HATAY MESELESİ VE HATAY’IN ANAVATANA KATILMASI
1921 Ankara Antlaşması’nda Hatay ve İskenderun için özel bir yönetim kabul edilmişti.
Fransa 1936’da Suriye ve Lübnan üzerindeki manda yönetimini kaldırınca Türkiye müdahale ederek Hatay ‘in durumunun belirlenmesini istedi.
- Hatay’ın geleceğinin belirlenmesi için halk oyuna başvuruldu. Halkoylaması Milletler Cemiyeti gözetiminde yapıldı.
2-Eylül-l 938 ‘de Bağımsız Hatay Devleti kuruldu.
Tayfur Sökmen ilk cumhurbaşkanı oldu.
Daha sonra Hatay, kendi Millet Meclisinin aldığı bir kararla TÜRKİYE’YE katıldı. 29-Haziran-1939
NOT: (1) TBMM (si Hatay’ın Anavatana katılışını 30-Haziran-1939’da onayladı. 7-Temmuz-1939’da çıkarılan bir kanunla Hatay’ın il olması sağlandı.
NOT: (2) Atatürk’ün hayatının son aylarını büyük bir üzüntü ile geçirmesine sebep olan Hatay meselesi onun dahice siyaseti sayesinde çözümlendi.
NOT: (3) Hatay’ın Anavatana katılması olayında Fransa, Türkiye lehine ılımlı davranmıştır. Bunda Almanya’nın yayılmacı politikalarının etkisi olmuştur.
MONTRÖ SÖZLEŞMESİ 20 TEMMUZ 1936
Lozan’da Boğazlar komisyonu milli hakimiyetimizi sınırlamıştı.
Türkiye geçişi denetleyemiyor ve asker bulunduramıyordu.
İtalya’nın Habeşistan’a saldırması, Almanya’nın Versay ile askersiz olması gereken Ren bölgesine asker sokması ve dünyanın savaş ortamına sürüklenmesi üzerine Milletler Cemiyeti’ne başvurdu.
• 20-Temmuz-l936 ‘da ilgili devletlerle yapılan Antlaşmaya göre:
Boğazlar Komisyonu kaldırıldı.
Türk askeri askersiz bölgeye girecek.
Boğazlar Türk Devletine verildi.
• Ticaret gemileri serbestçe geçecek, ancak askeri gemilerin geçişi sınırlandırılacaktı.
• Savaş sırasında Türkiye Boğazları kapatabilecekti.
• Herhangi bir anda Karadeniz’de bulunabilecek ve Karadeniz’de kıyısı olmayan devletlerin donanmalarına ait savaş gemileri zaman ve ağırlıkları bakımından sınırlandırıldı. Ayrıca, Boğazlardan geçecek savaş gemileri için önceden Türk Devletinden izin alınacaktı. Böylece, boğazlar üzerindeki Türk egemenliği kayıtsız şartsız kabul edildi.
Sözleşme; Fransa İngiltere, Yugoslavya, Romanya, Yunanistan, Sovyetler Birliği ve Türkiye tarafından imzalandı
NOT: (1) Montrö Sözleşmesi ile Türkiye Doğu Akdeniz’de güçlenmiş, milletlerarası dengede önemli bir konuma gelmiştir.
NOT: (2) Görüşmelerde Rusya direnmiş, İngiltere ise Almanya ve İtalya’nın güçlenmesi sebebiyle Türkiye’nin yanında yer almıştır.