Edebiyat Tarihi: Edebiyat tarihi medeniyet tarihinin en önemli kısmıdır. Bir milletin uzun asırlar esnasında geçirdiği hissi ve fikri gelişmeyi edebiyat çatısı altında toplanır.
Edebiyat tarihi o dönemde yaşanılan herşey hakkında bilgi verir. Olaylar kişiler hatta devletler arası ilişkiler edebi metinlerden bakılarak bilgi sahibi olunabilir.
Türk Edebiyatının Dönemlere Ayrılmasındaki Ölçütler
Türk edebiyatının dönemlere ayrılmasında; dil anlayışı, dini hayat, kültürel farklılaşma, sanat anlayışı, coğrafya değişimi, lehçe ve şive ayrılıkları etkili olmuştur.
Destan Dönemi Türk Edebiyatı
(İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatı)
a)Coşku ve Heyecanı Dile Getiren Metinler (Şiir)
* Kopuz adı verilen sazla dile getirilir.
* Milli ölçü olan hece ölçüsü kullanılır.
* Nazım birimi dörtlüktür.
* Dönemine göre sade bir dili vardır.
* Yarım uyak kullanılır.
* Daha çok doğa, aşk, ölüm konuları işlenmiştir.
1) Koşuk: Konusu daha çok doğa, aşk, savaş ve kahramanlıktır. Sığır denilen süreç avlarında söylenen şiirlerdir.
2)Sagu: Yuğ adı verilen ölüm törenlerinde ölen kişinin ardından söylenir.
3)Sav: Dönemin özlü sözleridir.
Önemli Not:
* Koşuk’un halk edebiyatındaki karşılığı koşma divan edebiyatındaki karşılığı gazeldir
* Sagunun halk edebiyatındaki karşılığı ağıt divan edebiyatındaki karşılığı ise mersiyedir.
* Sav’ ın günümüz karşılığı ise atasözleridir
* Destan’ ın halk edebiyatındaki karşılığı yine destan, divan edebiyatındaki karşılığı mesnevi günümüz edebiyatındaki karşılığı ise romandır.
- a) Olay Çevresinde Oluşan Metinler
1) Destan: Ulusların yazı öncesi oluşmuş olağanüstü olaylarla doğaüstü kahramanlıklarla yüklü öyküleyici özellikler taşıyan uzun şiirlerdir.
İnsanlar ilk çağlarda toplum ve doğa olaylarını anlamakta güçlük çektiler her olay onlara önce Tanrı’ yı düşündürdü. Onlara göre gök gürlemesi Tanrı’ nın hiddetiyle ; yıldırımlar ve kasırgalar Tanrı’ nın insanlara verdiği cezalardı. İnsanlar her doğa olayını korkuyla karışık bir hayranlıkla izledi. Bu durumları insanlar birbirine anlatarak ekleyerek destanları oluşturdu.
Özellikleri:
* Toplumun ortak görüşleri yansıtılmıştır.
* Olağanüstü özellikler bulunmaktadır.
* Uzun yazılardır.
* Kahramanları seçkin kişilerdir.
* Dili sadedir.
* Savaş, deprem, yangın… konularını oluşturur.
- a) İlk Türk Destanları
1) Altay-Yakut Dönemi
* Yaratılış Destanı
2) Sakalar Dönemi
* Alp Er Tunga Destanı
* Şu Destanı
3) Hun Dönemi
* Oğuz Kaan Destanı
4) Göktürk Dönemi
* Bozkurt Destanı
* Ergenekon Destanı
5) Uygur Dönemi
* Türeyiş Destanı
* Göç Destanı
- b) İslamiyetin Kabulünden Sonraki Türk Destanları
1) Karahanlı Dönemi
* Satuk Buğra Han Destanı
2) Kazak-Kırgız Kültür Dönemi
* Manas Destanı (En uzun destandır)
3) Türk-Moğol Kültür Dönemi
* Cengizname Destanı
4)Tatar-Kırım
* Timur ve Edilge Destanları
5) Selçuklu Beylikler ve Osmanlı Destanları
* Seyit Battal Gazi Destanı
* Danişment Gazi Destanı
* Köroğlu Destanı
Yazılı Edebiyat (8.yy-11.yy)
* Türkler arasında yazının kullanıldığı devirlerde başlayan bir edebiyattır.
* Eldeki en eski ürünler 5. ve 6. yüzyıla ait Yenisey Irmağının kenarında bulunan Kırgızlara ait mezar taşlarıdır (balbal). Fakat bu yazıtlar bir metin örneği olmadığından ilk yazılı eserler olarak kabul edilmez.
* İlk yazılı eser 8. yüzyılda yazılmış olan Köktürk Abidesi (Orhun Yazıtlarıdır).
Köktürk Abidesi (Orhun yazıtları) *Anı Örneğidir
* İlk yazılı eserimizdir.
* 8. yüzyılda yazılmıştır.
* 38 harften oluşan Köktürk alfabesi kullanılmıştır.
* Moğolistanda yer alır.
* Nutuk örneğidir.
* Kelimelerin tamamına yakını öztürkçedir
* Çin tehlikesinden ve devlet olabilme geleneğinden bahseder.
* Tonyukuk yazıtı, Kül Tigin Yazıtı, Bilge Kağan Yazıtı en önemli yazıtlardır.
* Bu yazıtları ilk kez çeviren Danimarkalı dilci Vilhelm Thomson’ dır.
Uygur Metinleri
Köktürk Devletinin yıkılmasından sonra kurulan Uygur Devletinden kalma eserlerdir.
Bu dönemde oluşturulan metinlerin büyük bölümü budizm ve maniheizm temalı kutsal metin- lerdir. Önemli bir kısmı Moğolca yada Çince’ den çevrilen bu metinlerin en önemlileri şunlardır:
- a) Altunışık (altın ışık): Budizmin kutsal kitabıdır. 700 sayfadan oluşur. Budizm felsefesini anlatır.
- b) Sekiz Yükmek (Sekiz Cennet): Budizm inancını ve felsefesini anlatır
- c) Irg Bitig (Fal Kitabı):
- d) Riyamkara ve Papamkara Hikayesi: