Türk edebiyatında ilkler

[Mert Ali]

TÜRK EDEBİYATINDA İLKLER
 Türk Edebiyatı’nın ilk yazılı ürünleri, Türk adının geçtiği ilk Türkçe metin – Orhun Yazıtları M.Ö. 8.yy
 Orhun Yazıtlarını ilk okuyup çözümleyen – Danimarkalı bilgin Thomsen’dır.
 İlk Mesnevi, İlk didaktik şiir örneğimiz ve aruzla yazılan ilk eserimiz – Yusuf Has Hacip’in yazdığı
Kutadgu Bilig.(11.yy)
 İlk sözlük – Kaşgarlı Mahmut’un Divan-ı Lügat-it Türk’üdür.
 İlk biyografik eser – Ali Şir Nevai’nin – Mecalis’ün Nefais
 Anadolu Türk Edebiyatında ilk biyografik eser – Edirneli Sehi Bey’in – Heşt Behişt’idir.
 Tasavvuf alanında ilk şair – Ahmet Yesevi olur. ( ? - 1166 )
 İlk anı türü örneği – Babür Şah – Babürname’dir.
 İlk gezi türüyle eser – Evliya Çelebi’nin Seyahatnamesi’dir.
 İlk fabl örneği – Şeyhi’nin Harname’sidir.
 Divan Edebiyatında mahallileşme akımının temsilcisi ve şarkıyı icat eden: Nedim’dir.
 İlk özdeyiş örneklerini veren: Ali Bey / Lehçet’ül Hakayık
 Tanzimat Edebiyatı sanatçısı olan Şinasi, batılı anlamda ilk fabl örneğini vermiştir.
 İlk roman çevirisi – Fenelon’dan – Telemak ( Yusuf Kamil Paşa)
 İlk roman örneği – Şemsettin Sami – Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat.
 İlk edebi roman – Namık Kemal – İntibah ( Sergüzeşt-i Ali Bey)
 İlk tarihi roman – Namık Kemal – Cezmi ( 1880 )
 İlk köy romanı – Nabizade Nazım – Karabibik ( 1890 )
 İlk realist roman – Recaizade Mahmut Ekrem – Araba Sevdası.
 İlk psikolojik roman – Mehmet Rauf – Eylül’dür.
 İlk modern roman örneklerini –Halit Ziya Uşaklıgil’in – Mai ve Siyah – Aşk-ı Memnu.
 İlk tezli ( bir görüşü savunan ) romanımız – Nabizade Nazım – Zehra.
 İlk öykü örneklerini – Ahmet Mithat Efendi – Letaif-i Rivayat ( Bilinene göre ilk)
 Batılı anlamda ilk öyküye örnek – Saraipaşazade Sezai – Küçük Şeyler.
 İlk tiyatro çevirileri – Ahmet Vefik Paşa – Moliere’den yapmıştır.
 Sahneye konulan ilk tiyatro eseri – Namık Kemal – Vatan Yahut Silistre.
 Şinasi’nin Edebiyata kazandırdığı ilkleri şunlardır:
* İlk batılı anlamda tiyatro “Şair Evlenmesi” (1859)
* Şinasi’nin ilk şiir çevirileri – Racine, Lamartine ve Fenelon’dandır.
* Şinasi’nin ilk ilk fabl çevirileri – Fransız şair La Fontaine’dendir.
* İlk makale örneği – Mukaddime ( Tercüman-ı Ahval’de yayımlandı.)
* Noktalama işaretlerini ilk kullanan kişi Şinasi’dir.
 İlk özel gazate – Tercüman-ı Ahval (1860) Şinasi ve Agâh Efendi tarafından çıkarıldı.
 İlk epik tiyatro örneği – Haldun Taner – Keşanlı Ali Destanı.
 İlk uyaksız şiir – Abdülhak Hamit Tahran yazmıştır.
 Divan şiirinin ilk şairi – Hoca Dehhani’dir.
 İlk pastoral şiir örneklerini – Abdülhak Hamit Tahran–Sahra’da vermiştir.
 İlk resmi gazete – Takvim-i Vakayi (1831)
 İlk yarı resmi gazete – Ceride-i Havadis (1840)
 İlk dergi örneği – Münif Paşa Mecmua-ı Fünun’dur.
 İlk mizah dergisi – Teodar Kasap’ın çıkardığı “Diyojen”.
 İlk antoloji – Harabat (Ziya Paşa)
 İlk günlük ( batılı anlamda ) Direktör Ali Bey “Seyahat Jurnali”
 Yusuf Kamil Paşa’nın yazdığı yer adları bakımından zengin sözlük – “Lehçe-i Osmanî”
 Batı anlayışındaki ilk edebiyat tarihçimiz – Fuat Köprülü
 Kafiyeyi şiire serperek klasik nazım şekillerinden farklı ilk örnekleri veren – Tevfik Fikret
 Edebiyatımızdaki milli dönemin açılmasına öncülük eden – Mehmet Emin Yurdakul
BATI EDEBİYATINDAKİ ÖNEMLİ YAZARLAR VE ESERLERİ
Eflatun : Devlet, Kanunlar, Ziyafet, Sokrates’in Savunması
Homeros : İlyada, Odisse
Sophokles : Kral Oidipus, Elektra, Trakhisli Kadınlar
Euripides : İphigeneia Alis’te, Orestes, Andromaque
Heredotos : Tarih
Çiçero : Nutuklar, Hitabet, Cumhuriyet, Dostluk
Vergilius : Bocilica, Georgeia
Seneca : Dialoglar, Troialılar, Agomennon
Dante : Divinia Commedia ( İlahi Komedya )
Ariosta : Çılgın Orlando
Tasso : Kurtarılmış Kudüs, Aminta
Cervantes : Don Quijote ( Don Kişot )
Montaigne : Denemeler
F. Bacon : Denemeler
Cornielle : Le Cid, Horace
Racine : Andromaque, Phedre
Moliere : Gülünç Kibarlar, Tartuffe, Adamcıl, Zoraki Hekim, Cimri, Hastalık Hastası
La Fontaine : Fabller
Pascal : Düşünceler
Montesquieu : Kanunların Ruhu, İran Mektupları
Voltaire : Henriade, Zadig
J.J Rousseau : İtiraflar, Toplum Sözleşmesi, Emile
Lamartine : Şairine Düşünceler, Graziella
V. Hugo : Hemani, Sefiller, Notr Dame de Paris, Cromwell, Cezalar
Balzac : Eugenie Grandot, Goriot Baba, Vadideki Zambak, Mutlağın Peşinde
Stendhal : Kırmızı ve Siyah, Parma Manastırı
Flaubert : Madam Bovary, Salambo, Duygusal Eğitim, Üç Hikâye
A. Daudet : Değirmenimden Mektuplar, Pazartesi Hikâyeleri, Sapho, Küçük Şey
E. Zola : Meyhane, Germinal, Deneysel Roman, Nana
Maupassant : Güzel Dost, Tombalak, Ayışığı, Küçük Roque
Baudelaire : Kötülük Çiçekleri
Albert Camus : Veba, Yabancı, Düşüş
Shakespeare : Venedik Taciri, Hamlet, Romeo ve Juliet, Othello, Kral Lear
Milton : Kaybolmuş Cennet
Daniel Defoe : Robinson, Crusoe
Charles Dickens : Antikacı Dükkânı, David Copperfield
Goethe : Faust
Schiller : Don Carlos, Wilhelm Tell
Puşkin : Maça Kızı, Çingeneler
Gogol : Müfettiş, Kumarcılar, Ölü Canlar
Dostoyevski : Suç ve Ceza, Budala, Karamazov Kardeşler
Tolstoy : Savaş ve Barış, Anna Karanina, İvan İlyiç’in Ölümü,Hacı Murat, Kazaklar
Gorki : Ana
İbsen : Hortlaklar, Halk Düşmanı
Edgar Allan Poe : Kuzgun, Annabel Lee, Canlar
Mark Twain : Missisipi’de Hayat
Jack London : Uçurum Halkı, Martin Eden, Vahşetin Çağrısı
Ernest Hemingway : Çanlar Kimin İçin Çalıyor, Silahlara Veda
John Steinbeck : Gazap Üzümleri, Fareler ve İnsanlar, Sardalya Sokağı.
TÜRK EDEBİYATINDAN İLKLER
1 Türk edebiyatının ilk yazılı ürünleri : 8.yy’da yazılan Orhun Abideleri
2 İlk anı : Moğol imparatoru Babürşah’ın Babürname’si
3 İlk bibliyografya : Katip Çelebi’nin yazdığı Keşfü’z Zünun
4 Türk edebiyatının ilk tasavvuf şairi : Ahmet Yesevi
5 Türkçenin ilk dil bilgisi kitabı : Süleyman Paşa’nın yazdığı Sarf-ı Türki
6 Edebiyatımızda gezi türünün ilk örneği : Evliya Çelebi’nin Seyahatnamesi
7 Edebiyatımızda ilk Fabl Örnekleri : Şeyhi'nin Harnamesi
8 Batılı anlamda ilk Fabl Örnekleri : Şinasi tarafından verildi
9 İlk çeviri roman : Yusuf Kamil Paşa’nın Fenelon’dan yaptığı Telemak çevirisidir.
10 İlk yerli roman : Şemsettin Sami’nin Taaşşuk u Talat ve Fitnat (1872)
11 İlk edebi roman : Namık Kemal’in İntibah eseridir. (1876)
12 İlk tarihi roman : Namık Kemal Cezmi adlı eseri ( 1880 )
13 İlk köy roman : Nabizade Nazım’ın Karabibik eseridir. (1890)
14 İlk realist roman : Recaizade Mahmut Ekrem’in Araba Sevdası.
15 İlk psikolojik roman : Mehmet Rauf’un yazdığı Eylül adlı eser (1901)
16 İlk Modern roman örnekleri : Halit Ziya Uşaklıgil’in Mavi ve Siyah (1897)
Aşk-ı Memnu (1900)
17 İlk tezli ( bir görüşü savunan ) roman : Nabizade Nazım’ın Zehra’sıdır. (1896)
18 İlk öykü örnekleri : Ahmet Mithat Efendi’nin Letaif-i Rivayet (1870-1895)
19 Batılı anlamda ilk öykü : Samipaşazade Sezai’nin Küçük Şeyler’idir. (1892)
20 İlk tiyatro çevirisi : Ahmet Vefik Paşa’nın Fransız Moliere’den yaptığı
çevirilerdir.(1869)
21 Sahnelenen ilk tiyatro : Namık Kemal’in Vatan Yahut Silistre.
22 Batılı anlamda ilk tiyatro : Şinasi’nin Şair Evlenmesi (1859)
23 İlk şiir çevirileri : Şinasi’nin Racine-Lamatine, Fenelon’dan yaptığı çevriler (1859)
24 İlk makale : Şinasi’nin Tercüman-ı Ahval’de yayımladığı Mukaddime
25 İlk atasözleri kitabı : Şinasi Durub-ı Emsal-i Osmaniye
26 İlk noktalama işaretleri : Şinasi (1859)
27 İlk özel gazete : Şinasi ve Agah Efendi, Tercüman-ı Ahval (1860)
28 Edebiyat sözcüğünü bizde ilk kullanan : Şinasi’dir.
29 İlk Epik Tiyatro : Haldun Taner’in Keşanlı Ali Destanı (1964)
30 İlk divan şairimiz : Hoca Dehhani (13 yy.)
31 İlk resmi gazete : Takvim-i Vakayi (1831)
32 İlk yarı resmi gazete : Ceride-i Havadis (1840) W. Churchill
33 İlk antoloji : Ziya Paşanın Harabat’ı
34 İlk Pastoral şiir : A.Hamit Tahran-Sahra
35 Aruzla ilk manzum tiyatro eseri yazan : A.Hamit (Eşber ve Sardanapal)
36 Heceyle Yazılan ilk manzum tiyatro eseri: A.Hamit-Nesteren
37 İlk Bibliyografya : Keşfü’z-Zünün-Katip Çelebi
38 İlk hamse yazarı : Ali Şir Nevai
39 İlk tezkire : Ali Şir Nevai’nin Mecalisü’n-Nefais
40 İlk Mizah dergisi : Diyojen, Teodor Kasap
41 İlk fıkra yazarı : Ahmet Rasim
42 Bilinen ilk Türk yazarı : Yollug Tigin ve Vezir Tonyukuk
43 Türkçe yazılan ilk kitap : Kutadgu Bilig
44 İlk siyasetname : Kutadgu Bilig
45 İlk Mensur şiir örneklerini veren : Halit Ziya Uşaklıgil
46 Şiirde ilk defa “Türk” kelimesini kullanan: M.Emin Yurdakul
47 Dünya Edebiyatında ilk modern roman : Carvantes-Don Kişot
48 İlk edebi bildiriyi yayınlayan topluluk : Fecr-i Ati
49 İlk seyahatname : Mir’atü’l Memalik – Ali Seydi Reis
50 İlk edebiyat tarihçimiz : Abdulhalim Memduh Efendi
51 Batılı anlayıştaki edebiyat tarihçimiz : Fuat Köprülü
52 Dünya Edebiyatındaki ilk hikayeci ve eseri : Boccaio - Decameron
53 İlk natüralist eserimizin yazarı : N.Nazım - Zehra
54 Türkçenin ilk dilbilgisi kitabı : Süleyman Paşa – Sarf-i Türk
55 Divan edb. “Mahallileşme” akımının temsilcisi : Nedim
56 Şarkıyı icad eden : Nedim
57 İlk tarih ve coğrafya ansiklopedisi : Kamus’ül A’lam
58 İlk Türkçe sözlük : Şemseddin Sami Kamus-ı Türki
59 İlk Özdeyiş örneklerini veren : Ali Bey – Lehçetü’l Hakayık
60 Trajedi türünde ilk eser veren : Ali Haydar Bey
61 Türk adının geçtiği ilk Türkçe metin : Orhun Abideleri
62 Edebiyatımızda objektif-eleştirinin nasıl olacağını ilk açıklayan : R.Mahmut Ekrem
63 Edebiyatımızda milli dönemin açılmasına öncülük eden : Mehmet Emin Yuradkul
64 Türkçenin zengin, güçlü bir dil olduğunu savunan ilk eser : Divan-ı Lutgat-it Türk
65 Konuşma dilinde yazılmış ilk hikayenin yazarı : Ömer Seyfettin
66 Kadın sorunun edebiyatımıza ilk kez girdiği roman : A.Mithat – Henüz On Yedi Yaşında
67 Dilde sadeleşmeyi savunan ilk yayın organı : Genç Kalemler
68 Kurtuluş Savaşımızı doğrudan işleyen ilk roman : Ateşten Gömlek
69 Hikayede gerçek anlamda ilk kez Anadoluyu işleyen : Refik Halit – Memleket Hikayeleri
70 Edebiyatımızın ilk kafiyesiz şiiri yazan : A. Hamit Tarhan–Validem
71 İlk köy şiiri : Muallim Naci – Köylü Kızların Şarkısı
72 İlk Alfabemiz : Göktürk alfabesi
73 Tekke şiirimizin babası : Ahmet Yesevi
74 İlk Türk destanı : Alp Er Tunga
75 Bizde Batılı anlamda ilk eleştiriyi yazan : Namık Kemal
76 İlk kadın romancımız : Fatma Aliye Hanım
77 Süslü nesrin ilk temsilcisi : Sinan Paşa
78 Dünyanın bilinen ilk destanı : Sümerlerin Gılgamış Destanı
79 Okullar için hazırlanan ilk edebiyat kitabı : R.Mahmut Ekrem – Talim-i Edebiyat
80 Dünyada Komedi türünün ilk büyük ustası : Aristofanes
81 Dünyada Trajedi türünün ilk büyük ustası : Aiskylos (Aşil)
82 İlk uyarlama tiyatro eserinin yazarı : A. Vefik Paşa
83 Deneme türünün kurucusu : Montaigne
84 En başarılı psikolojik roman yazarımız : Peyami Sefa
85 İlk psikolojik roman ve yazarı : Mehmet Rauf –Eylül
86 İlk çocuk şiirlerini yazan : Tevfik Fikret – Şermin.