İSLAMİYET ÖNCESİ TÜRK TARİHİ

Türk kelimesi ;türeyen,çoğalan,miğfer,güçlü,erdemli,olgun anlamına gelir.Türk kelimesi Çin ,Bizans, Arap, Pers (İran) kaynaklarında geçer.

TÜRK GÖÇLERİNİN NEDENLERİ

• Çin ve Moğol baskısı
• Kuraklık (iklim değişikliği )
• Yeni yerler görme isteği
• Nüfusun artması
• Türk cihan hâkimiyeti iddiası
• Boylar arası mücadele
• Göç eden bir boyu diğerinin de takip etmesi

TÜRK GÖÇLERİNİN SONUÇLARI

• Kültürel etkileşim yaşanmıştır.
• Göç eden Türklerin dil ve din yapısında değişiklikler olmuştur.
• Türk tarihinin bir bütün içinde incelenmesi zorlaşmıştır.
• Gidilen bölgelerde Türkler devlet kurmuşlardır.
• Bilinen ilk Türk boyu İskitler’dir. Günümüzde Rusya’da yaşayan Yakut Türkleri İskitlerin torunları olarak kabul edilir. Bozkırın Kuyumcuları olarak bilinirler.
• Bilinen ilk Türk devleti ise Asya Hun Devleti’dir.

ASYA HUN DEVLETİ

• Başkenti Ötüken’dir. Türklerin milli başkentidir.
• En bilinen hükümdarı Mete Han’dır.
• Türk tarihinde bütün Türk boylarını bir bayrak altında toplayan ilk devlettir.
• Mete Han bulduğu onluk sistem sayesinde kalabalık ve düzensiz Çin ordularını mağlup edip onları vergiye bağlamıştır.(Milli benliklerini kaybetmemek kalabalık Çin nüfusu içinde asimile olmamak için)
• Metehan ‘ın ölümünden sonra devlet ikiye ayrılmıştır.

KAVİMLER GÖÇÜ SONUÇLARI

• Doğu imparatorluğu ikiye ayrıldı.
• Avrupa’nın bugünkü milletleri oluştu.
• Avrupa da Hristiyanlık yayıldı.
• Avrupa da feodalite rejimi (derebeylik)ortaya çıktı.
• Avrupa Hun devleti kuruldu.
• İlk Çağ kapandı Orta çağ açıldı.

AVRUPA HUN DEVLETİ

• En önemli hükümdarı Attila’dır.
• Attila Doğu Roma üzerine yaptığı seferler sonucu bu devleti Margos ve Anatolyus Antlaşmaları ile vergiye bağladı. Daha sonra ise Roma’ya kadar gelmiştir. Ancak;
• Papa’nın ricası,
• Doğu’da Sasani tehlikesinin bulunması,
• Roma’nın Hıristiyanlarca kutsal kabul edilmesi,
• Batının gücünü kırdığına inanması gibi sebeplerden dolayı Roma’yı almaktan vazgeçti.
• Atilla’ya bu olaydan sonra Hıristiyanlar tarafından Tanrı’nın Kamçısı unvanı verildi. Ayrıca Almanların Nibelungen Destanı’nda Attila “ Etzel” olarak geçmektedir. Nibulengen destanı Hun-Burgond mücadelesini anlatmaktadır.

AVARLAR (JUAN JUAN)

• İstanbul’u kuşatan ilk Türk devletidir.(Sasaniler ile birilikte)
• Avarlar Hunlar gibi hem Orta Asya’da hem de Avrupa da devlet kurmuşlardır.

PEÇENEKLER

• Devlet kuramamışlardır.
• 1071 Malazgirt Savaşı sırasında taraf değiştirerek savaşın kazanılmasını sağlamışlardır.
• Bizans’ta ücretli askerlik yapmışlardır.

KUMANLAR

• Oğuzlar ile yaptıkları mücadeleler Dede Korkut hikâyelerine, Ruslarla yaptıkları mücadelelerle İgor destanına konu olmuştur.

SİBİRLER

• Bugünkü Sibirya’ya adını veren Türk boyudur. Sibir veya Sabar “Yolundan sapan” demektir.

BULGARLAR

• İtil Bulgarları: İslamiyeti kabul ettiler. İlk Müslüman Türk Devleti’dir.(Almış Han zamanında)(2015 Müfredat Değişikliğidir.)
• Tuna Bulgarları: Hıristiyanlığı kabul ettiler. Çar Unvanını kullanan ilk Türk devletidir.

ORTA  ASYA’DA KURULAN TÜRK DEVLETLERİ VE BOYLARI

KÖKTÜRKLER

• Kurucusu Bumin Kağan’dır.İl kağan Unvanıyla başa geçmiştir.
• Türk adıyla kurulmuş ilk Türk devletidir.
• Orta Asya’dan Bizans’a ilk elçi gönderen (yani ilk diplomasiyi başlatan) devlettir. Elçinin adı Manyak’tır.
• Asya Hunları’ndan sonra Orta Asya’da siyasi birliği kuran ikinci Türk devletidir.
• İpek yoluna hâkim olabilmek için Akhunlar’a karşı Sasanilerle, Sasaniler’e karşı Bizans’la işbirliği yapmıştır. Zamanla Çin Devleti tarafından yıkılmışlardır.

Bu esaret döneminde Çin e karşı ilk istiklal hareketini Kürşad başlatmıştır.(İlk milli istiklal ayaklanmasıdır.) Kürşad’dan hariç Nişufu denilen bir askerde isyan etmiştir.

 KUTLUKLAR (II.KÖKTÜRK)

• Orhun Abideleri bu devletin zamanında yazılmıştır.
• Batılıların “Türklerin Bismarc’ı” dedikleri Vezir Tonyukuk bu dönemde yetişmiştir.

UYGURLAR

• Türk tarihinde ilk kez din değiştiren devlettir. (Budizm, Manihaizm )
• İlk defa yerleşik hayata geçen Türk devletidir.
• Zamanla savaşçılık özelliklerini kaybettiler.
• Harf hareketli matbaayı kullandılar.
• Türk tarihinde ilk defa kütüphane kurdular.
• İlk örgün eğitim kurumlarını oluşturdular.
• İlk defa Türk tiyatrosunun temelleri attılar. Yine şan, opera ve pandomim sanatlarında ileri gittiler.
• Moğolları devlet yönetiminde etkilediler. Moğollar Uygurlar için “ Hocam” ifadesini kullanmışlardır.
• Töreleri yazılı hale getirdiler.
• Türk tarihinde bankacılığın temellerini attılar.
• Çinlilerin Uygur veya Tatar tuzu olarak nitelendirdikleri Nişadır denilen madeni kullandılar.

KIRGIZLAR

• Dünyanın en uzun destanı olan Manası oluşturdular.
• Cengiz Han’a itaat eden ilk Türk devletidir.
• Ölülerini yakan tek Türk kavmidir.

OĞUZLAR

• Büyük ve Anadolu Selçuklu ile Osmanlı yı kuran boydur.
• Müslüman olanına Türkmen denir.
• Oğuz adından ilk defa Orhun Abideleri’nde bahsedilir.
• Hristiyan Oğuza “Uz” denir. Günümüzde Uzlar Romanya’nın Dobruca bölgesinde Gagauz Türkleri olarak yaşamlarını sürdürmektedir.

KARLUKLAR

• İslamiyeti kabul eden ilk Türk boyudur
• Karahanlılar devletinin kurulmasında ve Talas Savaşı’nın kazanılmasında etkili olmuşlardır.

HAZARLAR 

• Museviliği kabul eden ilk ve son Türk devletidir.
• Kürk Yolu’nu kullanarak zenginleşmişlerdir.
• Ordularına ücretli askerler almışlardır.
• Hazar denizine ismini vermişlerdir.
• Yaşadıkları döneme Hazar Barış Çağı denilmiştir.
• Müslüman Araplarla savaşarak İslamiyet’in Kafkasya da yayılmasını bir süreliğine engellediler.
• Hazarların içinde yaşayan Müslümanları yönetenlere Hazz adı verilmiştir.
• Günümüzde Polonya’da Karaim veya Karaçay Türkleri olarak varlıklarını sürdürmektedirler

TÜRGİŞLER

• Baga Tarkan kendi adına para bastırdı.
• Hazarlar gibi Müslüman Araplarla savaşarak İslamiyet’in Orta Asya’da yayılmasını bir süreliğine engellediler.

AKHUNLAR ( EFTALİTLER)

• Afganistan’da kurulmuştur.İranlılar tarafından Eftalit olarak isimlendirilmişlerdir.
• Bir süre İpek yoluna hakim olmuşlardır.Hindistan bölgesine ilk egemen olan Türk devletidir.

BAŞKURTLAR

• 1736-39 yılları arasında Rusya’ya başkaldırmışlardır. Günümüzde Rusya’ya bağlı Başkurdistan Devleti olarak yaşamlarını sürdürmektedir.

İSLAM ÖNCESİ KÜLTÜR VE MEDENİYETİ

 

1. DEVLET YÖNETİMİ

• HÜKÜMDAR
• Sembolleri
• Otağ (çadır)
• Nevbet (davul)
• Örgün(taht)
• Asa
• Kotuz (sorguç)
• Ordu
• Toy (ziyafet)
• Kama
• Kemer
• Tuğ (sancak)
• Yay
• Kılıç
• Unvanları
• Kağan
• Hakan
• Han
• Erkin
• İlig
• İdikut
• İlteber
• İlteriş
• Yabgu
• Tanhu
• Şanyü

 

• Hükümdarın görevleri
• Ülkenin bağımsızlığını korumak
• Kurultaya başkanlık etmek
• Törelerin değişmesi için kurultaya istek göndermek
• Ordunun başında sefere çıkmak
• Töreleri uygulamak

Gök tanrının hükümdarı donattığı yetkiler:

• Kut: Siyasi Küç (güç): Askeri                              Ülüş (ülüg): Ekonomik kuvvet

2. DEVLET GÖREVLİLERİ

• Ayuki: hükümet
• Ayguci: vezir
• Apa: sivil yönetici
• Tudun: vergi memuru
• Tamgacı: yazıcı
• Ağılığ: hazineden sorumlu
• Tarkan: komutan
• Sübaşı: Oğuzlar’da komutan
• Yargan: yargıç
• Yarlığ: hakanın emri
• Tigin: hükümdarın oğlu
• Ataman (İnanç)( İnal) Tiginlerin eğitiminde sorumlu devlet görevlisi.
• Şad: hanedan üyesi komutan
• Tutuk: askeri vali
• Otacı: tabip
• Böri: kağan muhafızları

3. İKİLİ TEŞKİLAT (FEDERATİF DEVLET ANLASYIŞI )

Batı: Yabgu batı kanadı sorumlusu Doğu: Hakan

Federatif devlet anlayışı bulunur. Yani batı içişlerinde serbest dış işlerinde doğuya bağlıdır.

4. KURULTAY (TOY,KENGEŞ)

• Hükümdarı seçer ve törelere uymayan hükümdarları görevinden azleder.
• Hükümdarın isteği ile töreleri değiştirir.
• Savaş barış antlaşma gibi devlet ve toplumsal kararlar alır.

Üyeleri şunlardır;

• Hakan
• Hatun: Elçi kabul eder, asker ve sarayı var, devleti yönetir.
• Hanedan üyeleri
• Boy beyleri
• İleri gelenler
• Komutanlar

Kurultay’a katılan tüm üyelere Toygun adı verilir.

5. HUKUK

• Sözlü hukuk kurallarına töre denir.
• Töreleri yazıya geçiren Uygurlar’dır.
• Töreler hakanın isteği ile kurultayın kararıyla değişir.
• Göçebe yaşamdan dolayı hapis cezaları kısadır.
• Töreye hakan da dâhil herkes uymak zorundadır.

6. SOSYAL HAYAT

• Managomi tipi evlilikler görülür
• Halkın kaldığı çadırlara yurt adı verilir
• Toplumsal sıralama şöyledir.(Yukarıdan aşağıya)
• İl : devlet
• Budun : millet
• Boy: bod
• Urug: sülale
• Oguş : aile

Göçebe yaşamın sonuçları;

• Savaşçılık özelliği artmıştır.
• Yazı geç kullanılmıştır.
• Sınıf farklılıkları görülmez.
• Hayvan üslubu kullanılır.
• Mimari bulunmaz.
• Sanat eserleri taşınabilir malzemeden yapılır.
• Hapis cezaları kısadır.

7. DİN VE İNANIS

• DİNLER
• Gök tanrı
• Hrıstiyan
• Musevilik
• Maniheizm
• İslamiyet
• Budizm
• İNANÇ
• Atalar kültü: Öldükten sonra ataları ziyaret etme.
• Doğalar kültü: Doğadaki bazı varlıkların kutsal olduğuna inanma.
• Şamanizm : Büyü,sihir.
• Totem :
• KAVRAMLAR
• Kült: İnanç
• Kurgan: Mezar
• Balbal: Mezartaşı (bengütaş)(Akkoyunlular ve Karakoyunlular bu geleneği sürdürmüşlerdir.)
• Kam(baksı): Din adamı
• Şaman: Din adamı
• Tamu: Cehennem
• Uçmağ: Cennet
• Eşük: Kefen
• Yuğ: Cenaze töreni

8. ORDU

Onlu sistem sıralaması

• On takım           onbaşı
• Yüz bölük          yüzbaşı
• Bin tabur            binbaşı
• Onbin tümen         tümenbaşı

Türklerin onlu sistemi kullanılmasıyla beraber hemen hemen bütün Türk ve dünya devletleri bu sistemi kullandı.

• Türkler dünyayı en çok askerlik alanında etkiledi.
• Ordu-millet anlayışı bulunur.
• Savaş öncesi düşmanın durumunun öğrenilmesi amacıyla Yelme adı verilen keşif birlikleri gönderilir.
• Ordu, Hilal (turan),Sahte Ricat (geri çekilme) Kurt Kapanı ve Pusu taktikleri kullanmıştır.

9. EKONOMİ

PARA	CİNSİ	DEVLET
Yarmak	Bez	Köktürkler
Kamdu	Bez	Köktürkler
Kuanpoyu	Bez	Uygurlar
Çav	Kağıt	Uygurlar
Böz	Bez	Uygurlar

Not: Türk tarihinde parayı ticarette bir değişim aracı olarak kullanan ilk devlet Köktürkler’dir.

10. SANAT

• Minyatür
• Fresko:duvar resmi (Bu resimle uğraşanlara Bedizci denir.)
• Çadırcılık
• Dokumacılık
• Halıcılık
• Maden işlemeciliği
• Çinicilik
• Heykel (balbal taşlarının yontulması)

11. YAZI DİL VE EDEBİYAT

• Alfabe;
• Köktürk (Orhon)
• Uygur
• Çin
• Soğd (İran)
• Kiril
• Fars
• Arap
• Latin
• EDEBİYAT

YAZILI EDEBİYAT

1.ORHUN ABİDELERİ

• yy yazılmıştır.
• Moğolistan’da bulunur.
• Türk tarihi ve edebiyatının ilk yazılı örneğidir.
• Thomsen tarafından okunmuştur.
• Hükümdarın halka karşı görevleri anlatılır.
• Vezir Tonyukuk (725) Bilge Kağan (732) ve Kültigin (735) adına Yollug Tigin tarafından dikilmiştir.
• İlk Türk tarihçisi ve yazarı vezir Tonyukuk’dur.
• Runik yazı çeşidindeki işaretler kullanılmıştır
• Bir tarafı Türkçe bir tarafı Çince’dir.
• Kutluklar zamanında dikilmiştir.

2.Şine Uşu ,Karabalgasun Moyen-Çur  ve Taryat (Terhin): Uygurlara aittir.

3. Yenisey Yazıtları: Kırgızlara aittir.

SÖZLÜ EDEBİYAT

• Sav:           Atasözü
• Koşuk:                 Kopuz (saz) eşliğinde söylenen şarkılar)
• Sagu: Ağıt
• Hikaye : Dede korkut (Oğuz –Kıpçak mücadelesi)

• Destanlar
• ALPER TUNGA/ŞU : İSKİTLER
• ERGENEKON/BOZKURT: KÖKTÜRKLER
• OĞUZ KAĞAN: ASYA HUN
• TÜREYİŞ VE GÖÇ : UYGURLAR
• ATTİLLA /SİHİRLİ GEYİK: AVRUPA HUN
• MANAS : KIRGIZLAR

İLK MÜSLÜMAN TÜRK DEVLETLERİ

TALAS SAVAŞI:

Orta Asya’ya egemen olabilmek için Çinliler ile Abbasiler arasında yapılan savaşı Karlukların yardımı ile Abbasiler kazanmıştır.

-Bu savaş sonunda Abbasilerin hoşgörüsünden etkilenen Karluklar topluca İslamiyet’e girdi. Bu olay Türk-İslam tarihinin başlangıcı sayılır.

-Ayrıca ilk defa kağıt Çin dışında Semerkant’ta (Şehirlerin şahı) üretimine başlanmıştır.

ORTA ASYA DA KURULAN İLK MÜSLĞMAN TÜRK DEVLETLERİ

• KARAHANLILAR
• Orta Asya’da kurulan ilk Müslüman Türk devletidir.
• Satuk Buğra Han (Abdülkerim) zamanında İslamiyet devletin resmi dini haline geldi.
• Yöneticisi ve halkı tamamen Türk’tür.
• Resmi dilleri Türkçe’dir.
• Türk tarihinin ilk sistemli posta teşkilatını kurdular.
• İlk Türk-İslam medresesini yaptılar. (Tamgaç Buğra Han zamanında yapılan Semerkant Medresesi.)
• Dünyanın ilk burslu öğrencilik sistemini başlattılar.
• İlk Türk –İslam hastanesini (Bimarhane) yaptılar.
• İlk defa gulam sistemini uyguladılar.
• İlk Türk-İslam edebi eserlerini verdiler.
• Ribat adı verilen kervansaraylar yaptılar.
• GAZNELİLER
• Afganistan’ın Gazne kentinde kuruldu.
• Kurulduğu yerden ismini almıştır.
• En önemli hükümdarı Gazneli Mahmut’tur.
• Abbasileri Şii Büveyhoğlu tehlikesinden kurtardığı için halife tarafından kendisine Sultan unvanı verildi.
• Hindistan’a 17 sefer yaparak İslamiyet yaydı. Böylece Hindistan’daki kast sistemi zayıfladı. Bugünkü Pakistan ve Bangladeş devletinin Müslüman olmasında etkili oldu. Bu seferlerin dördüne Biruni’de katılmıştır. Bunun üzerine Sultan Mahmut Biruni için “ Sarayımın en değerli hazinesi.” demiştir.
• 1037 Serash 1038 Nesa ve 1040 Dandanakan Savaşı sonucu Selçuklulara yenilip yıkılma sürecine girmiştir.

MISIRDA KURULAN TÜRK İSLAM DEVLETLERİ

 

• TOLUNOĞULLARI
• Mısırda kurulan ilk Türk İslam devletidir. (Abbasilerden ayrılıp yine Abbasiler tarafından yıkılmıştır.)
• Yöneticileri Türk halkı Arap olduğu için çabuk yıkıldılar.
• Maristan adında hastaneler inşa ettiler.

NOT: Abbasilerin zayıflamasıyla ortaya çıkan küçük devletçiklere Tevaif mülük denir.

• İHŞİTLER (AKŞİTLER)
• Kutsal topraklara (hicaz) egemen olan ilk Türk-İslam devletidir.
• İhşid; “Prens” demektir. Akşit ise “Nur yüzlü” demektir.

• EYYUBİLER
• 1187 yılında Hıttin savaşıyla haçlıları mağlup edip Mısır a egemen olmuşlardır. Eyyubilerde yetişmiş en ünlü tıp bilgini İbni Meymun’dur. Ayrıca Avrupalı şövalyeler arma sistemlerini Eyyubiler’den almışlardır.

• MEMLÜKLER
• Veraset sistemi tek değişik olan Türk devletidir.(Her komutan sultan olabilir.)
• 1260 Ayn Calud ve 1277 Elbistan savaşları ile Moğolları dünyada ilk defa yendiler.
• 1258 yılında İlhanlı devletinin Abbasileri yıkmasıyla halifelik Memlüklere geçmiştir.

BÜYÜK SELÇUKLU DEVLETİ

• Oğuzların Kınık Türklerinin kolu tarafından kuruldu
• 1040 Dandanakan savaşı sonrası İran’da kuruldu. Yurt bulmak için Anadolu’ya keşif hareketlerinde bulundu
• 1048 yılında Bizans devleti savaşı olan Pasinler savaşı kazanıldı
• 1055 Bağdat seferine çıkan Tuğrul Bey Şii Büvehyoğullarını yıktı.(Doğunun ve batının sultanı unvanı Tuğrul beye verildi.)
• 1058 Abbasi halifesi törenle siyasi yetkilerini Tuğrul Bey e devretti. İslam’ın koruyuculuğu Türklere geçti.
• 1064 Sultan Alparslan Hıristiyanlarca kutsal kabul edilen Ani şehrini fethederek halifeden “Ebul Feth” (fetihlerin babası) unvanını almıştır.
• 1071 Sultan Alparslan ile Romen Diyojen arasında Malazgirt Savaşı yapıldı.

MALAZGİRT SAVAŞININ SONUÇLARI

• Anadolu’nun kapısı Türklere açıldı.(1176 Miryakefalon Savaşı ile Anadolu’nun Türk yurdu olduğu kesinleşti.
• Türkiye tarihi başladı.
• Türkleri tek başına yenemeyeceğini anlayan Bizans Avrupalı devletlerden yardım isteyerek Haçlı seferlerine neden olmuştur.
• Anadolu’da ilk Türk devletleri kurulmuştur.
• İlk defa bir Bizans imparatoru Türklere esir düşmüştür.
• Bizans da paralı askerlik yapan Peçenekler ve Uzlar Selçuklular tarafına geçmiştir. Buda savaşın kazanılmasında önemli rol oynamıştır

BÜYÜK SELÇUKLU DEVLETİNİN YIKILMA NEDENLERİ

• Haşhaşilik hareketinin ortaya çıkması (Bâtınilik faaliyeti)(Hasan Sabbah hareketi (Hasan Sabbah dünyanın ilk teröristi sayılır.)
• Abbasilerin gizli faaliyetleri
• Oğuzların devlete küsmesi
• Taht kavgaları
• 1141 yılında Karahitaylar ile yapılan Katvan Savaşı’nın kaybedilmesi
• Melik ve atabeylerin bağımsızlık çalışmaları

ANADOLUDA KURULAN İLK TÜRK DEVLETLERİ (DSMAÇ)

• DANİŞMENTLİLER
• Sivas ve Tokat çevresinde kuruldu.
• Kayseri Ulu camii
• Tokat Çukur Medrese (2014’te bulundu.)
• Yağıbasan medresesi (Niksar/Tokat) (Anadolu’da kurulan ilk medresedir.)
• Anadolu Selçuklu Devleti’ni en çok uğraştıran beyliktir.
• Anadolu Selçuklu Devleti son verdi.
• SALTUKLULAR
• Erzurum ve çevresinde kuruldu.
• Anadolu da kurulan ilk Türk devletidir.
• Mama hatun türbesi
• Tepsi minare
• Üç kümbetler
• Kale camii
• Anadolu Selçuklu Devleti son verdi.

• MENGÜCEKLİLER
• Erzincan ve Divriği çevresinde kuruldu.
• Divriği Ulu Camii ve Külliyesi
• Mengücekliler zamanında Davut Şah döneminin bilim insanı Muvaffakidün Abdüllatif (Tıp,fizik,bilim insanı) Erzincan sarayında yaşamıştır.)
• Mengücek eserleri Erzincan Depremleri yüzünden çoğu günümüze gelmemiştir.
• ARTUKLULAR
• Mardin, Diyarbakır, Batman çevresinde kuruldu.
• Hasankeyf
• Kızıltepe ulu camii
• Malabadi köprüsü
• Semanın medresesi
• Hüsreviye medresesi
• Koçhisar ulu camii
• Necmeddin külliyesi
• Hatuniye medresesi
• Robotik ve sibernetik biliminin kurucusu El Cezeri (İbnül İzz) bu dönemde yaşamıştır.
• Ünlü seyyah Marco Polo Artuklar Devleti’ni ziyaret etmiştir.
• Anadolu Selçuklu Devleti son verdi.
• ÇAKA BEYLİĞİ
• İzmir ve çevresinde kuruldu.
• İlk Türk denizcisi Çakan Bey’dir.
• 1081 yılında kurduğu deniz kuvvetleri günümüzde D.K.K’nın kuruluş yıl dönümü olarak kutlanır.

İlgili Kategoriler

Tarih Ders Notları