları veya en az 20 milletvekili tarafından istenebilir.
Genel görüşme
- Toplumu ve Devlet faaliyetlerini ilgilendiren belli bir konunun, Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel Kurulunda görüşülmesidir.
- Hükümet, siyasi parti grupları veya en az 20 milletvekili tarafından istenebilir.
Gensoru
Siyasi parti grupları veya en az 20 milletvekili isteyebilir.
Sadece görevdeki bakan yada bakanlar kuruluna yöneliktir.
Bakanlar kurulunun genel politikası (kolektif sorumluluk) ya da bir bakanın bakanlığında izledi politika ve etkinlikleri (bireysel sorumluluk) denetleme yoludur.
Siyasi sorumluluğa yol açar. Bakan ya da bakanlar kurulu görevden düşebilir.
Gensoru önergesi verildikten sonra 3 gün içinde bastırılarak üyelere dağıtılır.
Dağıtılmasından itibaren 10 gün içinde gündeme alınıp alınmayacağı oylanır.
Bu görüşmede ancak önerge sahiplerinden biri siyasi parti gruplarından birer milletvekili, bakanlar kurulu adına başbakan veya bir bakan konuşabilir.
Gündeme almak kararıyla birlikte gensorunun görüşme günüde belli olur, ancak görüşme gündeme alma kararının verildiği tarihten başlayarak 2 gün geçmeden yapılamaz ve 7 gün sonraya bırakılamaz.
Gensoru görüşmeleri sonunda güven oylaması yapılır.
Oylamada sadece güvensizlik oyları sayılır.
Bakan ya da bakanları kurulunun düşürülebilmesi üye tam sayısının salt çoğunluğunun (276) güvensizlik oyuyla olur.
Bakanla ilgili gensoru kabul edilirse söz konusu bakan; başbakanla ilgili gensoru kabul edilirse hükümet düşer.
Gensoruda YÜCE DİVAN YOKTUR.
Meclis Soruşturması
55 milletvekili (üye tam sayısının 1/10’i) tarafından istenebilir.
Başbakan veya bakanın güveniyle ilgili cezai sorumluluğuna yöneliktir.
Görevinden dolayı yüce divan sıfatıyla anayasa mahkemesine sevk söz konusudur.
Geçmiş ya da mevcut bakan veya bakanlar kuruluna yönelik olabilir.
Soruşturma önergesi ve Yüce Divan’a sevk oylaması gizli oyla yapılır.
Meclis bu isteminin gündeme alınmasını en geç 1 ay içinde görüşür ve karara bağlar.
Meclis soruşturma istemi kabul edilirse başbakan ya da ilgili bakanını Yüce divana sevk edilmesi oylanır.
Soruşturma açılmasına karar verilirse siyasi partilerin üyeleri oranında katıldığı bir komisyon oluşturulur. (15 Kişilik)
Komisyon yapacağı soruşturma sonucunda hazırladığı raporu 2 ay içinde meclise sunar.
Rapor meclis başkanlığına verildiği tarihten itibaren 10 gün ve dağıtımından itibaren 10 gün içinde görüşülür.
Gerekli görülürse ilgili kişi Yüce Divana sevk edilir.
Yüce Divana sevk kararı üye tam sayısının salt çoğunluğunun gizli oyuyla alınır.
Sevk kararı hakkındaki dosya 7 gün içinde anayasa mahkemesi başkanlığına gönderilir.
Meclis kararıyla Yüce Divana sevk edilen bakanını milletvekilliği düşmez ancak bakanlığı düşer
Milletvekilliğinin düşmesi için yargılanıp hüküm giymesi gerekir.
Başbakan Yüce Divana sevk edilirse hükümet düşer.
Başbakan veya bakan beraat etse de eski görevine dönemez.
Yüce Divan kararları kesindir başka bir merciye başvurulamaz.
Siyasi parti gruplarında meclis soruşturmasıyla ilgili görüşme yapılamaz ve karar alınamaz.
CEZAİ SORUMLULUGA YOL AÇAR
YÜRÜTME
Yürütme genel objektif ve soyut kuralların özel sübjektif ve somut olaylara uygulanmasıdır.
Kanunların uygulanmasını sağlar ve devlet idaresini gerçekleştirir.
82 Anayasası iki kanatlı bir yürütme organı ön görmüştür.
82 anayasası yürütme güçlendirilmiştir. 61 Anayasasında yürütme sadece bir görev olarak tanımlanırken 82 Anayasası hem görev hem yetki olarak tanımlanmıştır.
Cumhurbaşkanın reysen yaptığı işler
Cumhurbaşkanı kararnamesi
KHK çıkarma (olağanüstü KHK) bu iç işlemle yürütme güçlendirilmiştir.
Cumhurbaşkanı
Yürütme organın ve devletin başıdır.
Devlet organlarının düzenli ve uyumlu çalışmasını sağlamak
Yürütmenin sorumsuz kanadıdır.
Cumhurbaşkanı tarafsız olmak zorundadır. (Tarafsız olması gerekenler TBMM başkanı ve Cumhurbaşkanıdır)
Cumhurbaşkanı seçilen kişinin partisiyle ilişiği kesilir ve TBMM üyeliği sona erer.
Cumhurbaşkanı Olabilmenin şartları
- 40 yaşını doldurmak
- Yükseköğrenim yapmak,
- Milletvekili olmak veya milletvekili olma yeterliliğini taşımak gerekir.
- TBMM dışında Cumhurbaşkanı adayı gösterilebilmesi için en az 20 Milletvekilinin yasa teklifi gereklidir.
- En son yapılan Milletvekili genel seçimlerinde geçerli oyların toplam olarak yüzde 10’unu geçen siyasi partiler ortak bir aday gösterebilir.
- Bir kimse en fazla iki kez Cumhurbaşkanı seçilebilir.
- Cumhurbaşkanı seçilen kişi milletvekili ise vekilliği sona erer.
Cumhurbaşkanı seçimi
- Cumhurbaşkanını halk seçer.
- Cumhurbaşkanının görev süresinin dolmasından önceki altmış gün içinde; makamın herhangi bir sebeple boşalması halinde ise boşalmayı takip eden altmış gün içinde tamamlanır.
- Genel oyla yapılacak seçimde, geçerli oyların salt çoğunluğunu alan aday Cumhurbaşkanı seçilmiş olur.
Cumhurbaşkanlığına Aday Gösterilme Yolları
- En az 20 milletvekilinin yazılı teklifi (2007 değişikliği)
- mecliste temsil edilmeyen siyasi partiler bir araya geldikleri zaman altıkları oy oranı %10 ya da üzerindeyse cumhurbaşkanlığına ortak aday gösterebilirler.
Cumhurbaşkanı halk tarafından seçilir (2007)
Cumhurbaşkanı seçimi 2 turlu halk oylaması ile yapılır.
- Tur
Seçimlerden geçerli oyların salt çoğunluğunu alan aday cumhurbaşkanı seçilir.
İlk oylamada salt çoğunluk sağlanamazsa bu oylamayı izleyen ikinci Pazar günü ikinci oylama yapılır.
İkinci tura birinci oylamada en çok oy alan iki aday katılır.
İkinci turda adaylardan bir ölüm çekilme ya da seçilme yeterliliğini kaybederse ikinci tura birinci turda en yüksek ay alan üçüncü aday katılır.
İkinci tura tek aday gidilirse oyalama referanduma döner.
- Tur
Geçerli oyların salt çoğunluğunu alan aday cumhurbaşkanı seçilir.
Not: oylama referanduma dönüşür ve oylamada hayır cevap çıkarsa süreç başa döner.
Cumhurbaşkanını görev süresi 5 yıldır.
Aynı kişi en Çok 2 kez Cumhurbaşkanı seçilebilir.
Not: Cumhurbaşkanın TBMM içi ya da dışından seçilebilmesi ilk kez 1961 Anayasasında düzenlenmiştir.
|
|
Cumhurbaşkanının Görev ve Yetkileri
Yasamayla İlgili Görevleri
- TBMM’nin açılış konuşmasını yapmak,
- TBMM’yi toplantıya çağırmak,
- Kanunları yayımlamak,
- Kanunları tekrar görüşülmek üzere TBMM’ye geri göndermek,
- Anayasa değişikliklerine halkoyuna sunmak,
- Kanunların, KHK, TBMM İçtüzüğünü, Anayasaya şekil veya esas bakımından aykırı oldukları gerekçesi ile Anayasa Mahkemesinde iptal davası açmak,
- TBMM seçimlerinin yenilenmesine karar vermek
Yürütmeyle İlgili Görevleri
- Başbakanı atamak ve istifasını kabul etmek,
- Başbakanın teklifi üzerine bakanları atamak ve görevlerine son vermek,
- Gerekli gördüğü hallerde Bakanlar Kuruluna başkanlık etmek veya Bakanlar Kurulunu başkanlığı altında toplantıya çağırmak,
- Yabancı devletlere Türk Devletinin temsilcilerini göndermek, Türkiye Cumhuriyetine gönderilecek yabancı devlet temsilcilerini kabul etmek, (Gönderilecek Temsilcileri Bakanlar Kurulu belirler.)
- Milletlerarası antlaşmaları onaylamak ve yayımlamak, (Onaylanmasını uygun bulan TBMM’dir)
- Atama kararnameleri imzalar. Vali Kaymakam Müsteşar vb.
- Sürekli hastalık, sakatlık ve kocama sebebi ile belirli kişilerin cezalarını hafifletmek veya kaldırmak,
- Devlet Denetleme Kurulunun üyelerini ve Başkanını atamak,
- Devlet Denetleme Kuruluna inceleme, araştırma ve denetleme yaptırtmak,
- Yükseköğretim Kurulu üyelerini seçmek, (YÖK 1982 anayasasıyla düzenlenmiştir.)
- Cumhurbaşkanı kararnamesi çıkarmak (1982 Anayasasıyla yer verilmiştir.)
- Üniversite rektörlerini seçmek,
- TBMM adına Türk Silahlı Kuvvetlerinin Başkomutanlığını temsil etmek,(savaşta Cumhurbaşkanı adını başkomutanlığı Genelkurmay başkanı temsil eder.)
- Türk Silahlı Kuvvetlerinin kullanılmasına karar vermek,
- Genelkurmay Başkanını atamak, (Genelkurmay başkanını seçen/teklif eden bakanlar kuruludur. Genelkurmay başkanı başbakanlığa bağlıdır)
- MGK’yı toplantıya çağırmak ve MGK’ya başkanlık etmek,
- Başkanlığında toplanan Bakanlar Kurulu kararıyla sıkıyönetim veya olağanüstü hal ilân etmek ve KHK çıkarmak,
Yargıyla İlgili Görevleri
- Anayasa Mahkemesine 14 üye seçer (geriye kalan 3 üyeyi de TBMM seçer)
- Danıştay üyelerinin dörtte birini seçer (3/4Ünü HSYK seçer)
- Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı ve Yargıtay Cumhuriyet Başsavcı vekilini, Askerî Yargıtay üyelerini, Askerî Yüksek İdare Mahkemesi üyelerini,
- Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kuruluna 4 üye seçer. (HSYK’nın 22 asil 12 yedek olmak üzere toplam 34 üyesi vardır.
- Cumhurbaşkanı, ayrıca Anayasada ve kanunlarda verilen seçme ve atama görevleri ile diğer görevleri yerine getirir ve yetkileri kullanır.
- NOT: Cumhurbaşkanı yüksek yargı organlarından Yargıtay’a ve Uyuşmazlık mahkemesine üye seçemez.
Cumhurbaşkanının Sorumluluk ve sorumsuzluk hali
- Cumhurbaşkanının, Anayasa ve diğer kanunlarda Başbakan ve ilgili bakanın imzalarına gerek olmaksızın tek başına yapabileceği belirtilen işlemleri dışındaki bütün kararları, Başbakan ve ilgili bakanlarca imzalanır; bu kararlardan Başbakan ve ilgili bakan sorumludur. (KARŞI İMZE KURALI)
- Cumhurbaşkanının tek başına yaptığı işlemlere karşı yargı yolu kapalıdır.
- Cumhurbaşkanı, vatana ihanetten dolayı, TBMM üye tamsayısının en az üçte birinin(184) teklifi üzerine, üye tamsayısının en az dörtte üçünün(413) vereceği kararla suçlandırılır
Çapraz İmza Kuralı
Cumhurbaşkanının tek başına yaptığı işlemlere yargı yolunun yapalı olmasıdır.
Karşı imza Kuralı
Başbakan ya da bakanların imzasıyla Cumhurbaşkanının onayına sunulan düzenlemelerde sorumluluk başbakan ya da ilgili bankalara aittir.
Parlamenter sitemin temel unsuru olan karşı imza ilkesi yürütme görevinde esas sorumluluk Bakanlar kurulunda olduğunun göstergesidir.
Cumhurbaşkanının Tek Başına Yaptığı İşlemler
- Yüksek yargı organlarının üyelerini seçmek.
- Kanunları meclise geri göndermek.
- Anayasa Mahkemesine iptal davası açmak
- Başbakanı atamak istifasını kabul etmek
- Bakanlar kurulunu toplantıya çağırmak ve başkanlık etmek
- TSK başkomutanlığını temsil etmek
- MGK toplantıya çağırmak ve başkanlık etmek
- DDK başkan ve üyelerini seçmek
- DDK inceleme yaptırmak
- YÖK üyelerini seçmek
- Üniversite Rektörlerini seçmek
- Anayasa değişikliklerini referanduma sunmak
Cumhurbaşkanına Vekillik Etme
- Cumhurbaşkanının hastalık ve yurt dışına çıkma gibi sebeplerle geçici olarak görevinden ayrılması hallerinde, görevine dönmesine kadar, ölüm, çekilme veya başka bir sebeple Cumhurbaşkanlığı makamının boşalması halinde de yenisi seçilinceye kadar, TBMM Başkanı Cumhurbaşkanlığına vekillik eder ve Cumhurbaşkanına ait yetkileri kullanır.
Cumhurbaşkanlığı Genel Sekreterliği
- Cumhurbaşkanlığı Genel Sekreterliğinin kuruluşu, teşkilat ve çalışma esasları, personel atama işlemleri Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile düzenlenir.İlk kez 1982 anayasası ile düzenlenmiştir. Sadece genel sekreterlik düzenlenebilir.
Devlet Denetleme Kurulu
- Amacı İdarenin hukuka uygun ve düzenli çalışmasını sağlamak.
- Yalnızca Cumhurbaşkanının istemi ile araştırma inceleme, denetleme yapabilir. DDK üyelerini Cumhurbaşkanı seçer.
- Kurulun kararları gizlidir.
- Kurulun soruşturma yapma ve ceza verme yetkisi yoktur.
- DDK Türk Silahlı Kuvvetlerini ve Yargı Organlarını denetleyemez.
- Tüm kamu kurum ve kuruluşlarında ve sermayesinin yarısından fazlasına bu kurum ve kuruluşların katıldığı her türlü kuruluşta,
- Kamu kurumu niteliğinde olan meslek kuruluşlarında,
- Her düzeydeki işçi ve işveren meslek kuruluşlarında,
- Kamuya yararlı derneklerle vakıflarda,
- Her türlü inceleme, araştırma ve denetlemeleri yapar.7
Cumhurbaşkanlığının sona Ermesi
Görev Süresinin dolması
Ölüm ve gaiplik
İstifa
Yüce divana sevk
Kişisel suçlardan mahkûm olma
İyileşmesi mümkün olmayan görevini yapmaya engel bir hastalığa yakalanma
Bakanlar Kurulu
- Bakanlar Kurulu, Başbakan ve bakanlardan kurulur.
- Olağan dönemlerde bakanlar kurulunun başkanı Başbakan olağanüstü dönemlerde Cumhurbaşkanı başkanlık eder.
- Başbakan, Cumhurbaşkanınca, TBMM üyeleri arasından atanır.
- Bakanlar, TBMM üyeleri veya milletvekili seçilme yeterliğine sahip olanlar arasından Başbakanca seçilir ve Cumhurbaşkanınca atanır; gerektiğinde Başbakanın önerisi üzerine Cumhurbaşkanınca görevlerine son verilir.
Göreve Başlama ve Güvenoyu
- Bakanlar Kurulunun listesi tam olarak TBMM’ye sunulur. TBMM tatilde ise toplantıya çağrılır.
- Bakanlar Kurulunun programı, kuruluşundan en geç bir hafta içinde Başbakan veya bir bakan tarafından TBMM’ye okunur ve güvenoyuna başvurulur. Güvenoyu için görüşmeler, programın okunmasından iki tam gün geçtikten sonra başlar ve görüşmelerin bitiminden bir tam gün geçtikten sonra oylama yapılır.
Bakanlar Kurulu
- Başbakan bakanları kurulunun başkanıdır. Fakat hiyerarşik amiri değildir.
- Bakanlar kurulunun görevi ülkenin iç ve dış siyasetinin sağlanması ve uygulanmasını sağlamak.
- Bakanlar kurulu kararları Oy Birliğiyle alır.
- Bakanlıkların kurulması, kaldırılması, görevleri, yetkileri ve teşkilatı kanunla düzenlenir.
- Açık olan bakanlıklarla izinli veya özürlü olan bir bakana, diğer bir bakan geçici olarak vekillik eder.(En fazla 15 gün) Ancak, bir bakan birden fazlasına vekillik edemez.
- TBMM kararı ile Yüce Divana verilen bir bakan bakanlıktan düşer. Başbakanın Yüce Divana sevki halinde hükümet istifa etmiş sayılır.
- Herhangi bir sebeple boşalan bakanlığa en geç onbeş gün içinde atama yapılır.
Başbakan
Bakanlar kurulunun başkanıdır. Ancak hiyerarşik amiri değildir. (Eşitler arasında birincidir)
Diğer bakanların imzalarına gerek olmadan yapacağı işlemler de vardır
Bakanların görevlerinin anayasa ve kanunlara uygun olarak yerine getirilmesini gözetmek ve düzeltici önlemler almakla yükümlüdür.
Görev ve Yetkileri
Bakanlıklar arasında iş birliği sağlar
Hükümetin genel siyasetinin yürütülmesini gözetir.
Bakanlar kuruluna başkanlık eder.
Bakanlar kurulunun uyumlu çalışmasını gözetir
Bakanları seçer
Cumhurbaşkanından bakanların azlini isteyebilir.
Meclisten güven oyu isteyebilir.
Yönetmelik çıkartır.
Görevi Sona Ermesi
Ölüm, İstifa
Milletvekili seçilme yeterliliğini yitirme
Yüce divana sevk
Cumhurbaşkanı seçilme
Güvensizlik oyu ile düşme
Meclis seçimlerinin yenilenmesi
Bakanlar
Kamu tüzel kişiliği yoktur.
İdari vesayet yetkisini kullanır
Yönetmelik çıkartır
Harcama yapar
Hiyerarşi yetkisini kullanır
Not: Merkezi idarede hiyerarşinin başında başbakan ya da cumhurbaşkanı değil BAKAN bulunur.
Bakanlar Kurulunun Görevleri
Ülkenin genel siyasetini yürütür.
Kanun tasarıları hazırlar
Tüzük çıkarır
KHK çıkarır
Yönetmelik çıkarır
Bütçe ve kesin hesap kanunu tasarılarını hazırlar (genel uygunluk denetimini Sayıştay yapar)
Milli güvenliği sağlar
TSK’yı ülke savunmasına hazırlar
Genel kurmay başkanını seçer/belirler (Genel kurmay başkanı görevinden dolayı başbakana karşı sorumludur. Genelkurmay başkanlığı başbakanlığa bağlıdır.)
Türk vatandaşlığına girme ve vatandaşlıktan çıkarma kararları verir.
Atama kararnamelerini imzalar (vali, kaymakam, müsteşar vb.) Müşterek kararname
İmtiyaz sözleşmeleri hazırlar
Cumhurbaşkanı başkanlığında sıkıyönetim ve OHAL ilan eder.
Merkez bankası başkanını seçer.
Bakanlar Kurulunun Görevinin Sona Ermesi
Bakanlar kurulunun istifa etmesi
Güvensizlik oyu
TBMM’nin görev süresinin dolması
Cumhurbaşkanın TBMM seçimlerini yenilemesi
Başbakanın ölümü istifası gensoruyla düşürülmesi yüce divana sevki
Not: bakanlar kurulunun görevinin sona erdiği bütün durumlarda ülkenin hükümetsiz kalmaması için yeni bakanlar kurulu göreve başlayıncaya kadar mevcut bakanlar kurulu görevine devam eder.
Bakanların Sorumluluğu
Siyasal sorumluluk GENSORU ÖNERGESİ (bireysel ve kolektif)
Cezai Sorumluluk MECLİS SORUŞTURMASI (Yüce Divan)
Geçici Bakanlar Kurulu
- Genel seçimlerinden önce, Adalet, İçişleri ve Ulaştırma bakanları çekilir.
- Seçimin başlangıç tarihinden üç gün önce
- Erken seçim kararı alındığı durumda karardan sonraki 5 gün içinde bakanlar çekilir, bu bakanlıklara meclis içinden veya dışarıdan bağımsızlar Başbakanca atanır.
- Siyasi parti gruplarından alınacak üye sayısını TBMM başkanı tespit eder ve başbakana bildirir.
- Geçici Bakanlar Kurulu, yenilenme kararının Resmî Gazetede ilânından itibaren beş gün içinde kurulur.
Seçimlerin yenilenme kararını Cumhurbaşkanı alması durumunda
- Bakanlar kurulunun tamamı çekilir.
- Cumhurbaşkanı geçici bakanlar kurulunu kurmak için başbakanı atar.
- Bakanlar kuruluna (adalet içişleri ulaştırma bakanı bağımsız olmak kaydıyla) siyasi parti gruplarından oranlarına göre üye alınır.
- Siyasi parti gruplarından alınacak üye sayısını TBMM Başkanı belirler ve başbakana bildirir.
- Geçici Bakanlar Kurulu için güvenoyuna başvurulmaz.
- Geçici Bakanlar Kurulu seçim süresince ve yeni Meclis toplanıncaya kadar vazife görür.
Yürütmenin Düzenleyici İşlemleri
KHK
Cumhurbaşkanı kararnamesi
Tüzük
Yönetmelik
Tüzük
- Bakanlar Kurulu, kanunun uygulanmasını göstermek veya emrettiği işleri belirtmek üzere, kanunlara aykırı olmamak ve Danıştay’ın incelemesinden geçirilmek şartıyla tüzükler çıkarabilir.
- Tüzükler, Cumhurbaşkanınca imzalanır ve kanunlar gibi yayımlanır
Yönetmelik
- Başbakanlık,
- Bakanlıklar
- Kamu tüzel kişilikleri,
- Bakanlar kurulu kendi alanlarıyla ilgili yönetmelik çıkarabilir.
Hangi yönetmeliklerin resmi gazetede yayınlanacağı kanunla düzenlenir. Ülke genelini ilgilendiren yönetmelikler Resmi Gazetede yayınlanır. Ülke genelinde yayınlanan yönetmeliklerin iptal davasına Danıştay’da bakılır. Diğer yönetmeliklere Bölge idare mahkemesi bakar. Yönetmelikle Suç ve Ceza konulamaz.
Not: Tüzel kişiliği olmayan (Yönetmelik çıkaramayan) kurumlar
MİT, Emniyet, Diyanet İşleri Başkanlığı, İl Genel İdaresi, Bucak, … Genel Müdürlüğü
Kanun olmadan tüzük ve yönetmelik çıkarılamaz. Ancak Tüzük olmadan yönetmelik çıkarılabilir.
Başkomutanlık Genelkurmay Başkanlığı
- Başkomutanlık, Cumhurbaşkanı tarafından temsil olunur.
- Millî güvenliğin sağlanmasından ve Silahlı Kuvvetlerin yurt savunmasına hazırlanmasından, Türkiye Büyük Millet Meclisine karşı, Bakanlar Kurulu sorumludur.
- Genelkurmay Başkanı; Silahlı Kuvvetlerin komutanı olup, savaşta Başkomutanlık görevlerini Cumhurbaşkanlığı namına yerine getirir.
- Genelkurmay Başkanı, Bakanlar Kurulunun teklifi üzerine, Cumhurbaşkanınca atanır; görev ve yetkileri kanunla düzenlenir. Genelkurmay Başkanı, bu görev ve yetkilerinden dolayı Başbakana karşı sorumludur.
- Millî Güvenlik Kurulu; Devletin millî güvenlik siyasetinin tayini, tespiti ve uygulanması ile ilgili alınan tavsiye kararları ve gerekli koordinasyonunun sağlanması konusundaki görüşlerini Bakanlar Kuruluna bildirir. Kurulun, Devletin varlığı ve bağımsızlığı, ülkenin bütünlüğü ve bölünmezliği, toplumun huzur ve güvenliğinin korunması hususunda alınmasını zorunlu gördüğü tedbirlere ait kararlar Bakanlar Kurulunca değerlendirilir.
- Millî Güvenlik Kurulunun gündemi; Başbakan ve Genelkurmay Başkanının önerileri dikkate alınarak Cumhurbaşkanınca düzenlenir.
- Cumhurbaşkanı katılamadığı zamanlar Millî Güvenlik Kurulu Başbakanın başkanlığında toplanır.
- MGK kararları tavsiye niteliğindedir.
- MGK olağan toplantıları iki ay da bir yapılır.
- MGK genel sekreteri üye değildir. Kararlarda oy kullanma hakkı
- Gündemin özelliğine göre kurul toplantılarına ilgili bakan ve kişiler çağrılıp görüşleri alınabilir.
- Cumhurbaşkanı başkanlığındaki bakanlar kurulu çıkartır.
- Olağanüstü hal ilanına bakanlar kurulu en fazla 6 ay için çıkartabilir,
- Olağanüstü hal bakanlar kurulunun isteği üzerine TBMM tarafından en fazla 4 er ay uzatılır.
Sıkıyönetim
- Savaş hali
- Savaşı gerektirecek bir durumun baş göstermesi
- Ayaklanma olması
- Vatan veya Cumhuriyete karşı kuvvetli ve eylemli bir kalkışmanın olması
- Ülkenin ve milletin bölünmezliğini içten veya dıştan tehlikeye düşüren şiddet hareketlerinin yaygınlaşması
- Cumhurbaşkanının başkanlığındaki Bakanlar kurulu ilan eder
- Sıkıyönetim bakanlar kurulu en fazla 6 ay süreyle ilan edebilir.
- Sıkıyönetim ilan edilmeden önce Milli Güvenlik Kurulunun görüşü alınmak zorundadır.
- Sıkıyönetimde kolluk yetkileri ve görevleri askeri makamlara geçer.
- Sıkıyönetim ilan edilmeden önce MGK görüşünün alınması her şartta zorunludur.
- Bazı suçlar sıkıyönetim askeri ceza mahkemesinde yargılanır.
Olağanüstü hal ve sıkıyönetimin ortak ve ayrılan özellikleri
- Her ikisi de yurdun bir yada birden fazla bölümünde ilan edilebilir.
- İkisi de Cumhurbaşkanın Başkanlığındaki bakanlar kurulu tarafından ilan edilir.
- Her ikisi de 6 ay aşmamak üzere ilan edilir.
- İkisini de TBMM 4 ayı geçmemek üzere uzatabilir. (Savaşta 4 ay şartı aranmaz.)
- İkisinde de çıkarılan KHK anayasa yargısına tabi değildir. Her ikisinde de TBMM onaylanır. Süresi kısıtlanabilir kaldırılabilir.
- Tabi afet tehlikeli salgın hastalık veya ağır ekonomik bunalım hallerinde ilan edilen olağanüstü hal ilanı için MGK görüşüne gerek yoktur. Diğer hallerde olağanüstü halde ve sıkıyönetim ilan edilmeden önce MGK görüşünün alınması şarttır.
- Olağanüstü hal ilan edilir Resmi Gazetede yayımlanır ve hemen TBMM ye sunulur. Ancak sıkıyönetim kararı aynı gün TBMM onayına sunulur. TBMM tatildeyse hemen toplanır.
- Sıkıyönetimde suçlar askeri mahkemelerde olağanüstü durumlarda normal mahkemelerde
- Ohalde temel haklar kısıtlanabilir veya durdurulabilir ancak kolluk yetkileri sıkıyönetimde olduğu gibi askeri makamlara geçmez.
- Sıkıyönetimde sıkıyönetim komutanları GKB bağlı hareket ederler
Yargı Yolu
- İdarenin her türlü eylem ve işlemlerine karşı yargı yolu açıktır.
- İdari işlemlere karşı açılacak davalarda süre, yazılı bildirim tarihi ile sınırlıdır.
- Yargı yetkisi idari eylem ve işlemlerin hukuka uygunluğunu denetlemekle sınırlıdır.
- İdare kendi eylem ve işlemlerinden doğan zararları ödemekle yükümlüdür.
Yargı Denetimi Dışındaki İşlemler
Cumhurbaşkanının tek başına yaptığı işlemler
Yüksek Askeri Şura Kararları (Ancak, Yüksek Askerî Şûranın terfi işlemleri ile kadrosuzluk nedeniyle emekliye ayırma hariç her türlü ilişik kesme kararlarına karşı yargı yolu açıktır.
HSYK KARARLARI (Kurulun meslekten çıkarma cezasına ilişkin Kararlarına yargı yolu açıktır)
Olağanüstü hal ve Sıkıyönetim ve savaş hallerinde çıkan KHK’lar
Usulüne göre yürürlüğe girmiş milletlerarası antlaşmalar
Sıkıyönetim komutanlarının işlemleri
İnkılâp kanunları
Yüksek mahkemelerin kararları
YSK kararları
Sayıştay kararları
TSK’nın disiplin cezaları
Sıkıyönetim komutanları
Kamu görevlileri Hakem Kurulu kararları
Yüksek Hakem Kurulu Kararları
Yüksek öğrenim kuruluşları (Üniversiteler)
- Kamu tüzel kişiliğine sahiptir
- Kanunla kurulur.
- Bilimsel özerkliğe sahiptir.
- Üniversite rektörleri Cumhurbaşkanınca seçilir. Dekanlar ise YÖK tarafından seçilir.
- Vakıflar kar amacına yönelik olmamak şartıyla üniversite kurabiliri.
YÖK
Yüksek Öğretim Kurulu
- Üniversitelerin öğretimini planlamak düzenlemek yönetmek denetlemek bilimsel araştırma faaliyetlerini yönlendirmek amacıyla YÖK kurulur.
- YÖK üyeleri Bakanlar kurulunun ve Üniversitelerin seçtiği adaylar arasından Cumhurbaşkanı seçer. Bir kısmını da doğrudan doğruya Cumhurbaşkanınca seçilir.
RTÜK
Radyo Televizyon Üst Kurulu
- Radyo Televizyon faaliyetlerini düzenlemek ve denetlemek amacıyla Radyo ve Televizyon üst kurulu kurulmuştur.
- RTÜK Meclisteki siyasi partilerinin göstereceği adaylar arasında TBMM genel kurulunca seçilir.
- Haber ajanslarının özerkliği ve yayın tarafsızlığı esastır
- TRT’nin Kamu Tüzel kişiliği vardır.
Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu
- Atatürkçü düşünceyi, Türk kültürünü, Türk tarihini ve Türk dilini bilimsel yoldan araştırmak, tanıtmak ve yaymak ve yayınlar yapmak amacıyla Atatürk kültür dil ve tarih yüksek kurumu kurulmuştur.
- Başbakanlığa bağlıdır. Kamu Tüzel Kişiliği Vardır.
Kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları
- Belli bir mesleğe mensup olanların müşterek ihtiyaçlarını karşılamak,
- Meslekî faaliyetlerini kolaylaştırmak,
- Mesleğin genel menfaatlere uygun olarak gelişmesini sağlamak,
- Meslek mensuplarının meslek disiplini ve ahlâkını korumak maksadı ile kanunla
- Organları kendi üyeleri tarafından kanunda gösterilen usullere göre yargı gözetimi altında, gizli oyla seçilir.
- Kamu tüzelkişilikleridir.
- Kamu kurum ve kuruluşları ile kamu iktisadî teşebbüslerinde aslî ve sürekli görevlerde çalışanların meslek kuruluşlarına girme mecburiyeti aranmaz.
Diyanet İşleri Başkanlığı
- Lâiklik ilkesi doğrultusunda, bütün siyasî görüş ve düşünüşlerin dışında kalarak ve milletçe dayanışma ve bütünleşmeyi amaç edinerek, özel kanununda gösterilen görevleri yerine getirir.
- Başbakanlığa bağlıdır. Kamu tüzel kişiliği yoktur.
Kanunsuz emir
- Kamu hizmetlerinde herhangi bir sıfat ve suretle çalışmakta olan kimse, üstünden aldığı emri, yönetmelik, tüzük, kanun veya Anayasa hükümlerine aykırı görürse, yerine getirmez ve bu aykırılığı o emri verene bildirir. Ancak, üstü emrinde ısrar eder ve bu emrini yazı ile yenilerse, emir yerine getirilir; bu halde, emri yerine getiren sorumlu olmaz.
- Konusu suç teşkil eden emir, hiçbir suretle yerine getirilmez; yerine getiren kimse sorumluluktan kurtulamaz.
- Askerî hizmetlerin görülmesi ve acele hallerde kamu düzeni ve kamu güvenliğinin korunması için kanunla gösterilen istisnalar saklıdır.
YARGI
Mahkemelerin Bağımsızlığı
- Hakimler, görevlerinde bağımsızdırlar; Anayasaya, kanuna ve hukuka uygun olarak vicdani kanaatlerine göre hüküm verirler.
- Hiçbir organ makam merci veya kişi yargı yetkisini kullanılmasında mahkemelere ve hakimlere talimat veremez; genelge gönderemez, tavsiye ve telkinde bulunamaz.
Hakimlik Teminatı
- Hakimler ve savcılar azlolunamaz,
- Kendileri istemedikçe Anayasada gösterilen yaştan önce emekliye ayrılamaz
- Bir mahkemenin veya kadronun kaldırılması sebebiyle de olsa aylık, ödenek ve diğer özlük haklarından yoksun kılınamaz.
- Hakimler ve savcılar adli ve idari yargı hakim ve savcıları olarak görev yaparlar.
Yargılamanın Yapılması
- Mahkemelerde duruşmalar herkese açıktır. Duruşmaların bir kısmının veya tamamının kapalı yapılmasına ancak genel ahlakın veya kamu güvenliğinin kesin olarak gerekli kıldığı hallerde karar verilebilir.
- Küçüklerin yargılanması hakkında kanunla özel hükümler konulur.
- Bütün mahkemelerin her türlü kararları gerekçeli olarak yazılır.
- Davaların en az giderle ve kısa sürede sonuçlandırılması yargının görevidir.
- Mahkemelerin kuruluşu, görev ve yetkileri, işleyişi ve yargılama usulleri Kanunla Düzenlenir.
Hakimler ve Savcıların Denetlenmesi
- Hakimlerin görevleri sırasında suç işleyip işlemediklerini soruşturma Adalet Bakanının izni ile adalet müfettişleri tarafından yapılır.
- Adalet Bakanı soruşturma ve incelemeyi, araştırılacak kişiden daha kıdemli hakim veya savcı eliyle de yaptırabilir.
- Ancak görev yönünden bağımsızdır.
Askeri Yargı
- Askeri yargı, askeri mahkemeler ve disiplin mahkemeleri tarafından yürütülür. Bu mahkemeler, asker kişilerin, askeri olan suçları ile bunların asker kişiler aleyhine veya askeri mahallerde veyahut askerlik hizmet ve görevleri ile ilgili olarak işledikleri suçlara ait davalara bakmakla görevlidirler.
- Devletin güvenliğine anayasal düzene ve bu düzenin işleyişine karşı suçlara ait davalar her halde adliye mahkemelerinde görülür. (2010)
- Savaş hali haricinde asker olmayan kişiler askeri mahkemelerde yargılanamaz. (2010)
ANAYASA MAHKEMESİ
Kuruluş
- 14 üye Cumhurbaşkanı seçer
- 3 üyeyi Yargıtay’dan
- 2 üyeyi Danıştay’dan
- 1 üyeyi Askeri Yargıtay’dan
- 1 üyeyi Askeri Yüksek İdare Mahkemesinden
- 3 üyeyi YÖK`ten seçer (en az 2’si hukukçu olmak üzere üç üyeyi Yükseköğretim Kurulunun kendi üyesi olmayan yükseköğretim kurumlarının hukuk, iktisat ve siyasal bilimler dallarında görev yapan öğretim üyeleri arasından)
- 4 üyeyi Reysen (üst kademe yöneticiler, serbest avukatlar, birinci sınıf hâkim ve savcılar ile en az beş yıl raportörlük yapmış Anayasa Mahkemesi raportörleri arasından seçer.)
3 üye Meclis seçer (2 üyeyi Sayıştay Genel Kurulunun kendi başkan ve üyeleri arasından, her boş yer için gösterecekleri üçer aday içinden, 1 üyeyi ise baro başkanlarının serbest avukatlar arasından gösterecekleri üç aday içinden yapacağı gizli oylamayla seçer.
Anayasa mahkemesine üye seçilebilmesi için 45 yaşını doldurmuş olma şartı aranır.
Üyeliğin Son Bulması
Anayasa Mahkemesi üyeleri 12 yıl için seçilirler. Bir kimse iki defa Anayasa Mahkemesi üyesi seçilemez. Anayasa Mahkemesi üyeleri 65 yaşını doldurunca emekliye ayrılırlar (2010)
Bir üyenin hakimlik mesleğinden çıkarılmayı gerektiren bir suçtan dolayı hüküm giymesi halinde kendiliğinden, sağlık bakımından yerine getirilmeyeceğinin kesin olarak anlaşılırsa Anaysa mahkemesi üye tamsayısının salt çoğunluğunun kararı ile sona erer.
Görev ve Yetkileri
- Kanun, KHK ve TBMM İç Tüzüğünü esas ve şekil bakımlarından Anayasaya uygunluğunu denetler.
- Anayasa değişikliğini sadece Şekil Bakımından denetler.
- Cumhurbaşkanı, bakanlar kurulu üyelerini, yüksek mahkemelerin başkan ve üyelerini, başsavcılarını, Cumhuriyet Başsavcı vekilini, HSYK ve Sayıştay başkan ve üyelerini görevleriyle ilgili suçlardan dolayı YÜCE DİVAN sıfatıyla yargılar.
- TBMM Başkanı, Genelkurmay başkanı, kara kuvvetleri komutanı, hava kuvvetleri komutanı, Jandarma genel komutanı 2010 değişikliğiyle yüce divanda yargılanır.
- Yüce divanda savcılık görevini, Yargıtay Cumhuriyet Başsavcı veya vekili yapar.
- Herkes, Anayasada güvence altına alınmış temel hak ve özgürlüklerinden, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi kapsamındaki herhangi birinin kamu gücü tarafından, ihlal edildiği iddiasıyla Anayasa Mahkemesine başvurabilir. Başvuruda bulunabilmek için olağan kanun yollarının tüketilmiş olması şarttır.
- Yüce divan ve anayasa mahkemesi kararları kesindir.
- İptal kararları gerekçesi yazılmadan açıklanamaz.
- İptal kararları geriye yürütülemez.
- Anayasa mahkemesi kararları Resmi Gazetede hemen yayımlanır ve yasama, yürütme ve yargı organlarını idare makamlarını, gerçek ve tüzel kişileri bağlar.
- Siyasi partilerin kapatılma davasına bakar ve mali denetimini yapar.
- (Kapatma davasını Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı yada vekili açar.)
Çalışma ve Yargılama Usulü
- Anayasa Mahkemesi, iki bölüm ve Genel Kurul halinde çalışır. Bölümler, başkanvekili başkanlığında dört üyenin katılımıyla toplanır. Genel Kurul, Mahkeme Başkanının veya Başkanın belirleyeceği başkanvekilinin başkanlığında en az 12 üye ile toplanır. Bölümler ve Genel Kurul, kararlarını salt çoğunlukla alır. Bireysel başvuruların kabul edilebilirlik incelemesi için komisyonlar oluşturulabilir.
Anayasa mahkemesi kararlarını salt çoğunlukla alır.
Anayasa Mahkemesi aşağıdaki kararları 2/3 çoğunlukla alır
Siyasi partilerin kapatılma davası
Siyasi partilerin hazine yardımlarından mahrumiyet cezası
Anayasa değişikliklerinin iptal davası
Anayasa Mahkemesinin Denetim Yolları
- Somut Norm Denetimi
İptal Davası
Anayasa mahkemesinin doğrudan iptal başvurusu üzerine yaptığı denetimdir.
- Anayasa Değişiklikleri
Sadece şekil yönünden iptal davası açabilir.
Sadece Cumhurbaşkanı veya 110 milletvekili dava açabilir.
Dava açma süresi 10 gündür.
- Kanunlar
Şekil veya esas yönünden iptal davası açılabilir
Şekil yönünden iptal davasını Cumhurbaşkanı veya 110 milletvekili dava açabilir. Dava açma süresi 10 gündür.
Esas yönünden iptal davasını, Cumhurbaşkanı, iktidar partisi, ana muhalefet partisi, 110 milletvekili dava açabilir. Dava süresi 60 gündür.
- KHK’lar ve Meclis İç Tüzüğü
Şekil veya esas yönünden dava açılabilir.
Cumhurbaşkanı, iktidar partisi, ana muhalefet partisi, 110 milletvekili dava açabilir. Dava süresi 60 gündür.
İPTAL DAVASI AÇMAYA YETKİLİ OLANLAR VE DAVA AÇMA SÜRESİ |
||
Kanunlar ve Anayasa Değişikliği Yapan Kanunlar (Şekil Bakımından) | Kanunlar (Esas Bakımından) | KHK ve TBMM iç tüzüğü
(Esas ve Şekil Bakımından) |
1. Cumhurbaşkanı
2. TBMM üye tamsayısının en az 1/5 i tutarındaki üyeler
|
1. Cumhurbaşkanı
2. İktidar partisi Meclis grubu 3. Ana Muhalefet partisi Meclis grubu 4. TBMM üye tamsayısının en az 1/5 tutarındaki üyeler |
1. Cumhurbaşkanı
2. İktidar partisi Meclis grubu 3. Ana Muhalefet partisi Meclis grubu 4. TBMM üye tamsayısının en az 1/5 tutarındaki üyeler |
10 Gün | 60 Gün | 60 Gün |
Not: iktidarda birden fazla parti varsa başvuruyu en fazla milletvekili olan parti yapar.
- Somut Norm Denetimi
İtiraz (Def’i) Yolu
Bir davaya bakmakta olan mahkemenin davayla ilgili kanun ya da KHK’nın esas yönünden iptali için anayasa mahkemesine başvurmasıdır. (Anayasaya aykırılığın diğer mahkemelerce ileri sürülmesi)
Anayasa Mahkemesi başvuruyu 5 ay içinde karara bağlar.
Anayasa mahkemesinin işin esasına girerek verdiği ret kararı Resmi Gazetede yayımlandıktan itibaren 10 yıl geçmeden aynı kanun hükmünün iptali için yeniden başvuru yapılamaz.
Sadece esas yönünden denetleme yapılır.
Sadece kanun ve KHK’leri kapsar.
Anayasa mahkemesi
Denetler Denetleyemez
Kanun Milletler arası antlaşmalar
KHK OHAL ve Sıkıyönetim KHK’leri
Anayasa Değişiklikleri İnkılap Kanunları
Meclis iç tüzüğü Tüzük
Dokunulmazlığın kaldırılması Yönetmelik
Milletvekilliğinin düşürülmesi Parlamento Kararları
UYARI! Parlamento kararlarının üç istisnası vardır. Bunlar denetlenebilir.
Meclis üç tüzüğü
Dokunulmazlığın kaldırılması
Milletvekilliğinin düşürülmesi bunlar denetlenebilir
İdari Yargı
Danıştay
Tanzimat döneminde Şûrayıdevlet adıyla kuruldu.
1924 Anayasasıyla adı değiştirilerek Danıştay oldu.
Devletin en yüksek danışma organıdır.
Not: Kamu kurum ve kuruluşları Danıştay’dan görüş istemesi başbakan aracılığıyla mümkündür.
Anayasal bir kurumdur.
İdari yargılamalarda kanunun başka bir mahkemeye bırakmadığı durumlarda son inceleme merciidir.
Kanunda belirtilen bazı davalara ilk derece mahkemesi olarak bakar.
Örn. Bakanlar kurulu kararlarına karşı açılan iptal ve tam yargı davaları tüzüklerin iptali vb.
Verdiği kararlara yargı yolu kapalıdır.
Üyelerinin ¼’ünü Cumhurbaşkanı seçer
Üyelerinin ¾’ünü 1. sınıf idari hakim ve savcılar arasından HSK seçer.
Başbakan başkan ve vekilleri daire başkanları üyeleri arasından Danıştay genel kurulunca seçilir.
Üye tamsayısının salt çoğunluğunun gizli oyuyla
Başbakan başka vekilleri ve daire başkanlarının görev süresi 4 yıldır. Süresi dolan üye yeniden seçilebilir.
Danıştay’ın Görevleri
Kanun tasarılarını iki ay içinde inceler
Tüzüklerin incelenmesini yapar.
Not: kabul edilmeyen tüzükler yok hükmündedir.
Tüzüklerin iptaline dair iptal davalarına bakar.
İmtiyaz sözleşmeleri hakkında 2 ay inçinde görüş belirtir. (imtiyaz sözleşmelerini bakanlar kurulu hazırlar)
Bir belediye başkanının başkanlıktan düşmesine karar verir. (Geçici olarak belediye başkanını görevden alan İç işleri bakanıdır.)
Yargılanmakta olan bir belediye başkanı hüküm giyerse Danıştay tarafından başkanlıktan düşürülür.
İl genel meclisinin feshine karar verir.
Not: İl genel meclisi üyelerini halk seçer.
Bakanlar kurulunun kararlarının iptaline dair davalara bakar.
Vatandaşlıktan çıkarma kararlarının iptali davalarına bakar.
İdari uyuşmazlıkları çözer.
İdari yargı alanında içtihadı birleştirme kararları alır.
İdari Yargıda Yer Alan Diğer Mahkemeler
Vergi mahkemesi
İdare Mahkemeleri
Bölge idare Mahkemeleri
Bölge İdare Mahkemeleri
Vergi veya idare mahkemelerinin tek hakimle verdiği kararlara itiraz edilen mahkemedir.
Temyiz mahkemesi
İdare Mahkemesi
İdarenin karalarına karşı iptal davası açılan mahkemedir.
Örn. Tayinlerin iptal başvurusu, Disiplin cezalarının iptal başvurusu
Not: İdare mahkemeleri ve Danıştay’a dava açma süresi 60 gün, vergi mahkemesine dava açma süresi 30 gündür.
Adli Yargı
YARGITAY
Tanzimat döneminden divanıahkamıadliye adıyla kurulmuştur.
Anayasal bir kurumdur.
Adli yargı düzenindeki en yüksek mahkemedir.
Adli yargılamalarda kanunun başka bir mahkemeye bırakmadığı durumlarda son inceleme mercidir.
Kanunda belirtilen bazı davalara ilk derece mahkemesi olarak bakar.
Örnek vali ve savcılarla ilgili ceza davaları
Adli yargı kolunda içtihat birliği sağlar.
Not: İçtihadı birleştirme kararları Resmi Gazetede yayımlanır ve benzer konularda Yargıtay daireleri ile adli mahkemeleri bağlar.
Kararlarına karşı yargı yolu kapalıdır.
Üyelerini ilk derece adli yargıda görev yapan 1. sınıf hakim ve savcılar arasından HSYK seçer.
Cumhurbaşkanı üye seçmez.
Yargıtay başkanı, başkan vekilleri ve daire başkanlarını Yargıtay genel kurulu seçer.
(üye tam sayısının salt çoğunluğunun gizli oyuyla seçerler.)
Başkan başkan vekilleri ve daire başkanları 4 yıl için seçilir. Görev süre ile seçilir görev süresi dolan tekrar seçilebilir.
Yargıtay cumhuriyet başsavcı ve vekilini Yargıtay Genel Kurulunun gösterdiği 5 aday içinden Cumhurbaşkanı seçer. Görev süresi 4 yıldır. Süresi biten tekrar seçilebilir.
Adli yargıda yer alan mahkemeler.
Ceza Yargısı
Ağır ceza mahkemeleri
Sulh ceza mahkemeleri
Asliye ceza mahkemeleri
Çocuk mahkemeleri
Özel yetkili ağır ceza mahkemeleri
Ceza Davaları
Gasp, darp, yaralama Cinnet, hırsızlık, sahtecilik, dolandırıcılık, kaçakçılık, tecavüz, terör, organize suç…)
Medeni Yargı
Sulh hukuk mahkemesi
Asliye hukuk mahkemesi
Asliye ticaret mahkemeleri
Aile mahkemeleri
Hukuk davaları (boşanma, nafaka, tazminat, miras, alacak, velayet, vesayet, veraset, kamulaştırma bedeli…)
Not: 2004 yılında DGM’nın görevleri özel yetkili ağır ceza mahkemelerine verilmiştir. Terör ve organize suç davalarına bakar.
İstinaf Mahkemeleri
2004 yılında Yargıtay iş yükünü hafifletmek amacıyla kurulmasına karar verilmiştir
Bir temyiz mahkemesidir.
9 tane olacak ve ilki Diyarbakır’da açılacaktır.
Hukuken kağıt üzerinde mevcuttur.
Askeri Yargıtay
Anayasal bir kurumdur.
Üyelerini cumhurbaşkanı seçer.
Askeri mahkemelerin verdiği kararların son inceleme merciidir.
Ayrıca asker kişilerin kanunla gösterilen belli davalarına ilk ve son derece mahkemesi olarak bakar.
İçtihadı birleştirme kararları alır.
Başkan 2 başkan başsavcı ve daire başkanları askeri Yargıtay üyeleri arasından rütbe ve kıdaem esasına göre atanır.
Kararlarına karşı yargı yolu kapalıdır.
Askeri Yüksek idare mahkemesi
1961 anayasasında yapılan değişiklikle kurulmuştur.
Anayasal bir kurumdur.
Bir alt mahkemesi olmadığı için temyiz mahkemesi değildir.
Askeri olmayan makamlara tesis edilmiş olsa bile asker kişileri ilgilendiren ve askeri hizmete ilişkin idari işlem ve eylemlerde doğan ilk ve son derece mahkemesidir. Askerlik yükümlülüğünden doğan uyuşmazlıklarda ilgilinin asker kişi olması şartı aranmaz.
Hakim sınıfından olan ve hakim sınıfından olmayan üyelerinin tümünü Cumhurbaşkanı seçer.
Askeri hakim sınıfından olmayanların üyelerinin görev süreleri en çok 4 yıldır.
Başkan başsavcı ve daire başkanları hakim sınıfından olanlar arasından rütbe ve kidem sırasına göre atanır.
Kararlarına karşı yargı yolu kapalıdır.
Uyuşmazlık Mahkemesi
Anayasal bir kurumdur. Adli idari ve askeri yargı organları arasındaki görev ve hüküm uyuşmazlıklarını kesin olarak çözümler.
Üyelerini yüksek mahkemelerden seçilir.
Bir başkan ve 12 asil ve 12 üyeden oluşur.
Karma nitelikli bir mahkemedir.
Başkanını Anayasa mahkemesi kendi üyeleri arasından
Kararlarına karşı yargı yolu kapalıdır.
HSYK
1982 anayasasıyla kurulmuştur.
Anayasal bir kurumdur.
Görevleri
HSYK adli ve idari yargı hakim ve savcılarını mesleğe kabul etme atama ve nakletme geçici yetki verme yükseltme ve birinci sınıfa ayırma kadro dağıtma meslekte bulunması uygun görülmeyenler hakkında karar verme, disiplin cezası verme, görevden uzaklaştırma işlemleri yapar.
- Kurulun meslekten çıkarma cezasına ilişkin olanlar dışındaki kararlarına karşı yargı mercilerine başvurulamaz.
Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu 22 asıl ve 12 iki yedek üyeden oluşur; üç daire halinde çalışır. Kurulun Başkanı Adalet Bakanıdır. Adalet Bakanlığı Müsteşarı Kurulun tabiî üyesidir.
- 4 asıl üyesini Cumhurbaşkanı (yükseköğretim kurumlarının hukuk dallarında görev yapan öğretim üyeleri ile avukatlar arasından)
- 3 asıl ve 3 yedek üyesi Yargıtay (Yargıtay üyeleri arasından)
- 2 asıl ve 2 yedek üyesi Danıştay (Danıştay üyeleri arasından)
- 1 asıl ve 1 yedek üyesi Türkiye Adalet Akademisi (kendi üyeleri arasından)
- 7 asıl ve 4 yedek üyesi adlî yargı hâkim ve savcılarınca (1. sınıfa adlî yargı hâkim ve savcıları arasından)
- 3 asıl ve 2 yedek üyesi idarî yargı hâkim ve savcılarınca (1. sınıfa idari yargı hâkim ve savcıları arasından)
- 4 yıl için seçilir. Süresi biten üyeler yeniden seçilebilir
Kurulun yönetimi ve temsili Kurul Başkanına aittir. Kurul Başkanı dairelerin çalışmalarına katılamaz. Kurul, kendi üyeleri arasından daire başkanlarını ve daire başkanlarından birini de başkanvekili olarak seçer. Başkan, yetkilerinden bir kısmını başkanvekiline devredebilir.
Kurul üyeliği seçimi üyelerin görev süresinin dolmasından önceki altmış gün içinde yapılır.
Soruşturma ve inceleme işlemleri hakkında soruşturma ve inceleme yapılacak olandan daha kıdemli hakim ve savcı eliyle de yaptırılabilir.
HSYK’ye bağlı genel sekreterlik kurulur.
Genel sekreteri Kurulun başkanı atar.
Adalet bakanlığının merkez bağlı ve ilgili kuruluşlarında geçici veya sürekli çalıştırılacak hakim mesleğinden olan iç denetçileri atama yetkisi Adalet bakanına aittir.
Not: HSYK yüksek mahkeme değildir.
Sayıştay
Anayasal bir kurumdur.
İdari ve yargısal olmak üzere iki görevi vardır.
İdari Görevi: merkezi yönetim bütçesi kapsamındaki kamu idareleri ile sosyal Güvenlik kurumlarının bütün gider ve gelirleri ile mallarını TBMM adına denetler.
Yargısal görevi sorumluların hesap ve işlemlerini kesin hükme bağlar.
Mali idarelerin denetimini de Sayıştay yapar. Başkan ve üyelerini TBMM seçer.
Not: TBMM 3 yere üye seçer.
Sayıştay, RTÜK, Anayasa mahkemesi(2010)
Not: 2004’te silahlı kuvvetler, 2005’te mahalli idareler, 2006’da sosyal güvenlik kurumları Sayıştay denetimine tabi olmuştur.
İlgililer Sayıştay’ın kararlarına bir kere mahsus olmak üzere on beş gün içinde karar düzeltme talebinde bulunabilir.
Anayasa mahkemesi adına siyasi partilerin mali denetimini yapar. (Asli yetki Anayasa mahkemesinindir.)
Bakanlar kurulunun hazırladığı kesin hesap kanun tasarılarıyla ilgili TBMM’ye genel uygunluk bildiriminde bulunur.
Vergi vb. yükümlülüklerde Danıştay ile Sayıştay arasına olabilecek uyuşmazlıklarda Danıştay’ın kararları esas alınır.
Bütçe Kanunu
1 Yıllık hazırlanır.
Tasarı taslağını bakanlar kurulu mali yıl başından en az 75 gün önce meclise sunar.
Taslak bütçe komisyonu incelenir.
Bütçe komisyonu 40 kişiden oluşur( yirmi beş kişi iktidar on beş kişi muhalefet)
Milletvekilleri bütçe kanunu tasarısının genel kurulda görüşülmesi sırasında gider artırıcı ve gelir azaltıcı önerilerde bulunamazlar.
Cumhurbaşkanı bütçe kanununu veto edemez.
Bakanlar kurulu KHK ile bütçe de değişiklik yapamaz.
Bütçe kanunu aleyhine şekil ve esas bakımından anayasaya aykırılık iddiasıyla dava açılabilir.
Kesin Hesap Kanunları
Kesin hesap kanun tasarıları Bakanlar Kurulu tarafından Meclise sunulur.
Bakanlar kurulu Kesin hesap kanun tasarılarını ilgili mali yılın sonundan başlayarak en geç 7 ay sonra meclise sunmak zorundadır.
Kesin hesap kanun tasarılarının bir örneği de Sayıştay’a gönderilir. Sayıştay en geç 75 gün içinde meclise “Genel Uygunluk Bildirimi” sunar
Kesin hesap kanun tasarısı yeni yıl bütçe kanunu tasarısıyla Bütçe Kanunu tasarısını Genel Kurula birlikte suar. Genel Kurul bunları birlikte görüşerek karara bağlar.
İnkılap Kanunları
- Tevhidi Tedrisad Kanunu
- Şapka İktisası Kanunu
- Tekke ve Zaviyelerle Türbelerin Seddi’ne ve Türbedarlıklar ile birtakım unvanların men ve ilgasına dair kanun
- Evlenme akdinin evlendirme memuru önünde yapılacağına dair hüküm.
- Beynelmilel Erkamının Kabulü Hakkında Kanun
Türk Harflerinin Kabul ve Tatbiki Hakkında Kanun - Efendi, bey, paşa gibi lakap ve unvanların kaldırılmasına dair kanun
- Bazı Kisvelerin Giyilemeyeceğine Dair Kanun
- İnkılap kanunları anayasa yargısına tabi değildir.
- Anayasa aykırılığı ileri sürülemez.
İdare Hukuku
Gelişmekte olan bir hukuk dalıdır.
Tedvin edilmemiştir.
Genelde içtihatlara dayanır.
Kamu yararı düşüncesi hakimdir.
İdari hukukunun uygulanmasından doğan uyuşmazlıklar, idari yargıda çözülür. Danıştay, idare mahkemeleri, bölge idare mahkemeleri, Vergi mahkemeleri
İdare hukuk kurallarının uygulanma alanı kamu yönetimidir.
Özneleri (suje) arasında eşitsizlik vardır.(idare, özel hukuk kişilerine oranla üstün ve ayrıcalıklıdır.)
Hukuksal ilişkinin yanları arasında ast-üstlük ilişkisi vardır.
İdari Kararların Özellikleri
Tek yanlılık ve icrailik
Hukuka uygunluk karinesi
Yargısal denetim
İdari İşlemlerin Unsurları
*Yetki *Şekil *Sebep *Konu *Amaç
İdarenin yaptığı işlemlerde bu unsurlara uymaması durumunda idari yargıda bu işlem iptal edilir.
Türkiye İdaresinin Görevleri
- Milli güvenliği sağlanması (içte ve dışta)
- Kolluk Faaliyetlerinin gerçekleştirilmesi
İdari Kolluk Birimleri Emniyet Genel Müdürlüğü, Jandarma Genel Komutanlığı, Sahil Güvenlik
Özel Kolluk Birimleri Köy Kolluğu(koruyucu), Belediye kolluğu(zabıta), Orman Kolluğu (orman muhafaza memurları), Gümrük Kolluğu(gümrük muhafaza memurları)
- Kamu Hizmetlerinin Yürütülmesi Kamu hizmetine egemen olan ilkeler; Süreklilik ve düzenlilik, Nesnellik ve eşitlik, Değişkenlik ve bedelsizlik
- Özendirme ve destekleme faaliyetleri
- Planlama faaliyetleri
- İç düzen faaliyetleri
MERKEZDEN YÖNETİM – YERİNDEN YÖNETİM
- Merkezi Yönetim
Kamu hizmetleri ve faaliyetlerinin merkezden yönetilmesi, yani bir başkent teşkilatında düğümlendiği sistemdir. Başkent dışındaki tüm ülkeye yayılmış taşra teşkilatı sisteminin oluşmasıdır.
Merkezin başkent örgütü, Cumhurbaşkanlığı, Bakanlar Kurulu ve Yardımcı Kuruluşlardan oluşur. Bütün idari faaliyetlerin merkezi Bakanlar Kuruludur.
Merkezden yönetimin yararları şunlardır:
- Güçlü bir devlet yönetimi sağlar.
- Hizmetler az masrafla görülür ve toplumun üzerine düşen külfet azalır.
- Hizmetler tek tip (yeknesak) yürütülebilir.
- İdarenin tarafsızlığını sağlayabilir.
- Kamu görevleri yerel etkilerden kurtulur.
- Mali denetim daha kolaydır.
Merkezden Yönetimin Sakıncaları
- Bürokrasi ve kırtasiyeciliğe yol açar.
- Yerel ihtiyaçlar yeterince dikkate alınamaz.
- Merkezde siyasal gücü elinde bulunduranlar, kendi seçim çevrelerine, kamu hizmetinin dağılımında ayrıcalık tanıyabilirler. Bu tür davranışlar idarenin tarafsızlığını zedeler.
- Merkezi yönetim; demokratik ilkelere (hizmetlerin yerelliği gibi yönetim ilkelerine) uygun değildir.
- Yerinden Yönetim
Merkezin üstlenmediği kimi kamu hizmetlerinin merkezden ayrı ve özerk kamu idareleri tarafından yürütülmesidir. Mahalli idareler de denen bu sistemde “İl, Belediye ve Köy” halkının mahalli müşterek ihtiyaçlarını karşılamak üzere, kuruluş esasları ve organları kanunda gösterilen seçmenler tarafından seçilerek oluşturulan Kamu Tüzel kişilerdir.
Yerinden Yönetim organlarının özellikleri şunlardır:
- Ayrı bir kamu tüzel kişiliğine sahiptirler.
- Özerktirler
- Merkezin hiyerarşisine tabi değildir.
- Merkezi yönetimin hiyerarşik değil idari vesayet denetimine tabidir.
- Ayrı bir malvarlığı ve bütçeye sahiptirler.
Yerinden yönetimin yararları:
- Demokrasi ilkesine uygundur.
- Yerel ihtiyaçları daha çok dikkate alınabilir
- Bürokrasi ve kırtasiyeciliği azaltır.
Yerinden Yönetimin Sakıncaları
- Ülke bütünlüğünü sarsma tehlikesi vardır
- Yeterince mali kaynak bulmak zordur.
- Teknik elaman sıkıntısı vardır.
- Hizmetler eşit yürütülemez
- Partizanca uygulamalara yol açabilir.
- Mali denetimde güçlükler yaşanır.
Yetki Genişliği İlkesi
Katı merkeziyetçinin zararlarını kısmen de olsa ortadan kaldırmak için kullanılır.
Sadece illerin yönetiminde uygulanır.
Sadece valiye tanınmıştır.
İdarenin Bütünlüğü İlkesi
İdarenin bütünlüğü 2 yolla sağlanır
- İdari vesayet
- Hiyerarşi
Hiyerarşik Denetim
Ast- Üst ilişkisiyle çalışanları en üstteki yöneticiye onun emir ve direktiflerine bağlayan hukuki bağdır.
Hiyerarşik denetim sadece 2 durumu kapsar
- Aynı tüzel kişilik içinde (başkentin taşra üzerindeki)
- Aynı örgüt içinde (her idari birimin kendi içinde
Temel hiyerarşik yetkiler
Asta emir verme
Astın işlemlerini hukuka uygunluğunu denetleme
Astın işlemlerini yerindeliğini denetleme
Astın memuriyet işlemlerini yapmak
Hiyerarşik Denetim örnekleri
İç İşleri Bakanı Kaymakam (aynı Tüzel Kişilik)
Rektör Dekan (aynı örgüt)
Hiyerarşik üstün astın işlemlerini üzerindeki yetkileri
- Onamak – onamamak,
- İptal etmek,
- Ertelemek,
- Değiştirmek,
- Geri almak,
- Kaldırmak yetkilerine sahiptir.
Ancak hiyerarşik yetkilerine rağmen ÜST, HİÇBİR ŞEKİLDE ASTIN YERİNE GEÇEREK İŞLEM yapamaz.
En Yüksek Hiyerarşik amirler
Merkezi idare Bakan
İl genel İdaresi Vali
İl özel idaresi Vali
Belediye Belediye başkanı
Köy İdaresi Muhtar
Kanunsuz Emir
Ast üstün emrini hukuka aykırı bulursa uygulamaz ve emri tekrar yazılı olarak ister.
Amirin emri yazılı olarak vermesi üzerine emri uygular ancak bu durumda sorumluluktan kurtulur.
Konusu suç teşkil eden emirler hiçbir şekilde uygulanmaz emri yerine getiren ast hiçbir şekilde sorumluluktan kurtulamaz.
İdari Vesayet
Yerinden yönetimin sakıncalarını aşmak üzere uygulanır.
Yerinden yönetim kuruluşlarının özerkliğinin bir istisnasıdır.
Merkezi yönetimin idari ve mali konularda yerinden yönetim kuruluşları üzerindeki gözetim ve denetimidir.
İdari vesayet kural olarak yapılan işlemlerin hukuka uygunluğunun denetlenmesidir.
Vesayet makamı yerinden yönetim organlarının işlemlerini değiştirmez. Onun işlemleri üzerindeki yetkileri
Onama/Onamama
Uygulanmasını erteleme
İşlemler hakkında itiraz ve şikayetleri dinleme
İdari Vesayet Türleri
- Merkezi Yönetimin Yerel Yönetimler Üzerinde
Bakan Belediye başkanı
Vali Belediye başkanı
Kaymakam Belediye başkanı
Kaymakam Muhtar
- Ayrı Tüzel Kişiliği Olan Üst Birimin Alt Birim Üzerinde
Yönetimde bütünlüğü ağlamak amaçlıdır.
Kısıtlı bir denetim mekanizmasıdır.
Yök’ün Üniversiteler üzerindeki yetkisi
Konya Büyükşehir belediyesinin Karatay Belediye üzerindeki yetkisi gibi
Merkezi İdarenin Başkent Teşkilatı
- Cumhurbaşkanı
Cumhurbaşkanı bağı örgütler
DDK
Cumhurbaşkanlığı Genel Sekreterliği
Cumhurbaşkanlığı danışmanlığı
Başyaverlik
Cumhurbaşkanlığı özel kalem müdürü
- Başbakanlık
Başbakanlık teşkilatında başbakandan sonra gelen yetkili kişi başbakanlık müsteşarıdır.
Başbakanlık müsteşarı en yüksek devlet memurudur.
Başbakanlığa bağlı örgütler
- DPT
- MİT
- Diyanet
- Özelleştirme idaresi başkanlığı
- TÜİK
- Vakıflar genel Müdürlüğü
- Hazine Müsteşarlığı
- Dış Ticaret Müsteşarlığı
- Gümrük müsteşarlığı
- Genel Kurmay Başkanlığı
- Basın yayın genel müdürlüğü
- Milli Piyango idaresi
- Anadolu ajansı
- Atom enerjisi kurumu
- Tapu kadastro genel müdürlüğü
- Delet Personel daire başkanlığı
- TOKİ
- Bakanlar Kurulu
Siyasi Görevi: Ülkenin genel siyasetini yürütmek
İdari Görev: Tüzük yönetmelik çıkarmak
- Bakanlıklar
Bakan: bakanlık hizmetlerinin hükümet programı kalkınma planları, yıllık programları, mevzuat uygun yürütülmesinden başbakana karşı sorumludur.
Bakanın idari yetkileri
Devlet tüzel kişiliğini temsil etme
Hiyerarşik yetki
Yönetmelik çıkarma
Harcama
İdari vesayet
Bakanlığın ana hizmet birimleri
… Genel Müdürlüğü
Bakanlığın danışma ve denetim birimleri
Teftiş kurulu
Araştırma ve planlama koordinasyon hukuku müşavirliği
Bakanlığın yardımcı birimleri
Personel genel müdürlüğü
Özel kalem müdürlüğü
Merkeze yardımcı Kuruluşlar
- Danıştay
- Sayıştay
- MGK
- DPT
Merkezi İdare Taşra Teşkilatı
Tek bir bütündür ve devlet tüzel kişiliği inde yer alır.
Taşra teşkilatı içinde anayasada sadece illerden bahsedilir. Anayasa birden çok ili içine alan bölgesel idarelerin kurulabileceğini hükme bağlamıştır ancak anayasada belirtilmesinde rağmen henüz bölge idareleri gerçekleştirilememiştir.
Kanunla Kurulur | Müşterek (üçlü) Kararnameyle |
İl kurulur kaldırılır | Vali atanır |
İlçe kurulur kaldırılır | Kaymakam atanır |
Bir ilçe bir ilden ayrılıp başka bir ile bağlanır | İlçenin komşu illerle sınırları yeniden düzenlenir |
İl/ilçenin adı/merkezi değiştirilir | Bucak kurulur |
Büyükşehir belediyesi kurulur | Belediye kurulur |
Bakanlıklar kurulur-kaldırılır | Bucağın bağlı olduğu ilin değişmesiyle bir ilin sınırı değiştirilir |
Mesleki oda birlikleri kurulur. | |
Üniversite kurulur | |
NOT: Köy ve Belde “iç işleri bakanının onayı” ile kurulur.
NOT: il Özel idaresi kendiliğinden kurulur. |
Taşra Teşkilatı
İl Genel İdaresi
1) VALİ
İlde Devletin, Hükümetin ve ayrı ayrı tüm bakanlıkların temsilcisidir. Her bakana karşı sorumlu olan valiye bütün bakanlar emir ve talimat verebilir.
Vali; il’deki tüm merkezi idare örgütlerinin ve personelin başıdır. Ayrıca bölge kuruluşlarının ildeki birimlerini denetleyebilir.
Vali; ildeki askeri makamlar ve yargı organları üzerinde yetki ve denetleme sahibi değildir.
Vali’nin Görevleri:
- İlde Kanun, tüzük, yönetmelik, hükümet ve bakanlık emirlerini yerine getirmek.
- Genel emirler çıkarmak
- İlde kamu düzenini sağlamak (Kolluk güçlerini kullanarak)
- İldeki Memurlar üzerinde hiyerarşi yetkilerini kullanmak.
- Yabancı ülke konsolosları ve sınır devlet makamları ile hukuki ilişki kurmak.
- İlçeleri, bucakları ve köyleri denetlemek.
- İl sınırları içinde bulunan yerinden yönetimler üzerinde (Belediyeler, Büyükşehir Belediyesi, Köy) üzerinde vesayet yetkisini kullanmak.
- Yabancı devlet temsilcileriyle doğrudan görüşebilir.
- Devlet temsilcisi sıfatıyla resmi törenlere başkanlık eder.
NOT: vali hakkında yapılacak cezai soruşturmayı Yargıtay cumhuriyet Başsavcısı yürütür.
NOT: vali hakkında yapılacak idari soruşturmayı, iç işleri bakanlığı yürütür.
2) İL İDARE ŞUBE BAŞKANLARI
Bunlar bakanlıkların veya bazı bağlı kuruluşların ildeki temsilcileridir. Valiye karşı sorumludurlar.
Bazı il idare şube başkanları;
- İl Mili Eğitim Müdürü
- İl Tarım Müdürü
- İl Bayındırlık Müdürü
- İl Hukuk İşleri
- İl sağlık Müdürü
- Defterdar vb.
3) İL İDARE KURULU
Vali veya Vali Muavini başkanlığında Hukuk işleri, İl Milli Eğitim Müdürü, İl Sağlık, İl Tarım, İl Veteriner, İl Bayındır Müdürü ve Defterdardan oluşan bir kuruldur.
- Danışma kurulu niteliğindedir.
- Valiye yardımcı olur.
İdari bazı yetkiler kullanır.
- İl Mili Eğitim Müdürü
- İl Tarım Müdürü
- İl Bayındırlık Müdürü
- İl Hukuk İşleri Müdürü
- İl sağlık Müdürü
- İl Veteriner müdürü
- İl Emniyet Müdürü
- Defterdar vb.
İlçe İdaresi
İlçelerin kurulması, kaldırılması, bir ilçenin başka bir ile bağlanması KANUNLA olur.
Her ilde birden çok ilçe bulunur. Ayrıca her ilde hiçbir ilçeye bağlı olmayan bucak ve köylerin oluşturduğu birime Merkez İlçe denir. Bunlar valiye bağlıdır. Yani merkez ilçe kaymakama bağlı değildir.
İlçe idaresi üç bölümden oluşur. Bunlar;
- Kaymakam
- İlçe İdare Şube Başkanları
- İlçe İdare Kuruludur.
- KAYMAKAM
Kaymakam, ilçe idaresinin başı, ilçede hükümetin temsilcidir. Kaymakam, askeri makamlar ve yargı organları dışında, merkezi örgütlerin ve personellerin başıdır.
Kaymakam Askeri makamlardan doğrudan doğruya vali gibi yardım isteyemez. Olağanüstü durumlar ortaya çıkınca durumu valiye ve askeri komutana bildirir.
Kaymakamın görevleri şunlardır:
- İlçedeki merkezi kuruluşlar ve bunların personeli üzerinde hiyerarşi yetkilerini kullanmak.
- İlçede kamu düzenini sağlamak.
- İlçede kanun, tüzük yönetmelik ve hükümet kararlarının uygulanmasını sağlamak.
- Yerinden yönetimler üzerinde vesayet yetkileri kullanmak.
- Zabıta alanında düzenleyici işlemler yapmak.
- Kaymakam valinin tersine yetki genişliğine sahip değildir.
- Kaymakam ilçede sadece hükümeti temsil eder. Vali gibi devleti ve ayrı ayrı bakanlıkları temsil edemez.
- Kaymakam vali gibi “Genel emirler” çıkaramaz.
- Kaymakam sınır devlet makamları ve yabancı konsoloslar ile hukuki ilişki kurumaz.
- İLÇE İDARE ŞUBE BAŞKANLARI
Bakanlıkların ilçedeki servisleri olup, ilçe müdürleridir. Kaymakama karşı sorumludurlar.
Bunlar;
- Yazı işleri müdürü
- Emniyet Amiri
- Malmüdürü
- Jandarma Komutanı
- Milli Eğitim Müdürü
- Tarım Müdürü
- İLÇE İDARE KURULU
Başkanlığını Kaymakamın yaptığı;
- Yazı İşleri Müdürü
- Mal Müdürü
- Veteriner
- Sağlık Ocağı Hekimi
- İlçe Milli Eğitim Müdürü
- Tarım ve Köy İşleri Müdüründen
oluşan kurula denir.
BUCAK YÖNETİMİ (BUCAK – NAHİYE İDARESİ)
Merkeze uzak birbiriyle sosyal ve ekonomik yönden ilişkili köy ve kasabaların merkez adına yönetilip denetlendiği idari birimdir.
1) BUCAK MÜDÜRÜ
Bucaktaki en büyük hükümet memuru olup, bucakta hükümetin temsilcisidir. Bucak müdürleri İçişleri Bakanınca atanırlar ve Valinin emrine verilirler.
Bucak Müdürünün görevleri;
- Bucakta kanun, tüzük, yönetmelik ve hükümet kararlarının yayımlanmasını ve uygulanmasını sağlamak.
- Bucakta kamu düzenini korumak.
- Bucaktaki tüm merkezi idare kuruluşlarını denetlemek.
2) BUCAK MECLİSİ
Seçimlik ve Doğal üyelerden oluşur.
Bucak meclisi doğal üyeleri;
- Bucak Doktoru veya sağlık memuru
- Veteriner
- Tarım Öğretmeni, başöğretmenler doğal üyelerdir.
Seçimlik üyeleri; Bucağa bağlı belediye meclisleri ve köy ihtiyar kurulları tarafından kendi aralarından veya kasaba köy halkından seçtikleri üyelerden oluşur.
Görevi; Bucağa bağlı köy ve belediyelerin yerel nitelikli ihtiyaçlarını belirleyip düzenlemektir.
3) BUCAK KOMİSYONU
Bucak meclisinin seçtiği üyelerden oluşur. Başkanı Bucak Müdürüdür. Bucak komisyonu, bucak meclisinin toplantıda bulunmadığı zamanlarda onun görevini yerine getirir.
4) Bölge İdaresi (Bölgesel Örgütler)
Birden fazla ili içinde alan merkezi idare teşkilatıdır. Kamu hizmetlerinin görülmesinde verim ve uyumu sağlamak amacıyla kurulur. Bölge düzeyinde örgütlenen tek bakanlık vardır. Çalışma ve sosyal güvenlik bakanlığı, çalışma bölge müdürlüğü
- Yerel Yerinden Yönetim
Tüzel kişiliği vardır
Ayrı bir mal varlığı ve bütçesi vardır.
Sınırlı da olsa belli bir özerklikleri vardır.
Yerel yönetimlerin en yüksek karar organları (meclisler) halk tarafından seçilerek iş başına gelir.
Genel yönetimini yerel yönetimler üzerinde vesayet yetkisi vardır
Seçimle iş başına gelen karar organları ancak yargı kararıyla bu sıfatlarını kaybeder.
Merkezi idare tarafından yöneticileri geçici olarak açığa alınabilir ancak görevlerine son verilemez.
Görevleriyle orantılı gelir kaynakları vardır.
Yerel yerinden yönetimlerin
Karar organları MECLİS
YÜRÜTME organları BELEDİYE BAŞKANI VE MUHTAR
NOT: İçinde “ÖZEL” “ENCÜMEN” “MECLİS” (Bucak meclisi istisna) kelimesi geçen yapılar YERİNDEN YÖNETİM’DİR.
- İl Özel İdaresi
İller hem merkezi idarenin taşra örgütü hem de bir yerel yönetim birimidir.
Yerel yönetim olarak il merkezi idareden tamamen ayrıdır.
Tüzel kişiliği vardır
Ayrı bir kanuna gerek olmadan il kurulması için çıkarılan kanuna kendiliğinden kurulmuş olur.
İl özel idaresi ilde yaşayan insanların ortak ihtiyaçlarını karşılamak üzere kurulmuştur.
Taşınır ve taşınmaz malları kendilerine ait bütçeleri vardır. (mali özerklik)
İl çapındaki belli ve sınırlı görevleri yürütür.
Karar organı seçmenler tarafından seçilerek oluşturulur.
İl özel idaresinin görev ve yetkileri
İl sınırları içindeki kara yollarının yapım, bakım ve onarımını yapar
İlin gelirleri oranında bataklık ve göllerin kurutulması ve ıslahı
İlköğretim kurumlarının açılması
Yerel sanayinin teşvik edilmesi
Belediye sınırları içinde; sağlık, tarım, sanayi, ticaret, turizm, eğitim, bayındırlık, sosyal yardım vb.
Belediye sınırları dışında; imar, yol, su, kanalizasyon, gençlik ve spor, orman köylerinin desteklenmesi, ağaçlandırma, park ve bahçe tesisi vb. hizmetler
İl Özel İdaresinin 3 organı vardır.
Vali, İl Genel Meclisi, İl Daimi Encümeni
Vali
İl tüzel kişiliğinin temsilcisidir.
İl özel idaresinin yürütme organı ve vesayet makamıdır.
İl özel idaresinin bütçesini hazırlar ve uygular.
İl adına hukuki işlem yapar.
İl özel idaresinin aldığı karar ve önlemlere uymayanlara bazı cezalar verir. (idari para cezası, iş yeri kapatma vb.)
NOT: vali ilçeler düzeyindeki il özel idare hizmetlerini, kaymakam eliyle yürütür. Bu durumda kaymakam valinin yetkilerini kullanır ve valiye karşı sorumludur.
NOT: il özel idaresinin gelir kaynakları
Genel bütçeden ayrılan pay
Emlak vergisinden ayrılan pay
İşletmelerden alınan resim ceza ve kira gelirleri
İl Genel Meclisi
İl özel idaresinin en üst karar organıdır.
İldeki seçmenlerce parelerin gösterdiği adaylar arasından 5 yıl için seçilir. Bir bakıma ilin milletvekilleridir.
İlle ilgili bütün kararlar buradan çıkar
Başkanı üyeler arasından seçer
Aldığı kararların tam metni 5 gün içinde valiye gönderilir. Üye sayısı ilin nüfusu ve ilçe sayısına göre değişir.
Vali onaylamak istemediği kararlar için Danıştay’a itirazda bulunur. Danıştay’ın vereceği karar esastır.
İl genel meclisi görevlerini yapmaz ya da göreviyle ilgili olmayan siyasi kararlar alırsa içişleri bakanının bildirisi üzerine Danıştay kararıyla feshedilir.
İl Genel Meclisinin görevleri
İl bütçe ve kesin hesabını kabul eder.
Encümen ve ihtisas komisyonları üyelerini seçer
Yapılacak işlere ait yıllık programları görüşüp onaylar
Yönetmelikler çıkarır.
İlin mallarına ilişkin tasarruflar yapar
İstikraz sözleşmesi yapar
İmtiyaz verir.
Vergi resim ve harçların miktarını belirler
Borçlanma ve şartlı bağışlara karar verir.
İl çevre düzeniyle belediye sınırları dışındaki alanların imar planlarını görüşüp karara bağlar
İl Daimi Encümeni
Başkanı validir.
Danışma ve karar organıdır.
5 üyesini il genel meclisi 5 üyesini vali seçer
Valinin katılmadığı Encümen toplantısına genel sekreter başkanlık eder.
Gündemi vali belirler
Üyeler 1 yıl için seçilir.
Her yıl mayıs ve kasım aylarında iki kez toplanır.
İl Daimi Encümenlerinin Görevleri
Kamulaştırma ve ihale işlerine bakar
il bütçe tasarısını inceler ve onaylar
belediye sınırları dışındaki umuma açık yerlerin açılış ve kapanış saatlerini belirler
valinin havale ettiği konuları görüşür
acil durumlarda il genel meclisinin görev alanına giren konularda meclis adına karar alır. Bu karar ilk meclis toplantısında onaya sunulur.
- Belediyeler
Kamu tüzel kişiliği vardır. İdari ve mali özerkliğe sahiptır.
Müşterek kararnameyle kurulur.
Organları halk tarafından seçilir.
İl ve ilçe merkezlerinde nüfusa bakmadan belediye kurulur.
Nüfusun 5000 ve üzeri olan yerlerde belediye kurulabilir.
Belediyeler merkezi bütçeden paylarını İLLER BANKASI aracılığıyla alır.
Sağlıkla ilgili her türlü tesisi açabilir ve işletebilir.
Okul öncesi eğitim kurumları açabilir.
Gıda bankacılığı yapabilir.
Belediyenin sınırları, belediye meclisinin kararı, Kaymakamın görüşü valinin onayıyla kesinleşir.
Belediye idaresinin üç organı vardır. Belediye Başkanı, Belediye meclisi, Belediye Encümeni
Belediye Başkanı
Belediye idaresinin başı ve belediye tüzel kişiliğinin temsilcisidir.
Yöre haklı tarafından seçilir(adi çoğunlukla seçilir)
Görev süresince profesyonel spor kulüplerinin başkanlığını yapamaz ve görev yapamaz
Görev süresince siyasi partilerin yönetim ve denetim organlarında görev alamaz.
Belediye başkanını geçici olarak görevden iç işleri bakanı alır.
Kesin kararı Danıştay verir.
UYARI! Belediye başkanlığının boşalması durumunda, belediye meclisi aralarında gizli oyla bir başkan ya da başkan vekili seçer.
Belediye Meclisi
Belediye idaresinin en yüksek görüşme ve karar organıdır.
Üyelerini belde sakinleri seçer
Üyelik için seçimden önce en az altı yıl o yörede oturmuş olmak şarttır.
Üye sayısı dokuzdan az olmaz.
Başkanlığını belediye başkanı yapar. Belediye meclisi belediyeyle ilgili olmayan siyasi kararlar alırsa iç işleri bakanının teklifi üzerine Danıştay tarafından feshedilir.
Belediye Meclisinin Görevleri
Bütçe ve kesin hesabı görüşüp kabul eder.
Beldenin imar planını kabul eder.
Kamu hizmeti imtiyazı verir.
Borçlanmaya karar verir.
Hizmetlerden alınacak vergi ve resimlere ait tarifleri kabul eder.
Belediye Encümeni
Belediyenin danışma ve ikinci karar organıdır.
Üyelerinin bir kısmını belediye meclisi bir kısmını belediye başkanı seçer
Haftada en az bir kere toplanır.
Başkanı belediye başkanıdır.
Belediye Encümeninin Görevleri
Kamulaştırma kararı alır.
Başkanın hazırladığı bütçe tasarısını inceler
Belediye cezaları hakkında kanuna uygun olarak ceza verir.
Belediye memurlarının özlük işleri hakkına karar verir.
Taşıma araçlarının ücretlerini belirler
Belediye sınırları içindeki umuma açık yerlerin açılış ve kapanış saatlerini belirler
Belediye bütçesi
Belediye başkanı hazırlar
Encümenin görüşü alınır
Belediye meclisi kabul eder
Vali onaylar
Gelirleri
Genel bütçeden ayrılan pay
Emlak vergisi payı
Çevre temizlik vergisi
Yapıyorsa, işletmecilik gelirleri
Vergi, resim, ruhsat harçları
- Büyükşehir Belediyeleri
1984’te KHK ile kurulmuştur.
Ayrı kamu tüzel kişiliği ardır.
İdari ve mali özerkliği vardır.
Kurulabilmesi için en az üç ilçe veya ilk kademe belediyesinin bulunması gerekir.
Sadece il merkezlerinde kurulabilir.
Nüfusu 750binden fazla olan il merkezlerinde kurulabilir.
UYARI! Büyükşehir Belediye başkanının yardımcısı yoktur. Ondan sonra gelen kişi genel sekreterdir.
Büyükşehir Belediyesinin 3 Temel Organı vardır
Büyükşehir belediye Başkanı
Büyükşehir Belediye Meclisi
Büyükşehir Belediye Encümeni
Büyükşehir belediyeleri
- Ankara
- Adana
- Antalya
- Adapazarı
- Bursa
- Diyarbakır
- Denizli
- Erzurum
- Eskişehir
- Gaziantep
- İzmir
- İstanbul
- İzmit
- Kocaeli
- Kayseri
- Konya
Aday iller
- Mersin
- Samsun
- Malatya
- Şanlıurfa
- Köy İdaresi
Köy idaresi 1924 köy kanunu ile kurulmuştur.
Nüfusu 150 ile 5000 arasında olan birimdir.
İç işleri bakanının onayıyla kurulur.
Tüzel kişiliğe sahiptir.
Köy idaresinin 3 Temel Organı vardır
Köy Muhtarı
Köy Derneği
İhtiyar Meclisi
Köy Muhtarı
Köyün başı ve yürütme organı, temsilcisidir.
Devletin köydeki organıdır. Maaşını devletten alır.
Köy derneği tarafından 5 yıl için seçilir.
Siyasi partiler muhtar seçimlerinde aday gösteremez
Bütçeyi hazırlar
Yapacağı işler devlet işleri ve köy işleri olarak incelenmiştir.
Devlet İşleriyle ilgili görevleri
Kanunları mevzuatı ilan eder
Hükümet kararlarını anlatır.
Köyün güvenlik ve sağlığını korur.
Salgın ve bulaşıcı hastalıkları hükümete bildirir.
Vergi ve asker toplamada hükümete yardımcı olur
Nikah kıyar
Adli işlemleri tebliğ eder
Çeşitli belgeleri düzenler
Köy işleriyle ilgili görevleri
Köylünün zorunlu işlerini yapar
Köy derneği ve ihtiyar meclisinin kararlarını uygular
Köyün harcamaları konusunda ihtiyar meclisine hesap verir.
Köy işlerinde hem davacı hem davalı olarak mahkemelerde bulunur.
Köy işlerine harcanacak paraları toplar
Not: muhtarın tüm işlemleri mahalin en yüksek amirinin onayına tabidir.
Not: Muhtarı il/ilçe idare kurulu görevinden alır.
Köy Derneği
Köydeki 18 yapından büyük tüm seçmenlerden oluşur.
Doğrudan demokrasının tek örneğidir.
Köy ihtiyar meclisi ve köy muhtarını seçer
Köyün isteğe bağlı işlerini zorunlu hale getirir
İhtiyar meclisi ya da muhtar köye karşı dava açarsa köy tüzel kişiliğini köy derneği temsil eder.
İhtiyar Meclisi
Köy idaresinin karar organıdır.
Bazı kararları kaymakam/valinin onayıyla yürürlüğe girer
Doğal Üyeler; Köy imamı ve öğretmendir.
Seçimlik Üyeler 25 yaşını doldurmak, en az altı yıl o köyde oturuyor olmak
İhtiyar meclisinin başı köy muhtarıdır.
Köy İhtiyar Meclisinin Görevleri
Kamulaştırma kararı verir.
Köyün işlerini mecburi olandan başlayarak sıraya koyar
İmeceye karar verir.
Salma vergisinin (köy halkının geliri oranında alınan bir vergidir) miktarını belirlemek
Para cezası verir.
Muhtarların harcamalarını denetler
- Hizmet Yerinden Yönetim
Teknik bilgi ve uzmanlık isteyen belli bir hizmeti yürütmek için kurulmuştur.
Sadece belli bir ihtiyacı karşılamaya yönelik faaliyet gösteriri başka bir hizmette bulunmaz.
Kamu tüzel kişiliğine sahiptir.
Özerkliği vardır.
Ayrı bir mal varlığı ve bütçesi vardır.
Vesayet denetimine tabidir.
- İdari Kamu Kurumları
Mali denetimlerini Sayıştay yapar
Sosyal hizmetler ve çocuk esirgeme kurumu
Vakıflar genel müdürlüğü
DSİ
Kara yolları Genel müdürlüğü
Köy hizmetleri genel müdürlüğü
Tarım ve toprak reformu genel müdürlüğü
Osman genel müdürlüğü
- Kamu İktisadi teşebbüsü (KİT)
KİT, KİK, İDT
Bakanlar kurulu kararıyla kurulur
Tüzel kişiliği vardır.
Sorumlulukları sermayeleriyle sınırlıdır.
Mali denetimini Sayıştay yapar
Genel muhasebe kanunu ve Devlet İhale kanununa tabi değildir
- İktisadi Devlet Teşekkülü (İDT) Ziraat Bankası , DMO, Devlet yatırım bankası Türkiye Denizcilik Kurumu
- Kamu iktisadi Kuruluşu (KİK) TCDD, Posta işletmeleri genel müdürlüğü vb.
- Müessese
- Bağlı ortaklık
- İşletme
- İştirak
NOT: KİT ifadesi mevzuatımızda ilk kez 61 Anayasasında kullanılmıştır.
- Sosyal Kamu Kurumları
Türkiye iş kurumu, SGK
- Bilimsel, Teknik ve Kültür Kamu Kurumları
YÖK, Üniversiteler, TÜBİTAK, TRT, Atatürk Dil Tarih Kurumu, RTÜK, Devlet Opera ve Balesi, Devlet Tiyatroları vb.
- Kamu Kurumu Niteliğindeki Meslek Kuruluşları
Odalar, Barolar, Borsalar, Birlikler
Düzenleyici ve Denetleyici Kurumlar (Bağımsız İdari Otoriteler)
Tüzel kişiliğe sahiptirler
Özerktir (Merkezi idare bu kurumlara emir veremez.)
Vesayet denetimine tabidir.
Organlarındaki kamu görevlileri Bakanlar kurulu tarafından atanır. (İstisnası RTÜK TBMM seçer)
İdari anlamda yaptırımları vardır(para cezası, Ruhsatın iptali, faaliyet durdurma, ekran karartma)
Bağımsız İdari Otoriteler (üst kurullar)
- RTÜK
- SPK
- Rekabet Kurumu
- BDDK
- Kamu İhale Kurumu
- Telekomünikasyon Kurumu
- EPDK
- TABDK
Notlar:
- Hükümetin RÜTK ile ilişkilerini Başbakanlılık tarafından yürütülür
- SPK, İMBK ve üyelerini de denetler
- Rekabet Kurumu, Özelleştirme idaresi tarafından yapılan satışları da inceleyip denetler.
- Ülkede bir banka kurulması ya da yabancı bir bankanın TMSF’ye devrine BDDK karar verir.
- Türkiye’nin ilk sektörel düzenleyici kurumu telekomünikasyon Kurumudur.
Kamu Tüzel kişiliği olmayan Kurumlar
- TBMM
- Cumhurbaşkanlığı
- Başbakanlık
- Tüm yargı organları
- YSK
- Bankalar
- İl-ilçe-bucak idaresi
- HSYK
- Devlet Denetleme Kurulu
- Emniyet genel müdürlüğü
- Diyanet işleri başkanlığı
- DPT Müsteşarı
- MGK Genel Sekreterliği
- MİT müsteşarlığı
- Jandarma Genel Sekreterliği
- Sahil güvenlik sekreterliği
- Hazine, Dış ticaret, Gümrük, Denizcilik müsteşarlıkları
- AB genel sekreterliği
- Devlet Personel Başkanlığı
- Özürlüler idaresi başkanlığı
- DSİ genel müdürlüğü
- Köy hizmetleri genel müdürlüğü
- Köy hizmetleri genel müdürlüğü
- Tapu ve kadastro genel müdürlüğü
- SGK
İdarenin Mal Edinme Yolları
- Kamulaştırma
- Müsadere
- Devletleştirme
- Kamulaştırmasız el atma
- Geçici işgal
- İhale
- İstimval
Kamu Mallarının Özellikleri
Kamu tüzel kişilerine aittir
Devredilemez, haczedilemez, ipotekleşemez
Zaman aşımı yoluyla özel kişiler tarafından kazanılamaz
Üzerinde sınırlı ayni haklar tesis edilemez
Tapuya tescil zorunluluğu yoktur
Özel olarak korunur
Kamu malının tahsis amacıyla bağdaştığı ölçüde kiraya verilmesi mümkündür.
Bazı kamu malları bu nitelikleri aldırıldıktan sonra satılabilir
Kamu mallarına zarar verenler özel mallara zarara verenlerden daha çok ceza alır.
Memurluk mesleğinin temel ilkeleri
- Sınıflandırma
- Genel idare hizmetleri
- Teknik hizmetler
- Sağlık ve yardımcı sağlık hizmetleri
- Eğitim ve öğretim hizmetleri
- Avukatlık hizmetleri
- Emniyet hizmetleri
- Yardımcı hizmetler
- Mülki idare amirliği hizmetleri
- Milli istihbarat hizmetleri
- Kariyer
Memurun yaptığı hizmetler için gerekli bilgi ve yetişme şartlarına uygun bir şekilde sınıfı içinde en yüksek derecelere kadar ilerleme imkanına sahip olmasıdır.
- Liyakat
Göreve layık olma görevin gerektirdiği nitelik ve yetenekleri taşımayı ifade eder.
İstisnayı Memurluk
- Cumhurbaşkanlığı genel sekreterliği
- Bakanlar kurulu sekreterliği
- MGK sekreterliği
- TBMM memurlukları
- MİT memurları
- Özelleştirme İdaresi memurları
- Başbakan ve bakanlık müşavirlikleri
- Savunma sanayi müsteşarlığı
- TOKİ başkanı
- Gelir idaresi başkanı
- Vali
- Elçi, Büyükelçi, Daimi temsilcilikler
- Din işleri Yüksek Kurulu üyeleri
- Özel kalem müdürlükleri
- MSB ve TSK kadrolarında özel nitelikli olarak gösterilen görevler
Devlet Memuru Olmanın Genel Şartları
T.C. vatandaşı olmak
18 yaşını doldurmak
En az ilköğretim mezunu olmak
Kamu haklarından kısıtlı olmamak
Taksirli suçlar haricinde ağır hapis cezası almamış olmak
Devlete karşı ya da yüz kızartıcı suç işlememiş olmak
Askerlikle ilişkisi bulunmamak
Hizmeti yapmaya engel genel sağlık problemi bulunmamak
Memurların Yükümlülükleri (Müspet Ödevleri)
Anayasa ve kanunlara saygılı davranmak
Hizmeti şahsen ve kesintisiz bir biçimde yürütme
Hiyerarşik üste bağlılık ve itaat
Kıyafet mecburiyeti
Davranışlarında özel bir itina gösterme
Mal bildiriminde bulunma
İkamet mecburiyeti
Tarafsızlık
Resmi belge araç ve gereçleri iade
Memurlara uygulanan Yasaklar (menfi ödev)
Başka bir görev alma
Ticaret veya başka bir gelir getirici işle uğraşma
Taraflı davranma
Sayasal faaliyette bulunma siyasi partilere üye olma
Dernek kurma ve derneklere üye olma
Toplu eylem ve hareket yasağı
Grev yasağı hediye ve çıkar sağlama yasağı
Gizli bilgileri açıklama yasağı
Ayrıldığı kuruma karşı görev alma yasağı
Basına demeç verme yasağı
Devlet Memurlarına verilen haklar
- Güvenlik hakkı ve hizmet hakkı
- İlerleme ve yükselme hakkı
- İzin hakkı
- Aylık hakkı
- Sosyal yardım hakkı
- Sendika hakkı
- Emeklilik hakkı
- İsteme hakkı
- Dava ve şikayet hakkı
- Yolluk hakkı
- Toplu sözleşme hakkı (2010 Anayasa değişikliğiyle geldi)
Memurlara Uygulanan Disiplin Cezaları
- Uyarma
- Kınama
- Aylıktan Kesme
- Kademe ilerlemesinin durdurulması
- Devlet memurluğundan çıkarılma
Devlet Memurluğunun Sona Erdirilmesi
Çekilme
Çekilmiş sayılma ( Müstafi)
Meslekten Çıkarılma
Koşullarda eksiklik
Bağdaşmazlık
Ölüm
Emeklilik
KIRMIZI FOTOKOPİ
Sadede lise KPSS konusumu yoksa genel vatandaşlık dersi konu anlatimidir ?