SMMM SINAVLARINA YÖNELİK DENETİM DERSİ NOTLARI

[zübeyir]

SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLİK SINAVLARINA YÖNELİK DENETİM DERSİ NOTLARI

Denetimin Tanımı;
İktisadi faaliyet ve olaylarla ilgili iddiaların, önceden belirlenmiş ölçütlere uygunluk derecesini araştırmak ve sonuçları ilgi duyanlara bildirmek amacıyla; tarafsızca kanıt toplayan ve bu kanıtları değerleyen sistematik bir süreçtir.

Denetimin Unsurları (Özellikleri)
1-Denetim bir süreçtir. ( Denetim faaliyeti için gerekli hazırlık işlemleri,kanıt ve bilgilerin toplanması, bunların işlenmesi ve değerlendirilmesi ... gibi işlemler zinciri takip eder , anlık bir olay değildir.)
2-İktisadi faaliyet ve olaylarla ilgili iddialar ,(denetlenen firma tarafından denetçiye sunulan mali tablolar, raporlar ile tüm belgeler işletme yönetimin o döneme ait iddialarıdır.)
3-Önceden belirlenmiş kriterler, (Denetçi. Mali tabloların doğruluğunu araştırırken ; Genel Kabul Görmüş Muhasebe İlke ve Standartlarına , kanun , tüzük, yönetmelik veya işletme yönetimin belirlemiş olduğu kurallara vs. uygunluğunu araştırır.)
4-Uygunluk derecesini tespit etmek; (İddiaların önceden belirlenmiş ölçütlere uygunluğunu belirleyen ölçüdür.Sayısal sapma olarak; mesela satışların %10 unun belgesiz yapıldığı gibi) veya niteliksel olarak verilebilir stoklarla ilgili envanter kayıtları gerçeği yansıtmıyor gibi.
5-Tarafsızca kanıt toplama ve kanıtları değerlendirme ,(Kanıtların objektif şekilde değerlendirilmesidir. )
6-İlgi duyanlara bildirme;
7-Denetim sonuçlarının raporlanması ve bildirilmesi

Kontrol:Denetimin başlangıcı veya denetimden önce gelen faaliyettir.Herhangi bir şeyi istenilen şekilde sonuçlanması için veya belli bir hedefe ulaşmak için bazı önlemler alınır.Bu önlemler sonuçları sağlamak,sonucu kontrol altında tutmak içindir.Önce önlemler alınır sistemler kurulur.Daha sonra uygulanır,uygulamanın sonuçları da ölçülür.Ne derece amaçlanan sonuçlara uygun davranıldığı ortaya konmaya çalışılır.İşte bu süreç içinde amaçlara ulaşmak için alınan önlemler bir kontrol etme faaliyetidir.Daha sonra bu hedeflere ulaşma derecesi veya sapmaların tespiti denetim faaliyetidir.
Teftiş:Bir şeyin aslını,doğrusunu veya işlerin iyi yürütülüp yürütülmediğini anlamak için yapılan inceleme olarak tanımlanabilir.Teftiş denetimden daha dar kapsamlı olanıdır.Denetim bir şeyin geneli için uygulanırken, teftiş bu genel içinde daha özel durumlara uygulanır.Buna uygunluk denetimi de denebilir,herhangi bir alanda uygulanması gereken standart veya norm belirlenmiştir.Teftiş buna ne derece uyulduğunu belirlemek amacı ile yapılır.
Teftişin denetimden temel farklılıkları;
1-Teftiş işletme personeli tarafından yürütülmektedir.Sonuçta bir bağımlılık söz konusudur.
2-Finansal olmayan olaylar da teftiş kapsamına girmektedir.
3-Belirli amaçlarla yapılmaktadır.daha çok üst yönetimin astlara verdiği yazılı ve sözlü talimatlara uyulup uyulmadığı araştırılmaktadır.
DENETİMİN TÜRLERİ
A-DENETİMİN KONUSUNA VE AMACINA GÖRE DENETİM TÜRLERİ

1-Finansal Denetim (Mali Tabloların Denetimi)
Bir işletmenin mali tabloları olan bilanço, gelir tablosu, kar dağıtım tablosu gibi belgelerin önceden belirlenmiş kriterlere uygun olarak düzenlenip düzenlenmediği, bu tablolarda yer alan bilgilerin doğru olup olmadığı,defter bilgilerinin tablolara doğru aktarılıp aktarılmadığı gibi hususları içine alan denetimdir.Denetim denilince geleneksel olarak ilk akla gelen denetimdir.Maliye Bakanlığı’nın denetim elemanlarının GVK açısından yaptıkları,SPK tarafından halka açık anonim şirketlere yapılan denetim,Bankalar Yeminli Murakıplarınca bankalara yapılan denetim buna örnek verilebilir.
2-Uygunluk (Usul) Denetimi
İşletmenim mali faaliyet ve işlemlerinin ;yasama organı,işletme yöneticileri veya diğer yetkili kişi ve kuruluşlarca belirlenmiş yöntemlere, kurallara ve mevzuatlara uygunluğunun belirlenmesi amacıyla yapılan denetimdir.Uygunluk denetim özellikle vergi revizyonunda işletmelerin uymak zorunda olduğu belge düzeni ve diğer usule ilişkin düzenlemelerin yer aldığı VUK hükümlerine uyulup uyulmadığının denetimidir.Ayrıca işletme yönetimince belirlenen kuralların denetimini de içine alır.Kamu kurum ve kuruluşlarının mali işlerinin mevzuata uygunluğunun Sayıştay tarafından yapılması veya SSK müfettişlerinin bordro vs denetimi örnek verilebilir.
3-Faaliyet (Performans veya Verimlilik ) Denetimi
İşletmenin faaliyetinin verimliliğini ve etkinliğini değerlemek ve denetlemek amacıyla yapılan denetimdir.Faaliyet sonuçları; verimlilik standartları ile karşılaştırılıp, işletmenin önceden belirlenmiş hedeflere yada o faaliyet kolu ile ilgili standartlara ulaşıp ulaşmadığı ölçüldüğü için bu denetime verimlilik denetimi denir.Faaliyet denetimi, kamu ve özel işletmelerde iç denetçiler, kamu kuruluşunda yine kamu denetçileri tarafından yapılır.Vergi inceleme elamanlarının imalat işletmelerinde randıman oranı dikkate alınarak yaptıkları denetim örnek verilebilir.

B-DENETÇİNİN STATÜSÜNE GÖRE DENETİM TÜRLERİ
1-İç Denetim
2-Kamu Denetimi
a-Özel Sektöre Yönelik Denetim
-Vergi Denetimi Maliye Bakanlığı
-Diğer Denetim ( Halka açık şirketler için SPK,Bankalar için Hazine Müsteşarlığı
Bankalar Yeminli Murakıpları Kurulu, SSK Müfettişleri)
b-Kamuya Yönelik Denetim
-Devlet Denetleme Kurulu (KİT’ leri denetler)
-Sayıştay
-Başbakanlık Yüksek Denetleme Kurulu
-Maliye Bakanlığı
3-Bağımsız Denetim

1-İç Denetim: İşletmeye hizmet etmek amacıyla işletmenin faaliyetlerini incelemek ve değerlemek amacı ile kurulmuş bağımsız denetleme fonksiyonudur.Konusuna finansal ve finansal olmayan işlemler girer.Amacı işletme çalışanlarınca yapılabilecek hata ve yolsuzlukları önlemek,yapılmış olanları tespit etmektir. Kapsamı Mali Tabloların denetimi, uygunluk ve faaliyet denetiminin biri veya ikisi ile de sınırlandırılabilir.
2-Kamu Denetimi :Yürütme organına bağlı çeşitli birimler tarafından, bu birimin yasal yetkileri dahilinde yapılan denetimdir.
3-Bağımsız Denetim: Serbest Meslek erbabı olarak kendi adına çalışan veya bir denetim şirketinin ortağı yada yetkili denetçisi olan kişiler tarafından, işletmelerin mali tablolarının genel kabul görmüş muhasebe ilklerine uygunluk derecesini belirlemek amacıyla yapılan denetimdir.
3568 sayılı SM,SMMM, ve YMM Kanunu na göre denetim yapma yetkisi SMMM ve YMM lere verilmiştir.YMM lerin tasdik yetkisi vardır.YMM lerin verdiği tasdik hizmetleri açısından yasal bir sınırlama olmamakla beraber tam tasdik ve kısmi tasdik diye 2 ye ayrılabilir.Tam tasdik; Kurumlar Vergisi ve gelir Vergisi mükellefleri ile imzalanan “Tasdik Sözleşmesi” kapsamında Vergi dairelerine karşı vergi mükelleflerinin sadece yıl sonu beyannamelerindeki bilgilerin değil, bunun bir mütemmimi olan ve o yıl içinde verilen Gelir,KDV,Damga vergisi beyannamelerindeki bilgilerin denetlendiği ve doğruluğu konusunda aykırı bir duruma rastlanmadığı şeklinde bir imza ve tasdik hizmeti olmaktadır.Eğer hatalar varsa bunlar tasdik raporunda belirtilip vergilerin gerçek tutarları üzerinden ödenmesi sağlanmalıdır.Kısmi Tasdik ise;KDV İadesi ve mahsupları tasdiki gibi
Sermaye Piyasası mevzuatına göre bağımsız denetim; ortaklarının ve yardımcı kuruluşlarının (aracılık faaliyetiyle sınırlı olarak bankalar dahil aracı kurumlar,menkul kıymet ortalıkları ve menkul kıymet yatırım fonları) hesap ve işlemlerinin bağımsız denetim kuruluşlarınca denetleme ilke, esas ve standartlarına göre incelenmesi ve mali tabloların , 2499 sy SP Kanunu çerçevesinde gerçeği yansıtıp yansıtmadığının tespiti ve rapora bağlanmasıdır.Sermaye Piyasası Mevzuatı denetimi şu şekilde sınıflandırmıştır.
a-Sürekli Denetim; SPK düzenlemeleri çerçevesinde hazırlanması ve kamuya açıklanması zorunlu olan yıllık mali tabloların tümünün denetimidir ve her yıl yapılması gereken denetimdir.(Halka açık şirketlerin,SPK gözetimine tabi diğer şirketlerin,bankaların,s,gorta şirketlerinin yıllık denetimi)
b-Sınırlı Denetim; Sürekli denetim yaptıran ortaklık ve sermaye piyasası kurumlarınca düzenlenmiş ara mali tabloların, sürekli bağımsız denetimi yapan denetim kuruluşları tarafından ağırlıklı olarak bilgi toplama ve analitik inceleme teknikleri kullanılarak sürekli denetim programlarına uyumlu olarak denetlenmesidir.SPK tebliğlerine göre altışar aylık ara bilanço ve gelir tablolarının denetimidir.(Halka Açık şirketlerden hisse senetleri borsada işlem gören şirketler,aracı kurumlar, menkul-gayrimenkul yatırım ortaklıkları ve fonları,Emeklilik yatırım fonları denetimi)
c-Özel Denetim ise; SPK tebliğleri uyarınca özel denetim yaptırma zorunluluğu bulunan ortaklık ve yardımcı kuruluşların, Kurula başvuruları üzerine verilen menkul kıymetlerin halka arzı iznine, ortaklık genel kurulları veya yetkili organların birleşme, devir veya tasfiye kararlarına dayanak teşkil edecek mali tablolarının, sermaye piyasası mevzuatı uyarınca bağımsız denetim kuruluşlarınca denetlenmesidir.
BAĞIMSIZ DENETİME TABİ KURULUŞLAR;
1-SPK Mevzuatına tabi şirketler;SKP kanunu kapsamında Kurul un düzenlemelerine tabi olan şirketler şunlardır
*Ortak sayısı 250 den fazla olduğu için Halka Açık olduğu varsayılan şirketler
*Ortak sayısı 250 den fazla olmamakla birlikte menkul kıymetlerini halka arz ettikleri için kurul gözetimine tabi şirketler
*Aracı Kuruluşlar
*Yatırım Ortaklıkları
*Yatırım Fonları
*Girişim Sermayesi Ortaklıkları
*Portföy Yönetim Şirketleri
*Emeklilik Yatırım Fonları
*Tedrici şekilde kurulan A.Ş. ler
Sermaye Piyasası Kurulu kanununa girmenin doğal bazı sonuçları olmaktadır.Bu sonuçlar kısaca şöyledir;
-Şirket ana sözleşmesinin Sermaye Piyasası Kanunu’na uygun hale getirilmesi
-Şirketin sermaye artırımı,tahvil, finansman bonosu gibi menkul kıymetlerin arzında SPK ndan ön izin alınması ve menkul kıymetlerin SPK tarafından kayda alınması zorunluluğu
-Menkul kıymetlerin halka arzında,bunların şeklinde, basımında faiz ve kar payı dağıtımında SPK düzenlemelerine tabi olmak ve kar payı dağıtımı zorunluluğu
-Özel durumların kamuya açıklanması zorunluluğu
-Bağımsız Dış Denetime tabi olma
(borsada işlem gören şirketler ayrıca İstanbul menkul Kıymetler Borsa sının düzenlemelerine de uymak zorundadır)
2-Bankalar Kanununa Tabi Şirketler (Bankalar,Özel Finans Kurumları)
(Bankacılık Düzenleme ve denetleme Kurulu BDDK tarafından denetimleri yapılır,bu kurumdan izin alarak kurulabilirler.
3-Sigorta ve Reasüreans Şirketleri
(Yıllık mali tablolarının bağımsız denetimi gereklidir)


DENETÇİ TÜRLERİ

1-Bağımsız Denetçiler : YMM, SMMM, SPK tarafından kabul edilmiş dış denetim şirketleri,Bankalar bağımsız denetçileri
2-İç Denetçiler: Genel Kurulda seçilen denetçiler (TTK ya göre seçilen)
3-Kamu Denetçileri : Maliye Müfettişleri ve yardımcıları, Hesap uzmanları ve yardımcıları, Gelirler Kontrolörleri ve yardımcıları, vergi denetmenleri , sigorta denetçileri, SSK müfettişleri...
Denetçiler Hangi Sürede Hangi Unvanı Alır?
Stajyer Denetçi Yardımcısı: 2 yıl çalışmak ve en az 200 saat ders gördükten sonra stajyerliği kalkar ve denetçi yardımcısı unvanını alır.
Denetçi Yardımcısı; 1 yıl çalıştıktan sonra (3.yılın sonunda) bağımsız denetçi olur.
Denetçi; 3 yıl çalıştıktan sonra ( 6.yılın sonunda) Kıdemli Denetçi olur.
Kıdemli Denetçi ; Fiilen 6.yılının sonunda kıdemli denetçi olan toplam 10.yılını doldurunca Baş denetçi olur.
Sorumlu Ortak Baş denetçi; Bağımsız denetim kuruluşunda pay sahibi olup baş denetçi unvanına haiz ve denetim çalışmalarını kuruluş adına kendi kişisel sorumluluğu ile yürüten ve kuruluş adına bağımsız denetim raporlarını imzalamaya yetkili kişidir.

Mali Tabloların Denetiminin Bağımsız Denetçi Tarafından Yapılmasının Nedenleri;
1-Çıkar Çatışması:Mali tabloların kullanıcıları ile mali tabloların hazırlanmasından sorumlu şirket yöneticileri arasında çıkar çatışması olabilir.
2-Muhasebe Bilgilerinin Karışıklığı: İşletmeler büyüdükçe ve teknolojik ilerlemeler arttıkça muhasebe süreci ve mali tabloların hazırlanmasında mali tablolarda hata yapma olasılığı artmaktadır.Bu durumda bilgi kullanıcılarından, mali tabloların kalitesini değerlemesi, muhasebe ilkelerine ve yasalara uygunluk derecelerini ölçmeleri beklenemez.
3-Muhasebe bilgilerinden alınacak kararlarla ilgili olması. Mali tablolarla ilgili olan kişiler tablolarla ilgili olarak alacakları kararlarda bilgilerin kalitesini değerlemeye çalışır.Bu nedenle bağımsız denetçinin denetiminden geçmiş bilgilere daha çok güvenirler.
4-Diğer Nedenler. Bilgi kullanıcıları ile tabloları düzenleyen şirketin farklı yerde olmaları, kullanıcıların şirket yönetiminden sürekli bilgi almasında veya denetim çalışmasını bizzat kendisinin yapmasında yasal, zamansal ve maliyet yönünden rasyonel olmaması gibi.

Bağımsız Denetimi Sınırlayıcı Faktörler:
1-Denetçinin kısıtlı ekonomik koşullarda çalışması (Örn: Kanıt toplamada maliyet yüksekliği)
2-Zaman Sınırlaması (Örn: Bilanço tarihinde mevcut belirsizliklerin çözümünü beklemek için yeterli zaman olmaması)
3-Mali tabloların düzenlendiği muhasebe sisteminden kaynaklanan sınırlama (Tahmini olarak kayıt yapma veya belirsizliklere ilişkin kayıtlar yapılsa da kimse belirsizliklerin sonucunu bilemez.Bu durumda bağımsız denetim mali tabloların güvenirliğini arttırır.


Finansal Tabloların Denetiminde Denetçinin İlişkide Bulunacağı Gruplar.
1-Yönetim 2-Ortaklar 3-Yönetim Kurulu



Bağımsız Denetimin Yararları:
a-Denetlenen İşletme Açısından;
1-Finansal tabloların güvenirliliğini arttırır.
2-Yönetim ve çalışanların sahtekarlık yapma eğilimlerini azaltır.
3-Denetlenmiş finansal tablolar güven telkin ettiği için devlet tarafından yapılması muhtemel vergi denetiminin yapılma olasılığı azalacaktır.
4-Kredi olanaklarının genişlemesini sağlar.
5-Kayıtlardaki hata ve hilelerin ortaya çıkarılması gelir ve giderlerin doğru olarak gösterilmesini sağlar.
6-Bağımsız denetim, holding kuruluşlarında işletme politika ve prosedürlerine tüm topluluk içinde uyulduğu konusunda bilgi ve güvence verir.
b-İş Hayatının Diğer Üyeleri Açıcından:
1-Kredi veren kurumlara kredi ile ilgili kararlarında yardımcı olur.
2-Yatırımcılara yatırım kararlarında yardımcı olur.
3-İşverene ve işçi sendikalarına ücretlerin ve sosyal yardımların pazarlığında objektif bilgiler sağlar.
4-İşyerinin alımı satımı ve devri konusunda alıcı ve satıcıya güvenilir bilgi sağlar.
5-Müşterilere firmanın karlılığı, verimliliği ve finansal yapısı hakkında güvenilir bilgi verir.
c-Kamu Kuruluşları Açısından :
1-Denetlenmiş tablolara ait beyanname ve raporlara güven artar.
2-Resmi kuruluşların denetimden geçmiş firmalara yapacakları denetimin kapsamı daralır,ayrıntılı denetim faaliyetine gerek kalmaz.
3-Denetlenmiş tablolar; iflas, borçluluk hallerinde, vekalet ve ortaklık sözleşmelerini düzenlenmesinde adli mercilere bağımsız ve güvenilir bilgi sağlar.

BAĞIMSIZ DENETİME TABİ KURULUŞLAR:
TTK açısından ;anonim şirketler denetçi veya denetim kurulu seçmek zorundadır.Denetçinin olmaması fesih sebebidir.
Sermaye Piyasası Mevzuatına göre;
Sürekli Denetim:
- Aracılık faaliyetine münhasır olmak üzere bankalar,
- Aracı kurumlar
- Yatırım fonları
- Yatırım ortaklıkları
- Hisse senetleri menkul kıymetler borsasında işlem gören ortaklıklar
Bu niteliklerini kazandıkları hesap dönemi başından itibaren sürekli denetime (her yıl yapılacak denetime) tabidirler.

*Bunlardan yatırım fon ve ortaklıklarının 6 şar aylık ara bilanço ve gelir tabloları sınırlı denetim kapsamındadır.
Kamuya açıklamaları zorunlu olan tabloların tümü sürekli denetim kapsamındadır.
Sürekli denetim yaptıran firmalar isterlerse sınırlı denetim yaptırabilir.
Sınırlı Denetim:
Yatırım fon ve ortaklıkları, aracı kurumlar ile hisse senetleri menkul kıymetler borsasında işlem gören anonim şirketlerce düzenlenmiş ara mali tabloların, sürekli denetim yapan bağımsız denetim kuruluşları tarafından ağırlıklı olarak bilgi toplama ve analitik inceleme teknikleri kullanılarak sürekli denetim programlarına uyumlu olarak denetlenmesidir.
Halka açık olan SPK ya tabi olmayan şirketler sınırlı denetime tabidir.Belli ortak sayısını geçen A.Ş. ler halka açılmasa bile halka açık sayılır.
Özel Denetim:
Menkul kıymetlerinin halka arzı için izin almak üzere SPK’ na başvuran yada S.P.Kanunun kapsamında olup, birleşme, bölünme, devir ve tasfiye durumundaki sermaye piyasası kurumlarınca düzenlenmiş mali tabloların denetlenmesidir.
3568 SYL Kanun Uyarınca
12md: Yeminli Mali Müşavirler, gerçek ve tüzel kişilerin veya bunların teşebbüs ve işlemelerinin mali tablolarının ve beyannamelerinin mevzuat hükümleri, muhasebe ilkeleri ile standartlara uygunluğunu ve hesapların denetim standartlarına göre incelendiğini tasdik ederler.
Tasdik ilgili kanunun mevzuatında şöyle tanımlanmıştır; Gerçek veya tüzel kişilerin veya bunların teşebbüs ve işletmelerinin mali tablolarının ve beyannamelerinin yeminli mali müşavirlerce denetleme ilke ve standartlarına uygunluk yönünden incelenmesi, bu inceleme sonuçlarına dayanılarak tasdik kapsamına giren konuların ve belgelerin gerçeği yansıtıp yansıtmadığının imza ve mühür kullanılmak suretiyle tespiti ve rapora bağlanmasıdır.

GENEL KABUL GÖRMÜŞ DENETİM STANDARTLARI
Bu standartlar ilk kez 1947 yılında Amerikan Sertifikalı Serbest Muhasebeciler Kurumu (AICPA) tarafından kabul edilmiş ve birçok ülke tarafından benimsenmiştir.

1-Genel Standartlar
a- Mesleki eğitim ve yeterlilik
b- Bağımsız davranabilme
c- Mesleğin gerektirdiği dikkat ve özenin gösterilmesi
2-Çalışma Alanı Standartları
a- Denetimi planlama ve gözetim.
b- İç kontrol sistemi hakkında bilgi edinme
c- Yeterli ve güvenilir kanıt toplama
3-Raporlama Standartları
a- Genel Kabul Görmüş Muhasebe İlkelerine uygunluk
b- Genel Kabul Görmüş Muhasebe İlkelerinde değişmezlik (Devamlılık)
c- Mali tablolardaki açıklama yeterliliği
d- Görüş bildirme

A-GENEL STANDARTLAR
Denetçiyle ve onun çalışmasının kalitesi ile ilgili standartlardır.
1-Mesleki Eğitim ve Yeterlilik (Yetkinlik) Standardı: Denetim, bir denetçi olarak yeterli teknik eğitime ve yetkinliğe sahip kişi veya kişilerce yapılmalıdır.Yeterli eğitim ve yetkiniği olmayanlar denetim yapamaz.Yeterlilik üniversitede alınan bilginin dışında; bağlı olduğu denetim kurumunca gerçekleştirilen kurs, seminer veya meslek içi eğitim programı yolları ile elde edilir.
2-Bağımsızlık Standardı (Bağımsız Davranabilme ): Denetçiler , denetim işleri sırasında işletme ortaklarının ve yetkililerinim etkisi altında kalmadan tarafsız ve dürüst davranarak denetim faaliyetinde bulunmalıdır.Genel Kabul Görmüş Muhasebe Standartlarına göre bağımsızlığı gölgeleyebilecek durumlar;
- Denetlenen şirketle veya sahipleri ile ortak olmak
- Denetlenen şirketten maaş, borç veya diğer nedenlerle maddi fayda sağlamak
- Dolaylı yada dolaysız yoldan denetlenen şirketin hisse senedi ,tahvil vb. finansman araçlarına sahip olmak
- Denetlenen şirketin ortak ve yöneticileri ile yakın akraba olmak
- Denetlenen şirketten önemli sayılabilecek tutarda hediye almak veya özel bir indirimle herhangi bir emtia vb. almak.
3-Mesleğin Gerektirdiği Dikkatin Gösterilmesi (Mesleki Özen Standardı): Denetçi denetim çalışmasını yürütürken dikkatli, özenli ve titiz çalışmalı,denetim standartlarına eksiksiz uymalıdır.Bu standarttan amaç;aynı ve benzer koşullarla karşılaşan basiretli ve uzman denetçiden beklenen dikkat ve özenin tüm denetçiler tarafından gösterilmesidir.

B-ÇALIŞMA ALANI STANDARTLARI
Denetim çalışmaları sırasında izlenecek yöntemleri, öncelik ve denetimin ne şekilde yapılacağını belirleyen standartlardır.
1-Denetimi Planlama ve Gözetim Standardı: Denetimin planlaması; müşteri firma hakkında bilgi edinme,uygulanacak denetim prosedürlerinin niteliğinin, zamanının ve büyüklüğünün belirlenmesi ve uygun personelin görevlendirilmesi çalışmalarından oluşur. Denetimde hangi konuların ele alınacağı, bunlardan hangilerine öncelik verileceği, işlerin bitim zamanı, kaç kişilik grupla denetimin yürütüleceği, ve elemanların niteliklerinin belirlenmesi bu aşamada yer alır.Denetmen denetim faaliyetinde faaliyet yapan yardımcılarının yönlendirilmesi ve kontrolünü yapmak zorundadır.Yardımcıların yaptıkları denetim ve tespit ettikleri hususlardan da denetçi kendisi sorumludur.
• SPK mevzuatına göre yazılı denetim programının yapılması zorunludur.
2-İç Kontrol Sistemi Hakkında Bilgi Edinme Standardı: Denetimi planlamak ve yapılacak testlerin niteliğini, zamanını ve büyüklüğünü belirlemek için iç kontrol yapısı hakkında yeterli bilgi edinilmelidir.Etkin bir iç kontrol sistemi, tabloların güvenirliliğini arttırır, hata riskini düşürür, denetim işleminin sayı ve kapsamını daraltır.
3-Yeterli ve Güvenilir Kanıt Toplama Standardı: Denetlenen mali tablolara ilişkin bir görüşe yeterli düzeyde temel oluşturmak amacıyla belge incelenmesi, gözlem, soru sorma, doğrulama vs.. yoluyla yeterli sayıda ve güvenilir kanıt elde edilmelidir.

C- RAPORLAMA STANDARTLARI:
Denetim sonucunda varılan görüşün açıklandığı raporların kapsam ve düzenlemeleriyle ilgili standartlardır.
1-Genel Kabul Görmüş Muhasebe İlkelerine Uygunluk Standardı: Denetim raporunda tabloların GKGM. İlkelerine uygun olarak düzenlenip düzenlemediği belirtilmelidir.Denetçi, inceleme yaptığı şirketin kayıtlarının tutulması ve mali tabloların hazırlanması sırasında genel kabul görmüş muhasebe ilklerine uyulup uyulmadığını araştırmak, incelemek ve görüşünü bildirirken bu ilkelere uygunluğun var olup olmadığını açık olarak denetim raporunda belirtmek zorundadır.
2-Genel Kabul Görmüş Muhasebe İlkelerinde Değişmezlik Standardı (Devamlılık): Denetim Raporu, denetimin yapıldığı dönemde uygulandığı gözlemlenen GKGMİ ve bunların uygulanmasında kullanılan yöntemler bir önceki dönemdeki uygulamalarla tutarlı değilse, farklı uygulandığı durumlar ve bu farklılığın sonuçlarını açıklamalıdır.
3-Mali Tablolardaki Açıklamaların Yeterliliği (Yeterli Açıklama) Standardı:Denetim raporunda aksi belirtilmediği müddetçe yapılan açıklamaların yeterli olduğu kabul edilir. Denetim işleminde mali tabloların dipnot ve açıklamaları da denetim kapsamındadır.Açıklamalarında denetlenmiş olduğu raporda belirtilir.
4-Görüş Bildirme Standardı: Denetçi, denetim işlemi sonunda , denetçi görüşünü bildirmek zorundadır.Açıklanan görüş olumlu veya olumsuz yönde olabilir.Olumsuz ise , nedenlerinin denetim raporunda açıklanması gereklidir.


DENETİM SÜRECİ :
1-Müşterinin seçilmesi ve işin kabul edilmesi
2-Denetimin planlanması
3-Denetim faaliyetinin yürütülmesi
4-Denetimin tamamlanması
5-Denetim raporunun yazılması
1-M Ü Ş T E R İ N İ N S E Ç İ L M E S İ V E İ Ş İ N K A B U L E D İ L M E S İ :
-Önceki denetçi ile görüşme
-Müşteriyi değerlendirme
-Müşteri ile sözleşme yapılması; sözleşme genellikle şu bilgileri içerir.Mali tabloların düzenlenmesinden yönetimin sorumlu olduğunu.Denetimin amacı, kapsamı varsa özel nedenleri.Denetime başlama ve bitiş tarihleri ile denetim raporunun teslim tarihi.Önemli yanlışlıların ortaya çıkarılamama riskinin bulunduğu.Denetimin ücreti ve ödeme biçimi.

2-D E N E T İ M İ N P L A N L A N M A S I S A F H A S I :
a-Müşteri hakkında bilgi toplama
b-Denetim çalışmalarını bölümleme
c-İç Kontrol Sistemi hakkında bilgi edinme ve kontrol riskini değerleme
d-Önemlilik düzeyini belirleme
e-Denetim riskinin düzeyini belirleme
f-Denetim amaçlarını belirleme
g-Denetim Programının taslağını yazma
h-Denetim süresini ve zamanını belirleme
A-MÜŞTERİ HAKKINDA BİLGİ TOPLAMA:
Müşterinin işi , örgüt yapısı ve faaliyetlerinin özellikleri;işletmenin yer aldığı sektör hakkında bilgi edinme, diğer firmaların durumu, rekabetin yapısı, pazar payı, işletmenin mevzuu ile ilgili yasal düzenlemeler, müşterinin muhasebe bilgilerine uygulanan analitik prosedürlerin sonuçları vs araştırılır.
B-DENETİM ÇALIŞMALARINI BÖLÜMLEME:
Denetçi, denetimin genel amacına ulaşmak için, yapacağı denetim çalışmasını mali tabloları daha küçük birimlere bölerek yürütebilir.Böylece farklı personele farklı görevler verilir.Denetim çalışmasının bölümlenmesinin farklı yolları vardır.Geleneksel yaklaşıma göre; mali tablolar sınıflamasına göre yapılan bölümlemedir.Bunda her bilanço ve gelir tablosu kalemi ayrı birim kabul edilir.Ancak yakın ilişkili olan hesapların denetiminde, yapılmış olunan denetim çalışması yinelenmek zorunda kalınabilir.Stoklar ve Satılan malın maliyeti kalemlerinin denetimi gibi.Modern Yaklaşıma göre ise; birkaç bilanço ve gelir tablosu hesabını birlikte etkileyen ve birbirleriyle yakından ilişkili işlemlerin aynı denetim bölümünde yer alması esasına dayanır.Mesela; hasılat işlemleri grubu satışlar, satış iade ve iskontoları, para ve çek tahsil işlemleri vs içine alır.Harcama işlemleri, üretim işlemleri,finansman işlemleri,yatırım ve duran varlık işlemleri gibi.
C-İÇ KONTROL SİSTEMİ HAKKINDA BİLGİ EDİNME VE KONTROL RİSKİNİ DEĞERLEME:
İç Kontrol Sistemi;
a-İşletme varlıklarının korunması, (Muhasebe kontrolü)
b-Yanlışlıkların ve yolsuzlukların önlenmesi (Muhasebe kontrolü)
c-Muhasebe bilgilerinin doğruluk ve güvenirliğinin sağlanması (Muhasebe kontrolü)
d-Muhasebe bilgilerinin zamanında hazırlanmasının sağlanması (Muhasebe kontrolü)
e-İşletme faaliyetlerinin yönetim politikalarına uygunluğunun sağlanması; amaçlarına ulaşmak için, işletme faaliyetlerinin düzenli ve etkin bir şekilde yürütülmesini sağlamada yardımcı olan, işletme yönetimi tarafından kabul edilmiş politikalar ve prosedürlerdir.(Yönetsel kontrol)

1-İÇ KONTROL SİSTEMİNİN AMAÇLARI
İç Kontrol Sisteminin amaçları esas, genel ve özel olmak üzere sınıflandırılabilir.
İç Kontrol Sisteminin Esas Amaçları:
1-İşletmenin varlıklarını korumak,
2-Muhasebe bilgilerinin doğruluk ve güvenirliğini sağlamak (Muhasebe bilgilerinin doğruluğu, finansal nitelikteki işlemlerin kaydedilmesinde, sınıflandırılmasında, özetlenmesinde ve raporlanmasında genel kabul görmüş muhasebe ilkelerinin ilgili yasaların uygulanmasıdır.Muhasebe bilgilerinin güvenirliği ise, belge ve kayıtların işletmenin gerçek işlemlerini yansıtmasını, kayıt dışı bırakılmış işlemlerin olmadığını ifade eder.)
3-Faaliyetlerin verimliliğini ve politikalarını uygunluğunu sağlamak.
4-Kaynakların ekonomik ve verimli kullanılmasını sağlamak.
5-Yönetim tarafından belirlenmiş hedeflere ve amaçlara ulaşılmasını sağlamak.
İç Kontrol Sisteminin Genel Amaçları:
1-İşlemler, yönetimin devrettiği genel ve özel yetkilere uygun olarak yürütülmelidir.
2-İşlemler, genel kabul görmüş muhasebe ilkelerine uygun olarak ve hesap verme yükümlüğünü yerine getirecek şekilde kaydedilmelidir.
3-Varlıklara ve belgelere erişim yetkili personelle sınırlandırılmalıdır.
4-Mevcut varlılar, belirli sorumluluk kayıtlarıyla karşılaştırılmalı ve herhangi bir fark belirlendiğinde, farkın özelliğine göre gerekli soruşturma yapılmalıdır.
İç Kontrol Sisteminin Özel Amaçları
Belirli bir işlem grubunu yürütmek için, genel kontrol amaçlarına paralel özel kontrol amaçları belirlenir.Mesela kredili satış işlemlerine yönelik özel kontrol amaçları şunlardır.
Yetki: Kredili satış işlemi yapılması belirli personele verilmeli ve alıcıların kredi limitleri aşılmamalıdır.
Gerçeklik:Gerçek tutarlar gösterilmeli, hayali işlem ve müşteriler olmamalıdır.
Bütünlük:Yapılan tüm kredili satışlar kayıtlarda gösterilmelidir.
Kayıtsal doğruluk: İrsaliye, fatura vs belgeler stoklara ve alıcı hesaplarına doğru kaydedilmelidir
Sınıflandırma; Yapılan işlemler kayıtlara intikal ettirilirken belli bir sınıflandırmaya tabi tutulmalı ve her işlem sınıfındaki doğru hesaplara kaydedilmelidir.
Zamanlılık; İşlemler gerçekleştiği dönemde zamanında kayıtlara intikal ettirilmelidir.
Varlıkları Koruma; İşlemle ilgili kıymetli evraklar , kilitli yerlerde muhafaza altına alınmalıdır.
Mutabakat; Bütün kayıt işlemleri ve varlıklar birbiriyle kontrol edilerek mutabakatı yapılmalıdır.
2-İÇ KONTROL SİSTEMİNİN KURULMASINDA GÖZÖNÜNDE BULUNDURULMASI GEREKEN FAKTÖRLER:
a-Risk Faktörü: İç kontrol sistemi kurulmadan önce, işletme yönetimi mevcut risklerin türlerini ve önemlilik derecesini bilmelidir.Yönetim tarafından bu risklerden kaçınılamayacağı kabul edildikten sonra, bu riskler nedeniyle ortaya çıkabilecek zararları en aza indirebilmek için iç kontrol sistemi kurulmalıdır.İşletme yöneticileri 2 tür riskle karşı karşıyadır.Finansal Riskler; uygun olmayan yönetim politikalarının uygulanması ve yolsuzluk işlemleri sonucu, varlıkların kaybı olasılığıdır.Muhasebe riskleri; varlıklarla ilgili hesap verme yükümlülüğünün yerine getirildiği raporlarda ve kayıtlarda yapılacak hata olasılığıdır.
İşletme büyüklüğü,faaliyet konusu,kullanılan varlıkların türü ve işletme sahibinin işletme ile ilgi derecesi hem varlıların yetersiz ve yolsuz işlemlerde kullanılması riskini (finansal risk) hem de muhasebe kayıtlarında ve raporlarında yapılan hatalara ilişkin riskleri(muhasebe riskini) etkileyen faktörlerdir.
b-Maliyet Faktörü: İç kontrol sistemini kurulması işletmeye maddi bir maliyet getirecektir.Bu maliyet kurulacak sistemde yer alan personelin sayısı ve niteliği ve teknik ekipmanla ilgilidir.İç kontrol sisteminin uygulanması işletme içinde bürokrasiyi artırır, daha fazla belge ve iş gücü harcanmasına,bürokratik işlemler nedeni ile işlemlerin yavaşlamasına,karlılık ve verimliliğin düşük miktarda gerçekleşmesine yol açabileceği için işletme için bir kayıp söz konusu olabilir.
3-İÇ KONTROL SİSTEMİNİ TEMEL UNSURLARI:
a-Kontrol Çevresi (Ortamı): Etkili bir iç kontrol sisteminin ön şartı uygun ortamın sağlanmasıdır.Bu ortam ise; bir işlem grubuna özgü politika , usul ve yöntemlerin etkinliğini belirlemede, arttırmada veya azalmada etkili olan tüm faktörlerdir.İç kontrol sistemini etkileyen çeşitli faktörler; Yönetimin felsefesi, Örgüt yapısı, Personel durumu, bütçe sistemi, işletme politika ve uygulamaları,iç denetim
b-Muhasebe Sistemi: Bir işletmenin faaliyetlerine ve finansal durumuna ilişkin hesap verme yükümlülüğünü yerine getirmek amacıyla işlemleri belirleme,belgelere ve muhasebe defterlerine kaydetme ve raporlama ile ilgili usul ve yöntemlerden oluşur.Muhasebe sistemi içinde yer alan ögeler; hesap planları, yasal defterler ve belgeler ile işletmenin ilgili dönem mali tablolarıdır.
c-İç Kontrol Usul ve Yöntemleri (Prosedürleri): Kontrol prosedürleri, işletme amaçlarına ulaşmak için yönetimin kurduğu işletme çevresine eklenen politikalar,usuller ve yöntemlerdir. Kontrol prosedürleri, çeşitli amaçlara sahiptir ve genellikle aşağıdaki konulara ilişkin usul ve yöntemler olarak sınıflandırılabilir.
1-İşlemlerin yürütülüşünün uygun yetkilere dayandırılması
2-Hata ve yolsuzlukların yapılmasını ve gizlenmesini azaltmak amacıyla işbölümünün yapılması
3-İşlemlerin uygun şekilde kaydedilmesini sağlayacak, gerekli belgelerin tasarımı ve kullanımı
4-Varlıkların ve kayıtların yeterli düzeyde korunması için varlıkların kullanılması yetkisinin sınırlandırılması
5-Sorumluluk kayıtlarının, mevcut varlıklarla karşılaştırılması.

4-İÇ KONTROL SİSTEMİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ:
Dış denetçi, mali tabloları denetlerken iç kontrol sistemini başlıca iki amaca ulaşmak için inceler ve değerlendirir.
a-Denetim Çalışmalarını Planlamak: Denetim çalışmalarının kapsamı, niteliği, yapılacak testler , bunların sayısı işletmedeki iç kontrol sisteminin etkinliğine bağlıdır.İç kontrol sistemiz güçlü ise;denetçi sisteme güvenir,çalışmasının kapsamını dar tutar.İç kontrol sistemi zayıf ise; denetçi iç kontrol sistemine güvenmez ve geniş kapsamlı denetim programı hazırlar.
b-İç Kontrol Sistemini Geliştirmek: Mesleki bilgi ve tecrübesine dayanarak işletmenin iç kontrol sistemini değerlendiren denetçi sistemin zayıf yönlerini belirleyip geliştirilmesi için işletme yönetimine öneride bulunabilir.

İç Kontrol Sisteminin Değerlendirilmesinde Uygulanan Yaklaşımlar;
-Fonksiyonlarına Göre Bölümlendirme; Bu yaklaşımda denetçi, bir fonksiyonu başından sonuna kadar inceler ve değerlendirir.Örn;satış fonksiyonu ile ilgili olarak siparişin alınması , kredi açılması, malın sevki .....
-Departmanlarına Göre Bölümlendirme; İşletmenin kısım , bölüm ve şubelerine göre bölümlendirilir.
-Mali tablolara Göre Bölümlendirme;bilanço ve gelir tablosundaki hesaplara göre bölümlendirilir.
-Dönemlere Göre Bölümlendirme; Bütün faaliyetler oluş dönemlerine göre bölümlerine ayrılarak incelenir.

İç Kontrol Sistemini Tanıma Yöntemleri;
İç kontrol sisteminin değerlendirilmesi için ilk olarak iç kontrol sisteminin tanınması gerekir.Bu aşamada denetçi sistem hakkında bilgi toplar ve bunları sistematik olarak çalışma kağıtlarına kaydeder.İç kontrol sistemini tanımada yararlanılan başlıca bilgi kaynakları şunlardır;
-İşletme personeli ile yapılan görüşmeler
-İşletmenin örgüt yapısı
-İşletme yönetiminin yayınladığı genelgeler
-İş tanımları
-İşletmenin hesap planı ve muhasebe yönetmeliği
-İç denetçilerin raporları, çalışma kağıtları ve denetim programları
-Önceki yıllara ait denetim raporu,çalışma kağıtları ve iç kontrol raporları
-Muhasebe çalışanlarının gözlemlenmesi, belge ve kayıtların incelenmesi
-İşletme tesislerinin gezilmesi
Denetçi; bu bilgi kaynaklarından iç kontrol sistemini tanımak için aşağıdaki yöntemlere başvurur.
-Not Alma: Dış denetçi,işletme örgüt yapısındaki yetkili kişilere sorular sorarak ve onlarla konuşarak notlar alır.Daha sonra bu notları düzenleyerek ,önemli gördüğü konuları çalışma kağıtlarına aktarır.
-Anket Yöntemi: İç kontrol sistemine yönelik bir dizi sorudan oluşan anket işletme personeline uygulanır.Soru kağıtları hazırlanırken soruların yönlendirici değil, somut bir olaya kesin nitelikte cevap arayan nitelikte olması gereklidir.
-Akış Şemaları: İşletmenin birbirini izleyen belgeleme ve kayıt işlemlerinin sembolik ve şematik olarak gösterilmesidir.
İç kontrol sisteminin işleyip işlemediğini araştırmak için denetçi uygunluk testleri yapar.Bu testlerin amacı yönetim tarafından önceden belirlenmiş ilke ve yöntemlere ne derece uyulduğunu belirlemektir.Uygunluk testlerinin sonucunda kontrollerin etkinliğine inanılırsa daha sonraki testlerin kapsamı daraltılır.
İç kontrol sisteminin işleyişinde şu konular araştırılır.
1-Yetki : Faaliyetlerin yapılmasındaki yetki durumu
2-Bütünlük: Mevcut işlerin tamamının kaydedilip kaydedilmediği
3-Gerçeklik: (Varolma) Kaydedilmiş işlemlerin gerçekliği
4-Sınıflandırma: (Mülkiyet,Hak sahibi)İşlemlerin uygun olarak sınıflandırılıp sınıflandırılmadığı
5-Zamanlılık: (Dönemsellik)İşlemlerin zamanında kaydedilip kaydedilmediği
6-Kayıtsal Doğruluk: Tüm işlemlerin kayıtlara doğru olarak kaydedilip kaydedilmediği
7-Mutabakat: Hesaplar ile belgeler arasında mutabakatların yapılıp yapılmadığı



D-ÖNEMLİLİK DÜZEYİNİ BELİRLEME:
Mali tablolarda açıklanan bilgilerin yanlışlığı, bilginin doğru olduğuna inanan kullanıcıların kararlarını etkileyecekse veya değiştirecekse,o bilginin önemli olduğu kabul edilir.Mali tablolardaki yanlışlık birkaç kaleme yada bir bütün halinde mali tablolara ait olabilir.Yanlışlık genel kabul görmüş muhasebe ilkelerinin yanlış uygulanmasından veya gerçek işlemlerin kayıt dışı bırakılmasından kaynaklanabilir.Bilgi yanlışlıkları kavramı hem hataları hem yolsuzlukları kapsar.
Denetçi, bilgi yanlışlığının önemli olup olmadığına karar verirken denetlenen mali tablo kalemlerinin niteliğine ve tutarına dikkat etmelidir.Denetçinin mesleki yargısı bu kararda önemlidir.

E-DENETİM RİSKİ DÜZEYİNİ BELİRLEME:
Mali tabloların denetimi ile ilgili iki risk vardır.
Denetim Riski; Denetim işleminin mahiyetinden kaynaklanan risk olup, mali tablolarda önemli yanlışlıklar olduğu halde,denetçinin mali tabloların doğru olarak sunulduğu sonucuna varması ve mali tablolar hakkında olumlu görüş bildirmesi olasılığıdır.Denetim Riski kaynağına göre 3 boyutta incelenir.Bunlar
1-Yapısal Risk;Müşterinin iç kontrol sisteminin işlevsel olmadığı veya çalışmadığı varsayımı altında ,bazı işlem türlerinin belirli yapısal ve çevresel özellikleri nedeniyle yanlış kaydedilmesi veya hiç kaydedilmemesi neticesinde hesap kalanlarının yanlış olması ve bunların tek başına veya diğerleri ile birleşerek önemli bir ölçüye ulaşması neticesinde doğan risktir.İyi bir muhasebe v iç kontrol sistemi olmadan doğabilecek hataların toplamıdır.
2Kontrol Riski;Yapısal risklerden, iyi bir muhasebe ve iç kontrol sistemi sayesinde önlenenler çıktıktan sonra ,hala kalan risklerdir.Yani iç kontrol sistemi ve muhasebe sistemi sayesinde önlemeyen veya fark edilemeyen hatalardan kaynaklanan risklerdir.
3-Bulgu Riski; Kontrol sistemi sayesinde önlemeyen veya bulunamayan hatalardan kalan ve denetçinin de denetim tekniklerini uygulayarak ortaya çıkaramadığı hata ve hilelerden doğan risktir.Kısaca denetçinin yeterli çalışma yapmış olması halinde ortadan kaldırılabilecek hata ve hilelerden kaynaklanan risktir.
Bir işletmede yapılabilecek muhtemel her türlü hatanın toplamını oluşturan yapısal risk , iç kontrol ve muhasebe sistemi sayesinde önlendiği için azalmakta , kalanları da (kontrol riski)denetçi tarafından ortaya çıkarılmaya çalışılmaktadır.Denetçi tarafından ortaya çıkarılamayan kısım denetim riskini ifade etmektedir.

















İşletme Riski; mali tabloların denetimi ile ilişkili olarak, denetçinin veya denetim şirketinin bir davadan veya söylentiden dolayı mesleki uygulamasına zarar gelmesi veya kayba uğraması riskidir.Bu risk denetim firmasının yaptığı denetim dolayısı ile karşılaşabileceği risktir.Denetlenen firma açısından işletme riski ise;işletmenin gelecekte mevcut karlılık düzeyini etkileyecek,işletmenin yaşamını tehlikeye sokacak beklenmedik olaylar kastedilmektedir.Sadece olumsuzluklar değil olumlu durumlardan da yararlanamamak da risktir.
İşletme Riskleri
1-Genel Dışsal Riskler
*Yasal Yükümlülükler
*Teknolojik değişiklikler
*Tabi Afetler
*Politik gelişmeler
2-Faaliyet Riskleri
*Tedarik riskleri
*Üretim riskleri
*Satış Riskleri
*Politik Gelişmeler
3-Finansal Riskler
*Pazar fiyatları
*Müşterilerin kredibiliteleri
*Likidite riskleri
4-Kurumsallaşamama Riskleri
*Örgütlenme Riskleri
*Yönetim riskleri
*İletişim yapısı
*İletişim kültürü

F-DENETİM AMAÇLARINI BELİRLEME:
Denetimin genel amacı, bir bütün olarak mali tabloların genel kabul görmüş muhasebe ilkelerine uygunluğunu araştırmak olduğundan , her işlem grubu için ve bir işlem grubunda yer alan hesapların her biri için denetim amaçlarının belirlenmesi ve bu amaçlara ulaşılması, denetimin genel amaçlarına ulaşılmasını da sağlar.Genel denetim amaçları şunlardır;
-Gerçeklik; Bilançodaki varlıklar ve borçlar gerçekten var olmalıdır.Gerçekleşmemiş varlıklar ve borçlar gerçekleşmiş gibi gösterilmemelidir.Gelir tablosunda yer alan işlemler gerçek olmalıdır , gerçek olmayanlar tablolarda gösterilmemelidir.
-Bütünlük; bilançoda yer alan varlılar ve borçlar , bilanço tarihinde işletmenin tüm varlıklarını ve borçlarını göstermelidir.Mali tablolarda yer alması gereken tüm varlık ve borçlar kayıt dışı bırakılmamalıdır.Döneme ilişkin tüm gelir ve gider işlemleri kaydedilmelidir.
-Sahiplik ve Yükümlülükler; Bilançoda yer alan alacak ve varlıkların mülkiyet ve alacak hakları işletmenin üzerinde olmalıdır.Borçlar içinde aynı durum geçerlidir.İşletme sahibine ait olmayan (konsinye mal gibi) ancak işletmenin zilyetliğinde kullanılan varlıklar bilançoda gösterilmemelidir.
-Değerleme ve Gidere Dönüştürme; Varlılar ve borçlar, hasılat ve giderler mali tablolarda uygun tutarlarla gösterilmelidir yani her kalemin değerlemesi yapılırken genel kabul görmüş muhasebe ilkelerine ve VUK nun değerleme hükümlerine uyulmalıdır.(Karşılık ayrılması, amortisman ayrılması, yeniden değerleme vs. gibi)
-Sınıflandırma; İşlemlerin Tek Düzen Hesap Planına göre doğru hesap gruplarında gösterilmesini ifade eder.
-Zamanlılık; İşlemler gerçekleştiği dönemin kayıtlarına intikal ettirilmelidir.
-Açıklama; Mali tablolarda ve dipnotlarında yer alan bilgilerin yeterli şekilde açıklanmasını ifade eder.
-Kayıtsal Doğruluk; İşlemlerin doğru hesaplara, hesapların doğru taraflarına ve doğru tutarda kaydedilmesi gereklidir.
G-DENETİM PROGRAMININ TASLAĞINI YAZMA:
Denetim programı, denetim çalışması sırasında uygulanacak denetim prosedürlerinin listesidir.Yani yapılacak işlerin neler olduğunu ve kimler tarafından yapılacağının listesidir.Denetimi planlama aşamasında bu taslak çıkarılır ama denetim süreci içinde gerekli değişiklikler de yapılır.
H-DENETİM SÜRESİNİ VE ZAMANINI BELİRLEME:
Denetim işlemi ; müşteri firmanın muhasebe dönemi içinde veya dönem sona erdikten kısa süre içinde yapılır.Denetçinin çalışma süresi ve zamanının planlanması; denetimin planlanan sürede tamamlanmasını,denetim personelinin zamanını verimli kullanmasını sağlar.Bazı alanların daha yoğun denetlenmesi zorunluluğu, önceden belirlenemeyen sorunların çıkması, denetçi yardımcılarının tecrübesizliği gibi sebepler sürenin uzamasına neden olabilir.
I-DENETİM PERSONELİNİN GÖREVLENDİRİLMESİ VE GOZETİMİ:
Denetmen, personel sayısını firmanın işine,personelin denetçilere yardımcı olma ihtimallerine,denetçi personelin bilgi ve tecrübesine,uzmanlık düzeyine, uygulanacak denetim testlerinin niteliği ve zamanına uygun olarak belirler.
Gözetim, denetim sırasında denetçi yardımcılarının çalışmalarının yönlendirilmesidir.Gözetim aşağıdaki işlemleri kapsar;
-Denetçi yarımcılarının, uygulayacakları prosedürlerin amaçları bakımından bilgilendirilmesi
-Denetçi yardımcılarının uyguladıkları prosedürlerle karşılaştıkları önemli sorunlar hakkında bilgi edinme
-Denetçi yardımcılarının yaptıkları çalışmaları gözden geçirme
-Denetim personeli arasındaki görüş farklılıklarını giderme
3 – D E N E T İ M F A A L İ Y E T İ N İ N Y Ü R Ü T Ü L M E S İ :
A-BAĞIMSIZ DENETİM YÖNTEMLERİ:
Dış denetim yöntemleri, denetlenen işletmenin mali tablolarının doğruluğu ve güvenirliği hakkında denetçinin görüş sahibi olabilmesi için yapılacak denetim faaliyetleri ile bunların yapılmasında izlenen yaklaşımlardır.Her denetimde yapılacak işler ve bunların yapılış şekilleri işletmelerin yapısına, muhasebe uygulamalarına, iç kontrol sistemlerinin varlığına ve işleyişine göre değişir.Bağımsız Denetim Yöntemleri;
1-Şekli –Maddi Denetim
2-Aralıksız-Örnekleme Yoluyla Denetim
3-İleriye Doğru-Geriye Doğru Denetim
4-Doğrudan-Dolaylı Denetim
1-Şekli Denetim-Maddi Denetim: Şekli denetim, işletmede tutulmakta olan muhasebe kayıtlarının şekil açısından uygunluğunu araştırmaya yönelik uygunluk denetimidir.Amacı ; işlemlerin belgelere dayalı olarak, muhasebe ilkeleri doğrultusunda defterlere doğru kaydedilip, mali tablolara yansıyan tutarların,tutar aktarmalarının, mizanların doğruluğunu ve aralarında hesaben bir ilişki ve uygunluğun var olup olmadığını araştırmaktır.Vergi incelemelerinde usul denetimi; incelenen işletmenin VUK nun ilgili hükümlerine uyulup uyulmadığının kontrolüdür.Mesela ; belge düzeni, defter tutma ve tasdik ettirme...)
Maddi Denetim; işletmeye ait varlıklarda değişiklik doğuran işlemlerin, gerçeğe ve amaca uygunluğu ile defter, hesap ve değerleme ölçüleri ışığında doğru olarak kaydedilip kaydedilmediğini inceler.Mali tablo kalemlerine ait tutarların özünün ve içeriğinin doğruluğu ile iktisadi açıdan anlamlılığını araştıran denetim işleri, kural olarak maddi denetim işlemleridir.Mesela; vergi incelemelerinde beyan edilen kazancın doğru olup olmadığına dair hasılat incelemeleri,envanter ve randıman incelemeleri...
2-Aralıksız Denetim ve Örnekleme Yoluyla Denetim: Aralıksız denetim; ele alınan bir zaman kesiti içerisindeki tüm işlemlerle ilgili kayıt ve belgelerin tek tek gözden geçirilmesidir.Boşluk Bırakmayan Denetim veya Tarama Usulü denetimde de denir.
Örnekleme Yoluyla denetim ise; belirli bir zaman birimi içerisindeki işlemlerle ilgili muhasebe kayıt ve belgelerinin tamamı yerine bunların belirli ölçütlere göre seçilen kısmı denetlenir.Örnek olarak seçilen inceleme birimlerinin denetimi ise kendi arasında aralıksızdır.Örnekleme yönteminde belirli bir zaman dilimi alınıp o süredeki tüm işlemleri denetlenir (Şubat ayı gibi) yada belirli işlemler seçilir ve o işlemle ilgili tüm dönem incelenir.( 10 milyarı aşan kasa işlemleri gibi)
3-İleriye Doğru Denetim ve Geriye Doğru Denetim: Denetimin , muhasebe tekniğine uygun olarak belgelerden defter kayıtlarına ve mali tablolara doğru bir sıra izlenerek yapılmasına ileriye doğru denetim denir.Denetimin mali tablolardan başlayıp defter kayıtlarına ve oradan da belgelere kadar devam ederek yapılması ise geriye doğru denetimdir.
4-Doğrudan Denetim ve Dolaylı Denetim: Doğrudan denetim; her muhasebe işleminin ayrı ve doğrudan incelendiği yöntemdir.İşletmede değer hareketine neden olan her olay ayrı ayrı ele alınır ve kayıtlara doğru geçirilip geçirilmediği, değerlemenin doğru yapılıp yapılmadığını ve kapanış hesaplarına doğru intikal ettirilip ettirilmediği karşılaştırma yapılması yoluyla incelenir.
Dolaylı denetim ; aynı nitelikteki veya birbiri ile yakın ilişki içerisindeki hesaplar arasında toplam karşılaştırmaları yaparak, bunlar arasındaki uygunluğu araştıran denetim yöntemidir.Burada işlemleri tek tek incelemek yerine faaliyet sonuçlarının toplamlarından hareket edilerek karşılaştırmalar yapılır.Kabataslak denetim de denir.

B-DENETİM KANITLARI,TÜRLERİ VE KANIT TOPLAMA TEKNİKLERİ:
1-KANIT TÜRLERİ
Denetçinin görüşüne etki edebilecek ve denetçi tarafından toplanan her türlü bilgi, belge ve verilere denetim kanıtı denir.Kanıt toplamak için kullanılan yöntemlere denetim teknikleri denir.


a-Fonksiyonlarına Göre Kanıt Türleri:
-Esas Muhasebe Verilerinden Oluşan (Doğrulayıcı) Kanıtlar;Denetçinin doğrudan görüş oluşturmasına yardımcı olan ve genellikle işletmenin kendi muhasebe sisteminden veya mali tablolarından elde edilen kanıtlardır.Büyük defterler, yevmiye defterleri, mizanlar gibi
-Destekleyici kanıtlar ise; işletmenin kayıt ortamında varolan muhasebe bilgilerinin doğrulanmasına destek olmak amacıyla toplanan kanıtlara destekleyici kanıtlar denir.

b-Amaçlarına Göre Kanıt Türleri:
-Genel Kanıtlar: İşletmenin genel durumu hakkında bilgi sağlayan kanıtlardır.Bu kanıtlar işletmenin çevresi ve iş kolu ile ilgili bilgiler verir.
-Sistem Kanıtları; Denetçiye işletmenin muhasebe sisteminin işleyişi ile ilgili bilgiler veren kanıtlardır.
-Temel Kanıtlar; Olayların meydana gelmiş bulunduğu, varlıkların gerçekten varolduğu ve işlemlerin onaylanmış olduğunu belirten temel durumlara ilişkin bilgileri içeren kanıtlardır.
Aşağıda belirtilen kanıtlar , destekleyici kanıt ana grubunda değerlendirilir.
i) Fiziki Kanıtlar; İşletmenin kayıtlarında bulunan maddi varlıkların gerçekten varolup olmadığına ve bu varlıklara ait miktarların doğrulanmasında başvurulan kanıtlardır.Bir iktisadi kıymetin varlığı, o varlık hakkında güvenilir bir kanıttır.
ii) İç Kontrol Sisteminin İşleyişine İlişkin Bilgiler; İç kontrol sistemi ve bu sistemin uygulamadaki fiili etkinliği, oldukça güvenilir bir denetim kanıtı olarak kabul edilir.
iii) İşletmenin Muhasebe Kayıtları ve Mali Tablolar; Denetlenen işletmenin tutmuş olduğu kayıtlarda denetim kanıtı olarak kabul edilir.Ancak denetlenen işletmenin tuttuğu defter ve kayıtlarının güvenirlik derecesi düşüktür.
iv) Üçüncü Kişilerden Elde Edilen Bilgiler: İşletme dışındaki kişiler tarafından denetçiye verilen doğrulamalardır.
v) İşletme İçinden veya Dışından Düzenlenmiş Belgeler; mali tablolarında yer alan bilgilerin doğrulanması için büyük ölçüde belgelenmiş kanıtlara başvurulur.Bunlara örnek banka hesap özetleri, dekontlar vs. Belgelenmiş kanıtlar güvenirlik derecelerine göre şöyle sıralanabilir.
-Denetlenen işletme dışında düzenlenen ve doğrudan doğruya denetçiye gönderilen belgeler,
-Denetlenen işletme içinde düzenlenen ve üçüncü kişilere gönderilen belgeler
-Denetlenen işletme içinde düzenlenen ve işletme içinde kullanılan belgeler.
vi) Denetçinin Yapmış Olduğu Hesaplamalar; Muhasebe kayıtlarında ve mali tablolarda yer alan tutarların matematiksel doğruluğunu saptamak amacıyla denetçinin yapmış olduğu hesaplamalar ve sağlamalardır.
vii) İşletme Personelinin Yazılı ve Sözlü Açıklamaları; Denetim standartlarına göre denetçinin işletme yönetiminden yazılı bildirim alması zorunludur.Bu bildirime yönetim doğruluk bildirimi denir.Bu bildirim yönetim tarafından denetçiye bir mektupla bildirilir.Bu denetçinin denetim sırasında yaptığı soruşturmalara bir cevap niteliğindedir.İşletme personelinden de sorumluluğu ile ilgili olay, durum,hesap veya işlem hakkında bilgi alınabilir. Bu kanıtlar dışardan elde edilen bilgilere göre daha az güvenilirdir.
viii) İşletme Mali Tablolarına Ait Oranlar ve Karşılaştırmalar (Analitik Kanıtlar); Mali oranlar; çeşitli istatistiki analiz ve her türlü ekonomik karşılaştırma sonuçları denetim kanıtı olarak kullanılır.Bunlar denetçiye dolaylı yoldan bilgi sağlarlar.
2-KANIT TOPLAMA KARARINI ETKİLEYEN TEMEL UNSURLAR:
a-Toplanacak Kanıtın Sayısını Etkileyen Temel Faktörler;
1-İncelenecek kalemin önemliliği; (Önemli ise sayı artar, önemsiz ise kanıt sayısı azalır)
2-İncelenecek kalemin taşıdığı risk (Riskli ise kanıt sayısı artar, risksiz ise azalır)
3-Kanıtın niteliği (Kanıtın türü sayısı etkiler.Güvenirliliği yüksek kanıtın sayısı azalır )
4-Kanıtın elde edilmesi için katlanılan maliyet (Maliyeti yüksek olan kanıtların sayısı azalır)
b-Kanıtın Güvenirliğini Etkileyen Faktörler;
1-Kanıtın denetim amacıyla ilgili olması (ilgililik, geçerlilik) :Kanıt, denetçinin test etmekte olduğu denetim amacıyla ilgili olmalıdır.Denetçinin görüşünü etkileyen her kanıt geçerli bir kanıttır.
2-Kanıtların kaynağı (kaynak): İşletme dışın bağımsız kaynaklardan elde edilen kanıtlar, işletme içinden elde edilen kanıtlara göre daha güvenilirdir.İyi bir iç kontrol sistemi bulunan işletmenin mali tabloları ve bunlardan elde edilen verileri, iyi çalışmayan bir iç kontrol sisteminden elde edilen verilere göre daha güvenilirdir.Teftiş, gözlem, fiziki inceleme vs yollarla doğrudan denetçi tarafından elde edilen bilgiler dolaylı yoldan edilen bilgilere göre daha güvenilirdir.
3-Kanıtın ilgili olduğu dönem (zamanlılık):Kanıtın ilgili olduğu dönem ile denetlenen tarih arasında uyum olmalıdır.
4-Kanıtın objektifliği (nesnellik): Kanıt; farklı denetçileri yada ilgilileri aynı sonuca götürüyorsa o kanıt objektiftir.
3-KANIT TOPLAMA TEKNİKLERİ:
Dış denetçinin kanıt elde etmek için kullandığı genel araç veya yöntemlere kanık toplama teknikleri (dış denetim teknikleri) denir.Temel kanıt toplama teknikleri
1-Fiziki inceleme ve gözlem
2-Doğrulamalar
3-Yeniden hesaplama
4-Soruşturma
5-Belgelerin incelenmesi
6-Kayıt sisteminin yeniden incelenmesi
7-Olağan dışı işlemlerin araştırılması
8-İlgili hesaplar arasında ilişki kurma
9-Analitik inceleme
SPK tarafından yayınlanan tebliğe göre denetim teknikleri 7 tanedir.
1-Sayım ve Envanter İncelemesi
2-Belge İncelemesi
3-Gözlem
4-Bilgi Toplama
5-Doğrulama
6-Karşılaştırma ve Aritmetik Hata İncelemesi
7-Analitik İnceleme
-Fiziki İnceleme ve Gözlem: İşletmenin mali tablolarında yer alan maddi varlıların denetçi tarafından gözlemlenmesi ve incelenmesi yoluyla, bu varlıların var olma özelliği taşıyıp, taşımadıkları ve fiziksel açıdan ne durumda oldukları hakkında kanıt sağlamasıdır.Bu denetim tekniği; maddi varlıklar ve resmi evraklarla sınırlıdır.(Alacak senetleri, kasa mevcudu,binalar, demirbaşlar, sigorta poliçeleri gibi alanlarda kullanılır.) SPK tebliğinde bu teknikle ilgili iki teknik vardır.Bunlar sayım ve envanter incelemesi ve gözlemdir.
-Doğrulama: Bu teknik, denetçinin işletme dışındaki bağımsız kaynaklardan doğrudan doğruya yazılı bilgi alması işlemidir.İşletme dışı kaynaktan elde edildikleri için güvenilir bilgilerdir.Borç senetleri, banka hesapları, peşin ödemeler, verilen-alınan depozito ve teminatlar..gibi alanlarda kullanılır.Doğrulama çeşitleri;
Olumlu (Pozitif) Doğrulama; Bilgisine başvurulan kişiden kendisine bildirilen konuda müşteri işletme ile mutabık olsa da olmasa da kendisinden yanıt beklenir.
Olumsuz (Negatif) Doğrulama: Üçüncü kişiden sadece bilginin yanlış olması durumunda bir cevap vermesi beklenir.Bilgi doğru ise cevap istenmez.Cevap alınamadığı zaman bilginin doğru olduğu kabul edilir.
Boş Kalanlı (Bakiyeli) Doğrulama: Bu teknikte ise; doğrulama mektubunda doğruluğu araştırılan bilgi hakkında herhangi bir kalan ve bilgi verilmez.Üçüncü kişiden konu ile ilgili bildiklerini bildirmesi istenir.
Denetim standartları dış denetçilerin alacaklarla ilgili olarak doğrulama tekniğine başvurmalarını zorunlu tutmaktadır.
-Yeniden Hesaplama: İşletme kayıtlarındaki matematiksel işlemlerin doğruluğunu anlamak üzere; kayıtların denetçi tarafından tekrar yapılması yoluyla elde edilen aritmetik kanıtlardır.(Satış faturalarında, stok kayıtlarında, amortisman kayıtlarında ...)
-Soruşturma: İşletme personelinden yada bağımsız kişilerden sözlü yada yazılı bilgi alınmasıdır.Bu teknik planlı bir şekilde yada denetçinin günlük resmi olmayan görüşmeleri sırasında kullanılıp kanıt elde edilebilir.Bu teknik diğer teknikleri destekleyici ve tanımlayıcı olarak kullanılır.
-Belgelerin İncelenmesi: En yaygın olarak kullanılan tekniktir.Bir kayıtın doğru olup olmadığını tespit etmek için kayıtla ilgili belgelerin incelenmesi ve ilgili kayıtlarla karşılaştırılması işlemine belgelendirme tekniği denir.
-Kayıt Sisteminin Yeniden İncelenmesi: Kayıtların her aşamasının veya kayıtlar dizisinin izlenmesi ve kontrol edilmesidir.Burada denetçi ileriye yada geriye doğru denetim yöntemlerini kullanabilir.Bu teknik ; hesap kalanlarının doğruluğunun araştırılmasında ve işlemlerin test edilmesinde sıkça kullanılır.
-Olağanüstü İşlemlerin Araştırılması: Bu yöntem kanıt sağlamadan çok kanıt sağlanması gereken konuların tespitinde kullanılır.Bu tekniği kullanma denetçini bilgi, dikkat ve tecrübesini gerektirir.Bu teknikte muhasebe kayıtları incelenerek olağanüstü işlemler belirlenir.Mesela; yüksek tutarda alacakların silinmesi, yüksek tutarda çek keşide edilmesi, gider hesaplarına alacak kaydı, gelir hesaplarına borç kaydı yapılması gibi....
-İlgili Hesaplar Arasında İlişki Kurma: Muhasebe sisteminde yer alan hesaplar arasında ilişki vardır.Birinde artış diğerinde artış yada azalışa neden olur.Hesaplar arası bu ilişkilerden yararlanarak hatalı hesaplar saptanabilir.
-Analitik İnceleme: Bu tekniğin amacı;veriler arasında anlamlı ilişkilerin varolduğunu doğrulamak ve bunlar arasında olağan kabul edilemeyecek farklılıkları ortaya çıkarmaktır.Cari hesap yılının verimlilik,üretim, tüketim, kapasite kullanımı vs bakımından önceki yıl hesap ve işlemleri ile karşılaştırılması ve değerlendirilmesidir.
4-KANIT TOPLAMA TEKNİKLERİNDE ÖRNEKLEME YÖNTEMLERİ:
Denetçi tarafından tüm kayıtların denetlenmesi şu nedenlerden dolayı pratik - yararlı değildir.
-İncelenecek işlem sayısı arttıkça denetim gideri artar.Denetim maliyeti ile faydası arasında uyum olmalıdır.
-Denetim incelemesinin uzun süre alması işletme faaliyetlerini aksatır.Bu nedenle örnekleme yöntemine gidilir.
-Denetlenen işlemlerin sayısı arttırıldıkça elde edilen denetim kanıtlarının güvenirliği de o oranda artmaz.
Örnekleme; denetlenecek ana kütleden belirli kriterlere göre seçilen örneklerin incelenmesiyle elde edilen sonuçların ana kütleye genelleştirilmesidir.Mesela tüm alacak senetleri ana kütledir.İçinden bazı senetlerin seçilmeleri ise seçilen örneği oluşturur.Başlıca örnekleme yöntemleri iki gruba ayrılır.
a-İradi Örnekleme Yöntemi; Örnek olarak belirlenecek birim sayısı dış denetçinin kendi kararına bağlıdır.Örneğe girecek birimler arasında eşit seçilme şansı yoktur.Bu nedenle örnek büyüklüğü ve seçilecek birim sayısı ile sonuçların yorumlanması denetçinin subjektif kararlarına bağlıdır.Denetçi bu yöntemi uygularken denetleyeceği birim sayısını; mesleki bilgi ve deneyimleri ışığında seçer.
b-İstatistiki Örnekleme Yöntemleri; Bir ana kütleden tesadüfi olarak seçilen örneklerin incelenerek, elde edilen bulguların ana kütleye belirli güven aralığında genelleştirilmesine denir.
5-MUHASEBE VERİLERİNDE HATA VE USULSÜZLÜKLER :
Muhasebe verilerinde hatalar ;
a-Kasıtlı ve Kasıtsız Hatalar:
İşletmenin mali durumunu gizlemek için mali tablolarda veya muhasebe kayıtlarında bilerek, isteyerek yapılan düzensizliklere kasıtlı hata veya hile denir.Mali tabloların yada muhasebe kayıtlarının bilmeden yanlış düzenlenmesi ise kasıtsız hatadır.

b-Nitel ve Nicel Hatalar:
İşletmenin işlemlerinin işleyişinde ve işlemlerin belgelendirilmesinde, iç kontrol sisteminin ve yasaların koymuş olduğu kuralların veya yöntemlerin yerine getirilmemesi nitel hatadır.Bunlar hesapların kalanlarına etki etmez.Usul hataları da denir.Mesela;ödeme fişinde imza eksikliği.
Hesapların kalanlarına ve mali tablolardaki tutarlara etki eden hatalar ise niceldir.Parasal hatalar da denir.Miktar, ağırlık gibi ölçü birimleri ile bunların parasal değerlemelerinde yapılan hatalardır.




c-Önemli ve Önemsiz Hatalar:
Karar verenlerin kararlarına etkili olmayan ve denetçi tarafından düzeltilmeksizin kabul edilebilen hatalar önemsiz hatalardır.Sayıca ve tutarca önemli, düzeltilmediği takdirde muhasebe verilerini kullananların kararlarında etkili olan hatalar ise önemli hatalardır.
C-DENETİMİN BELGELENMESİ (ÇALIŞMA KAĞITLARI)
Kanıtların belgelenmesi denetçinin çalışma kağıtları ile yapılır.Çalışma kağıtları; denetçinin izlediği denetim yollarını, uyguladığı denetim işlemlerini ve testleri, topladığı bilgileri ve incelemeleri ile ilgili olarak ulaştığı sonuçları gösteren yazılı kağıtlardır.
Çalışma kağıtlarının düzenlenmesi kaliteli bir denetim yapıldığına dair kanıt teşkil eder.Bunlar işletme için sır sayılabilecek bilgileri içerdiği için denetçi tarafından kendi yada üçüncü kişilerin menfaati için kullanılamaz.Mahkemeden istenilmesi halinde sunabilir.Çalışma kağıtlarının düzenlenmesinde amaç;
-Denetim çalışmasının çeşitli safhalarını örgütleme ve koordine etmede yardımcı olmak
-Denetim raporunun düzenlenmesine temel oluşturması
-İç kontrol sistemi hakkında bilgi edinmede yararlanma
-Denetçinin görüşüne destek sağlaması
-Denetçinin yazdığı rapor yargıya intikal ettiğinde vb durumlarda savunma aracı olarak kullanılması
-Gelecek dönemlerdeki denetim çalışmalarına kılavuzluk yapması
Çalışma kağıtları devamlı ve cari dosyalarda saklanır.
1-Devamlı Dosyalar;
Birden fazla dönemlerde yararlanılabilen ve işletmenin genel durumunu gösteren belgelerin bulunduğu dosyalardır.Bu dosyaları oluşturmanın amacı; işletmenin gelişimini dönemler olarak izlemek, yinelenen kalemler için bilgi kaynağı olmak,gelecek denetim ve vergi incelemelerinde yardımcı olmak, işletmeye önerilerde bulunabilmek vs.. Bu dosyalarda;
-Müşteri ile yapılan denetim sözleşmesi
-Ana sözleşme, değişiklikler varsa ortaklık anlaşmaları ..
-İşletmenin faaliyetleri ile ilgili bilgiler,faaliyet raporları
-İşletme ile ilgili özel yasal düzenleme varsa bunlar
-Hesap planı
-Organizasyon yapısı
-Geçmiş yıl denetim raporları
-Şube , depo vs varsa adresleri,
-Geçmiş yıl beyannameleri
-Kira kontratları, tapular,toplu sözleşmeler vs gibi evraklar bulunur.
2-Cari Dosyalar(Yıllık Çalışma Dosyaları);
Denetlenen döneme ait belgelerin bulunduğu dosyalardır.Bu dosyada, son denetim faaliyetinde kullanılan çalışma kağıtları ile bir önceki faaliyet dönemi ile cari faaliyet dönemi arasında geçen süre içinde toplanan bilgi, belge ve kağıtlar ve yazışmalar , denetçinin tuttuğu not ve müsveddeler bulunur.Cari Denetim dosyasında genel olarak şu bilgiler bulunur;
-Denetim raporu ve finansal raporlar
-Planlama, yardımcıların gözetimi ve iç kontrol sisteminin gözden geçirilmesi ile ilgili belgeler,denetim planları,programları, soru kağıtları,iş akış şemaları,zaman bütçesi ve ilgili muhtıralar
-Denetçi mizanı ve çalışma tablosu
-Toplanan diğer kanıtlar,kanıtlara ilişkin yönetici ve ilgililerin açıklamaları ve denetim sonuçları ... gibi


4- D E N E T İ M Ç A L I Ş M A L A R I N I N T A M A M L A N M A S I :
Denetimin tamamlanması aşaması denetimi tamamlama çalışmaları ile sonuçları değerleme çalışmalarından oluşur.
a-Denetimi Tamamlama Çalışmaları
1-Yapılan denetim programının yeniden gözden geçirilip atlanılan bir hususun olup olmadığının araştırılması
2-Gelecekteki olası belirsizliklerin değerlendirilmesi (Kefaletnameleri davalar, mamul garantileri vs gibi)
3-Bilanço tarihinden sonraki önemli olayların değerlendirilmesi (Bilanço tarihinden denetim çalışmasının sona erdiği tarih arasındaki gelişmeler)
4-Müşteri ile ilişkili olan kişi ve kuruluşlarla yapılan işlemleri belirleme ve inceleme (örtülü kazanç dağıtımı,örtülü sermaye üzerinden kar payı ödenmesi ...)
5-Müşteri işletmeden beyan mektubu alınması (Bundan amaç; denetçiye verilen sözlü beyanları doğrulamak,bunların uygunluğunun devam ettiğini belirlemek,yanlış anlaşılma olasılığını kaldırmak,mali tabloların hazırlanmasında esas sorumluluğun yönetime ait olduğunu vurgulamak,anlaşmazlıklarda kanıt olarak kullanmaktır)
6-Genel analitik testler yapılarak mali tabloların güvenirliğini ölçmek.
b-Denetim Sonuçlarını Değerleme Çalışmaları
Denetçinin denetim sırasında elde ettiği kanıtlar ve diğer verileri değerlendirerek genel bir görüşe varmasıdır.Bu aşamada yapılacak çalışmalar ise şunlardır;
1-Kanıtların yeterliliğini değerleme
2-Önemlilik düzeyinin ve denetim riskinin son değerlemesini yapma (Denetçi denetim riskinin kabul edilebilir düzeyin üzerinde olduğu sonucuna varırsa ya ek maddi doruluk testleri yapar yada müşterisini gerekli düzeltmeleri yapmaya ikna eder.)
3-Hataların düzeltilmesini isteme
4-Çalışma kağıtlarını gözden geçirme
5 – D E N E T İ M R A P O R U:
Denetim sürecinin son aşamasıdır.Denetim raporu hazırlanırken titiz davranılmalı ve raporda açık net ifadelere yer verilmelidir.Kullanıcıların , açıklanan görüşü yanlış yorumlamasını engellemek için raporlamada tek düzenliğin sağlanması gerekmektedir.
Denetim raporu kısa şekilli ve uzun şekilli olmak üzere iki türde yazılabilir.Kısa şekilli denetim raporunda ; denetimin içeriği ve denetçinin görüşü yer alır.Raporda yapılan çalışmalar ve ulaşılan görüş kısa ve öz olarak belirtilmektedir.Bu tür rapora Standart veya Özet Rapor da denir.En sık kullanılan ve tüm kullanıcılara yönelik hazırlanan rapordur.
Uzun Şekilli denetim raporu ise;tüm denetim çalışmalarının , bulguların, varılan sonuçların ayrıntılı olarak yer aldığı rapordur.Genellikle yönetim için hazırlanır.Diğer ilgililere verilmez.
Standart denetim raporunun başlıca unsurları;
-Raporun başlığında , denetçinin “ bağımsız” olduğunu belirten bir ifade
-Raporun muhatabı (yönetim , ortaklar genel kurulu vs..)
-Sunuş paragrafı
-Kapsam paragrafı
-Görüş bildirme paragrafı
-Denetçinin adı soyadı imzası
-Raporun düzenlenme tarihi
Denetçinin görüşü;
1-Olumlu Görüş Bildirme:
Görüşün olumlu olarak bildirilmesinde standart rapor kullanılmaktadır.Standart denetim raporu ise;mali tabloların işletmenin mali durumunu, faaliyet sonuçlarını ve nakit akımını genel kabul görmüş muhasebe ilkelerine uygun olarak ve doğru şekilde yansıttığını ifade eder.Bu yine, tabloların dip notlarında ve eklerinde yeterli açıklamaların yapıldığı anlamına gelir. Denetçinin olumlu görüş bildirmesini etkilememekle beraber ;işletme ilgililerinin bilmesinde yarar olacak durumlar varsa denetçi standart raporunda onlara da yer verebilir.
2-Şartlı Görüş Bildirme:
Mali tablolardaki bir kalemi ayrıntılı açıklayarak, denetçinin olumlu görüşünden bu kalemi ayırması ve mali tabloların yine raporda belirtilen bazı istisnaların saklı tutulması şartıyla bir bütün olarak doğru sunulduğunu ifade eden görüştür.Raporda “şu şartla...” veya “ şu istisna ile..” gibi ifadelerle çekinceler açıklanır.
Şartlı görüş bildiren rapor; müşteri işletmenin denetimin kapsamına bir sınırlama koyması veya genel kabul görmüş muhasebe ilkelerini izlememesi durumlarında düzenlenir.
3-Olumsuz Görüş Bildirme:
Denetçi mali tabloların bir bütün olarak genel kabul görmüş muhasebe ilkelerine uygun olarak işletmenin mali durumunu ve faaliyet sonuçlarını doğru olarak göstermediğini düşünmekteyse olumsuz görüş bildirir.Olumsuz görüş bildirmeye sebep olacak sapmalar şunlardır;
-Genel kabul görmüş muhasebe ilkelerinden sapmalar
-Tam açıklama kuralına uymama
-Muhasebe ilkelerinde kabul edilemeyecek değişiklikler yapma
Olumsuz görüş bildiren denetçi;raporunda olumsuz görüş bildirmesinin nedenlerini ve mali tablolar üzerindeki etkilerini açıklamalıdır.


4-Görüş Bildirmekten Kaçınma:
Denetçinin mali tablolar hakkında hiçbir görüş bildiremeyeceğini belirttiği rapordur.Denetçinin finansal tabloların dürüstlüğü hakkında tereddütleri varsa bunlarda açıklama bölümünde belirtilir.Olumsuz görüş bildirmek görüş bildirmekten kaçınma aynı anlama gelememektedir.Genel kabul görmüş muhasebe ilkelerinden önemli sapmalar varsa görüş bildirmekten kaçınma yerine ,olumsuz görüş bildirilmelidir.Denetçinin görüş bildirmekten kaçınmasına yol açan endenler;
-Denetimin kapsamının şartlı bir görüş bildiremeyecek kadar önemli ölçüde sınırlandırılmış olması
-Finansal tablolarda yer alan önemli bir kalem hakkında yeterince kanıt toplanamaması
-Önemli belirsizlikler
-Etkin olmayan bir iç kontrolün bulunması


VERGİ DENETİMİ
1-Yoklama: Vergi idaresinin yetkili memurlarınca ; mükelleflerin , mükellefiyetle ilgili maddi olayların, kayıtların ve mevzuların araştırılması ve tespit edilmesidir.Vergi dairesi müdürleri,yoklama memurları, yetkili makamlarca yoklama işi ile görevlendirilenler, vergi incelemesine yetkili olanlar kimliğini göstermek ve yoklama sonuçlarını tutanağa kayıt edip (yoklama fişi tutanak mahiyetindedir) bir nüshasını mükellefe vermek kaydıyla toplu veya bireysel yoklama yapabilir.
2-İç Denetim: Vergi idaresi çalışanlarının vergi sisteminde öngörülen kurallara uygun davranıp davranmadıklarını saptamaya yönelen iç denetim, uygulamada yapılan yanlışlıkların düzeltilmesini ve bu yanlışlıkları oluşturan nedenlerin tasfiyesini hedeflemektedir.
3-Vergi İncelemesi:Mükellefin ödediği verginin; defter, hesap, kayıt ve belgeler ile gerekli olduğu takdirde yapılacak muhasebe dışı envanter ve araştırmalardan elde edilecek bulgulara uygunluğunun incelenerek , doğruluğunun saptanması ve sağlamasıdır.

Vergi İncelemesi Türleri
1-İncelemenin Kapsamına Göre;
a-Tam İnceleme: Mükellefin tabi olduğu vergi türüne ilişkin, vergilendirme dönemi bazında tüm faaliyet ve işlemlerinin yasalara uygunluğunun araştırılması, matrah unsurunun tümünün incelenerek ödenmesi gereken verginin doğruluğunun saptanması şeklinde tanımlanabilir.(Mükellefin ticari zirai tüm gelirleri incelenir)
b-Kısa İnceleme: Vergilendirme döneminde mükellefin tabi olduğu bir vergi tütüne ilişkin , vergi matrahını oluşturan unsurlardan bir veya bir kaçının incelenmesi .Sadece zirai faal. incelemesi gibi
c-Sınırlı İnceleme: Bir vergilendirme döneminde vergi türüne ilişkin olmak üzere , matrah unsurlarından sadece belli bir kısmına ilişkin veya belli bir konu ile sınırlı olmak üzere yapılan incelemeye sınırlı inceleme denir.Örn: sadece amortismanların incelenmesi.
2-İncelemenin Kaynağı Açısından;
a-Olağan İnceleme: İhbar olmaksızın, önceden belirlenmiş ilke ve kriterlere göre seçilen beyanname yada mükellefler nezdinde yürütülen incelemelerdir.
b-Olağandışı İnceleme; Belli bir nedenle yapılan incelemelerdir.Önceden belli kriterlere göre seçilmeyip hakkın ihbar, bilgi ve bulgular olan mükelleflere yapılan özel incelemedir.
c-Karşıt İnceleme; Mevcut bir vergi incelemesine veri toplamak üzere,incelenen mükellef ile ilişkisi nedeniyle başka bir mükellef nezdinde başlatılan incelemedir.
3-İnceleme Yöntemi Açısından:
a-Normal Vergi İncelemesi; Vergi incelemeleri esas itibari ile mükelleflerden bilgi ve belge alınarak başlar.Ve mükellefin katkısı ile inceleme sonuçlanır.
b-Aramalı Vergi İncelemesi: VUK 142 ile 147. maddelerinde yer alan düzenlemeler çerçevesinde , ihbar veya yapılan incelemeler dolayısıyla, bir mükellefin vergi kaçırdığına dair emareler varsa, mükellef veya ilgili diğer şahıslar nezdinde , işyerleri ve evlerinde arama yapılması, bu suretle elde edilen belge ve bilgiler üzerinden vergi incelemesinin tamamlanmasıdır.
İncelemeye Yetkili Kişiler:
VUK 135-e göre
-Hesap uzmanları ve yardımcıları (Türkiye çapında)
-İlin en büyük mal memuru (Defterdar)(kendi bölgesi ile sınırlı)
-Vergi denetmenleri ve yardımcıları(kendi bölgesi ile sınırlı)
-Vergi dairesi müdürleri(Kendi bölgesi ile sınırlı)
-Maliye müfettişleri ve muavinleri (Türkiye çapında)
-Gelirler kontrolörleri ve stajyer gelirler kontrolörleri (Türkiye çapında denetim yapabilir)
REVİZYON: Kelime anlamı düzeltme, yeniden gözden geçirme demektir.Denetimle ilgili olarak revizyon; bir işletmenin ekonomik ve mali yapısının , faaliyet ve işlemlerinin ve bunlara ilişkin kayıtlarının sistemli bir şekilde ve eleştirisel bir yaklaşımla incelenmesidir.












3568 SAYILI KANUNA GÖRE DENETİMLE İLGİLİ DURUMLAR
Firma ,kurum ve kuruluşların SMMM ile YMM lere yaptıracakları denetim,yazılı sözleşme ile belirlenir.Bu sözleşmenin yapıldığı tarih ve sözleşmede yer alan hususlar bağlı oldukları odalara bilgi formu ile 15 gün içinde bildirilir.
YMM lerce sözleşmelere ,denetimin tasdik istemine bağlı olup olmadığı denetime başlamadan önce tespit edilir ve her husus sözleşmede açık olarak belirtilir.
Sözleşmede bulunması gereken asgari hususlar
1-Sözleşmeyi yapan ilgililer
2-Denetimin kapsamı
3-Hazırlanacak tablolar
4-Hesaplanan insan/saat
5-Denetimin yapılacağı yerler
6-Denetim kapsamına alınacak süre ve dönem
7-Varsa önceki dönem denetim yapan meslek mensubu veya grubu
8-Denetimin başlama ve bitiş tarihleri
9-Raporun teslim edileceği tarih
10-Denetimde görev alacak elemanlar
*Çalışma kağıtları ,çalışma dosyası içinde 10 yıl süre ile yetkililerin istediği anda ibraz edilmek üzere saklanır.Çalışma kağıtlarının mülkiyeti YMM ye aittir.
*Tasdik ilgilinin talebi üzerine yapılır.Mali tabloların tasdiki zorunlu tutulan gerçek veya tüzel kişilerin yeminli mali müşaviri herhangi bir nedenle seçmemesi halinde bu seçim,YMM Odaları Birliği tarafından ilgili odaya yaptırılır ve ilgililere bildirilir.Yeminli mali Müşavir seçmek zorunda olan gerçek ve tüzel kişileri tasdiki zorunlu tutulan mali tabloların ilgili bulunduğu hesap döneminin başına kadar seçtikleri yeminli mali müşavirleri Birliğe bildirmedikleri takdirde ,yeminli mali müşavir seçmemiş sayılırlar.
*İlgililerce yapılacak tasdik hizmetinin tasdik sözleşmesine bağlanması ve sözleşme tarihinden itibaren 15 gün içinde bir örneğinin yeminli mali müşavirlerce Bakanlığa gönderilmesi zorunludur.Tasdik sözleşmesinde en az şu hususlar bulunur;
1-Tasdikin amacı,kapsamı, varsa özel nedenleri
2-Yeminli mali müşavirlerce verilecek hizmetin niteliği ve süresi
3-Tarafların sorumluluk ve yükümlülükleri
4-Ücret
Tasdik sözleşmesi ,yazılı gerekçe göstermek şartıyla taraflarca her zaman feshedilebilir.Feshedilen sözleşmeler ,fesih tarihinden itibaren en geç 15 gün içinde Bakanlığa bildirilir.
Sürekli denetimlerde yıllık beyannamelerin ve buna ekli mali tabloların beyan edileceği aydan önceki 3 ay içinde tasdik sözleşmesi feshedilemez.
Yıllık mali tablolarının tasdiki zorunlu tutulan işletmelerin tasdik sözleşmesinin feshi halinde; bu işletmeler bir ay içinde diğer bir en geç 15 gün içinde Bakanlığa bildirilir.
Sürekli denetimlerde yıllık beyannamelerin ve buna ekli mali tabloların beyan edileceği aydan önceki 3 ay içinde tasdik sözleşmesi feshedilemez.
Yıllık mali tablolarının tasdiki zorunlu tutulan işletmelerin tasdik sözleşmesinin feshi halinde; bu işletmeler bir ay içinde diğer bir YMM ile sözleşme yapmak zorundadırlar.
Yıllık gelir ve kurumlar vergileri beyannameleri ile bunlara ekli mali tablolar ve bildirimlerin tasdikine ilişkin sözleşmeler ilgili vergilendirme döneminin ilk ayı içinde düzenlenir.