Ceza Hukuku Genel Hükümleri Ders Notu

[alaaddin]

SUÇLULARIN GERİ VERİLMESİ

Suçluların iadesi hususunda Türk Ceza Kanunu 18. maddesinde yer alan Geri Verme başlığı altındaki düzenlemeler 6706 sayılı kanun ile yürürlükten kaldırılmıştır. ---2016 DEĞİŞİKLİĞİ---Suçluların iadesine dair düzenlemeler ise 6706 sayılı Cezaî Konularda Uluslararası Adlî İş Birliği Kanunu ile düzenleme alanı bulmuştur.

a. Türkiye’den Yabancı Devlete İade

6706 s. Kanun madde 10 " (1) Yabancı ülkede işlenen bir suç nedeniyle hakkında adlî merciler tarafından ceza soruşturması veya kovuşturması başlatılan ya da mahkûmiyet kararı verilen bir yabancı, talep üzerine, soruşturma veya kovuşturmanın sonuçlandırılabilmesi ya da hükmedilen cezanın infazı amacıyla talep eden devlete iade edilebilir.
(2) Talep eden devlet hukuku ile Türk hukukuna göre, soruşturma veya kovuşturma aşamasında üst sınırı bir yıl veya daha fazla hürriyeti bağlayıcı cezayı gerektiren suçlardan dolayı iade talebi kabul edilebilir. Kesinleşmiş mahkûmiyet kararları bakımından iade talebinin kabul edilebilmesi için hükmolunan cezanın en az dört ay hürriyeti bağlayıcı ceza olması gerekir. İadesi istenen kişinin birden fazla suçu bulunması hâlinde, bunlardan bazılarının cezası belirtilen sürelerin altında olsa dahi birlikte iadeye konu edilebilir."

aa. Geri verme (iade) için gerekli şartlar şu şekilde sıralanabilir:

1) İade talebinin değerlendirilmeye alınabilmesi için öncelikle iadeye konu fiilin her iki ülkenin kanuna göre de suç olarak düzenlenmiş olması gerekir.
Örnek: Zina fiili sebebiyle bir kişinin geri verilmesi talebi uygun bulunamaz. Çünkü zina eylemi Türk Kanunlara göre suç teşkil etmez.
2) Bahse konu olan suçun, yabancı ülkede (ülkesellik ilkesi kapsamı dışında) işlenmiş bir suç olması gereklidir.
3) İşlenen suçun faili ve dolayısıyla iadesi istenen kişi yabancı olmalıdır. 6706 s. Kanun Madde 11/1-a "Uluslararası Ceza Divanına taraf olmanın gerektirdiği yükümlülükler hariç olmak üzere, iadesi talep edilen kişinin Türk vatandaşı olması halinde iade talebi kabul edilemez"
4) İadesi istenen kişinin işlediği suçun belirli ağırlıkta olması gerekir. 6706 s. Kanun 10.madde hükmünün de açıkça ifade ettiği üzere; üst sınırı bir yıl veya daha fazla hürriyeti bağlayıcı cezayı gerektiren suçlardan dolayı iade talebi kabul edilebilir. Bununla birlikte aynı hükmün devamında iadesi talep edilen yabancının mahkumiyeti söz konusu ise hükmolunan cezanın da en az dört ay hürriyeti bağlayıcı bir ceza olması gerekmektedir.
5) İadeye dayanak olarak gösterilen suçun suçluların iadesine imkan tanıyan nitelikte bir suç olması gerekir. Bu husus 6706 s. Kanun 11. maddesinde iadenin kabul edilemeyeceği hâller başlığı altında düzenlenmiştir.

6706 s. Kanun madde 11- "(1) Aşağıda sayılan hâllerde iade talebi kabul edilmez:
a) Uluslararası Ceza Divanına taraf olmanın gerektirdiği yükümlülükler hariç olmak üzere, iadesi talep edilen kişinin Türk vatandaşı olması.
b) İadesi talep edilen kişinin ırkı, etnik kökeni, dini, vatandaşlığı, belli bir sosyal gruba mensubiyeti veya siyasî görüşleri nedeniyle bir soruşturma veya kovuşturmaya maruz bırakılacağına veya cezalandırılacağına ya da işkence veya kötü muameleye maruz kalacağına dair kuvvetli şüphe sebeplerinin bulunması.
c) İade talebine esas teşkil eden fiilin;
1) Düşünce suçu, siyasî suç veya siyasî suçla bağlantılı bir suç niteliğinde olması,
2) Sırf askerî suç niteliğinde olması,
3) Türkiye Devletinin güvenliğine karşı, Türkiye Devletinin veya bir Türk vatandaşının ya da Türk kanunlarına göre kurulmuş bir tüzel kişinin zararına işlenmesi,
4) Türkiye’nin yargılama yetkisine giren bir suç olması,
5) Zamanaşımı veya affa uğramış olması.
ç) İadesi talep edilen kişi hakkında, talebe konu fiil nedeniyle daha önce Türkiye’de beraat veya mahkûmiyet kararı verilmiş olması.
d) İade talebinin, ölüm cezası veya insan onuru ile bağdaşmayan bir ceza gerektiren suçlara ilişkin olması."
Yukarıda sayılan bu hususların tamamında iade talebinin kabul edilebilir olması mümkün değildir.

ÖNEMLİ/2016 DEĞİŞİKLİĞİ: İadenin kabul edilemeyeceği hâller başlığı altındaki düzenleme 5237 s. TCK'da yer alan düzenleme ile neredeyse aynı nitelikte olup, dikkat çeken bir ekleme vardır. İadesi talep edilen kişinin iadesine dayanak olarak gösterilen suçun siyasi suçla bağlantılı bir suç olmaması gerekmektedir. Yani artık yalnızca siyasi suçlar için değil, siyasi suçla bağlantılı bir suça ilişkin de iade mümkün değildir. Ayrıca iade talebinin dayanağını teşkil eden fiilin bütün unsurları, özellikle işleniş şekli, suçun işlenişinde kullanılan araçların veya ortaya çıkan sonuçların ağırlığı dikkate alınarak fiil siyasî suç olarak kabul edilmeyebilir. Soykırım ve insanlığa karşı suçlar ise siyasî suç olarak kabul edilmez.

ÖNEMLİ/2016 DEĞİŞİKLİĞİ: İade talebinin, ölüm cezası veya insan onuru ile bağdaşmayan bir ceza gerektiren suçlara ilişkin olması durumunda cezanın niteliğine ilişkin bir ret sebebinin varlığı hâlinde, talep eden devlet tarafından, öngörülen cezanın infaz edilmeyeceğine dair yeterli teminat verilmesi hâlinde, iade talebi kabul edilebilir.

ÖNEMLİ/2016 DEĞİŞİKLİĞİ: İadesi talep edilen kişinin;
 Talep tarihinde on sekiz yaşını doldurmamış olması,
 Uzun zamandan beri Türkiye’de bulunuyor olması
 Evli bulunması gibi kişisel hâllerinden biri nedeniyle,
iadenin kişinin kendisini veya ailesini, fiilin ağırlığı ile orantısız şekilde mağdur edecek olması durumunda iade talebi kabul edilmeyebilir.

NOT-1 : Aynı kişi hakkında birden fazla devlet tarafından iade talebinde bulunulması hâlinde, suçların ağırlığı ve işlendiği yer, taleplerin geliş sırası, kişinin vatandaşlığı ve yeniden iade edilme ihtimali gibi şartlar dikkate alınarak, iade taleplerinden hangisinin öncelikli olarak işleme alınacağı Merkezî Makam(Adalet Bakanlığı) tarafından belirlenir.
NOT-2 : İade hâlinde, kişi ancak iade kararına dayanak teşkil eden suçlardan dolayı yargılanabilir veya kişinin mahkûm olduğu ceza infaz edilebilir.Bu husus geri vermede ihtisas(özellik) ilkesi olarak nitelendirilmektedir.
bb. İade ve sınır dışı ilişkisi
6706 s. Kanun madde 12'de yer alan düzenleme gereği ;
 Yabancı, iade sürecinde Merkezî Makamın (Adalet Bakanlığının) görüşü alınmadan sınır dışı edilemez.
 Yabancı, Merkezî Makamın (Adalet Bakanlığının) görüşü alınmadan, iade talebi reddedilen devlete sınır dışı edilemez.

cc. İade Kararında Usul- Yargılama Görev ve Yetkisi

İade talebinin Merkezî Makama(Adalet Bakanlığına) ulaşmasını takiben, Merkezi Makam iade taleplerini inceleyerek, lüzum görmesi hâlinde ek bilgi ve belge talebinde bulunabilir ve gerekli şartları taşımayan talepleri reddeder. Gerekli şartları taşıyan talepleri ise yetkili ağır ceza mahkemesi nezdindeki Cumhuriyet başsavcılığına gönderilir.
Cumhuriyet başsavcılığı ise iade talebine ilişkin karar vermek üzere ağır ceza mahkemesinden talepte bulunur.Burada iade hususunda karar everecek olan mahkeme, kişinin bulunduğu yer ağır ceza mahkemesidir. Eğer kişinin bulunduğu yer belli değilse, Ankara ağır ceza mahkemesi yetkilidir.

Ağır ceza mahkemesi iadeye ilişkin yaptığı yargılamada; iade şartlarını 6706 s. Kanun ve Türkiye’nin taraf olduğu milletlerarası andlaşma hükümlerine göre inceleyerek iade talebinin kabul edilebilir olup olmadığına karar verir.Yine mahkeme talep eden devlet tarafından gönderilen belgelerin yeterli görülmemesi hâlinde, uygun bir süre içinde ek bilgi ve belgelerin gönderilmesini de isteyebilir.


ÖNEMLİ : İade yargılamasında katılma talebinde bulunulamaz.

dd. İade Yargılamasında Karar ve Kanun yolu:

Mahkemenin kararına karşı temyiz yoluna başvurulabilir. Yargıtay bu başvuruları üç ay içinde sonuçlandırır. Kararın kesinleşmesi hâlinde iade evrakı karar ile birlikte Merkezî Makama gönderilir.

 İade talebinin yargı mercileri tarafından uygun bulunmaması halinde: Merkezi Makamın iade edip etmeme hususunda takdir hakkı söz konusu olmayacaktır.
 İade talebinin yargı mercileri tarafından kabul edilebilir olduğuna karar verilmesi hâlinde: bu kararın yerine getirilmesi, Dışişleri ve İçişleri bakanlıklarının görüşü alınarak Adalet Bakanının teklifi ve Başbakanın onayına bağlıdır. Yani burada İdaren takdir hakkının varlığına dikkat etmek gerekir.

ee. Rızaya dayalı iade usulü
Kişi, iadeye rıza göstermesi hâlinde normal iade usulü uygulanmadan talep eden devlete iade edilebilir. Ağır ceza mahkemesince kişiye, Ceza Muhakemesi Kanununda belirtilen haklarıyla birlikte rızaya dayalı iadenin mahiyeti ve hukukî sonuçları anlatılır. Kişiye rızaya dayalı iade usulünü kabul edip etmediği sorulur.
Mahkeme, kişinin rızaya dayalı iade usulünü kabul etmesi üzerine bu Kanun ve Türkiye’nin taraf olduğu milletlerarası andlaşma hükümlerine göre iade talebinin kabul edilebilir olup olmadığına karar verir. Bu karara karşı itiraz yoluna başvurulabilir. Kararın kesinleşmesi hâlinde iade evrakı Merkezî Makama(Adalet Bakanlığı) gönderilir. Burada da anı şekilde yani rızaya dayalı iade usulü uygulanarak verilen iade kararının yerine getirilmesi de Merkezî Makamın onayına bağlıdır.Burada da idarenin takdir hakkı söz konusudur.

b. Türkiye’nin Yabancı Devletten İade Talepleri ve Şartları:

Soruşturma veya kovuşturmanın sonuçlandırılabilmesi ya da verilen mahkûmiyet kararlarının infazı amacıyla yabancı bir ülkede bulunan ve hakkında yakalama emri veya tutuklama kararı verilen kişinin Türkiye’ye iadesi, adlî merciler tarafından istenebilir.

Türkiye'nin bu yönde bir talep iletmesinin de belli şartları vardır. Şöyle ki;

1) Türkiye'ye iadesi talep edilen kişinin işlediği suçun cezasının üst sınırı bir yıl veya daha fazla hapis cezasını gerektiren bir suç olması gerekir.
2) Türkiye'ye iadesi talep edilen kişi hakkında verilen kesinleşmiş mahkûmiyet kararları bakımından ise iade talebinde bulunulabilmesi için hükmolunan hapis cezasının en az dört ay olması gerekir.

NOT: İadesi istenen kişinin birden fazla suçu bulunması hâlinde, bunlardan bazılarının cezası belirtilen sürelerin altında olsa dahi birlikte iadeye konu edilebilir.

Merkezî Makam tarafından uygun görülmesi hâlinde talep, yabancı devlete gönderilir. Ancak, aşağıdaki durumlarda Merkezî Makam iade talebini yabancı devlete göndermeden reddedebilir:
1) Talebin, iade için gerekli şartları taşımaması.
2) Ceza infaz kurumlarında geçirilecek süre dikkate alındığında, iade yoluna başvurulmasının kişi yararı ve kamu yararı arasında açık bir orantısızlığa sebep olması.
3) Türkiye’nin millî güvenliğinin veya uluslararası ilişkilerinin zarar görme ihtimalinin bulunması.

ÖNEMLİ : İade talebine konu olabilecek bir suçun işlendiğinin kabulü için kuvvetli şüphe bulunması hâlinde, iade talebinin Merkezî Makama ulaşmasından önce, Türkiye’nin taraf olduğu milletlerarası andlaşma hükümleri veya mütekabiliyet ilkesi çerçevesinde, ilgili devletin talebi ve Merkezî Makamın uygun bulması üzerine kişi geçici olarak tutuklanabilir.
ÖNEMLİ :Ağır ceza mahkemesi iade sürecinin her aşamasında iadesi talep edilen kişi hakkında Ceza Muhakemesi Kanunu hükümleri uyarınca koruma tedbirlerine karar verebilir. Ayrıca iade sürecinde kişinin tutuklanması durumunda teslime kadar geçen süre içindeki tutukluluk durumu, ağır ceza mahkemesince en geç otuzar günlük sürelerle incelenir.



c. Soruşturmanın veya Kovuşturmanın Devri
6306 s. Kanun ve taraf olunan milletlerarası andlaşmalar çerçevesinde, işlenen suçlarla ilgili Türkiye’de yürütülen soruşturma veya kovuşturmalar yabancı devletlere devredilebilir; yabancı devletlerde işlenen suçlarla ilgili yürütülen soruşturma veya kovuşturmalar devralınabilir.
Milletlerarası andlaşma bulunmaması hâlinde, mütekabiliyet ilkesi esas alınarak bu Kanun çerçevesinde soruşturma veya kovuşturmalar devredilebilir veya devralınabilir.

Üst sınırı bir yıl veya daha fazla hapis cezasını gerektiren suçlardan dolayı yürütülen soruşturma veya kovuşturmaların yabancı devlete devredilmesi;
1) Şüpheli veya sanığın yabancı devletin vatandaşı olması nedeniyle Türkiye’de hazır bulundurulamaması veya adlî yardımlaşma yoluyla savunmasının alınamaması,
2) Türk vatandaşı olan şüpheli veya sanığın yabancı devlette mutat olarak bulunması veya delillerin bu devlette olması nedeniyle devrin, gerçeğin ortaya çıkarılmasına imkân vermesi hâllerinde söz konusu olabilir.

Soruşturmanın devri talebinin kabul edilmesi üzerine;
 Ceza Muhakemesi Kanununa göre ayrıca şartları aranmaksızın kamu davasının açılmasının ertelenmesine karar verilir.
 Şüpheli hakkında yabancı adlî merci tarafından dava açılması durumunda kovuşturmaya yer olmadığına karar verilir.
 Dava açılmaması hâlinde, buna ilişkin kararın gerekçesi değerlendirilmek suretiyle soruşturmaya devam edilebilir.


Kovuşturmanın devri talebinin kabul edilmesi üzerine;
 Yargılamayı yapan mahkemece durma kararı verilir.
 Sanık hakkında yabancı adlî merci tarafından mahkûmiyet kararı verilmesi durumunda düşme kararı verilir.
 Mahkûmiyet kararı dışında bir karar verilmesi durumunda, buna ilişkin kararın gerekçesi değerlendirilmek suretiyle kovuşturmaya devam edilebilir.


d. Soruşturma veya Kovuşturmanın Devralınması

Yurt dışında işlenen ve Türk hukukuna göre zamanaşımına veya affa uğramamış, üst sınırı bir yıl veya daha fazla hapis cezasını gerektiren bir suç nedeniyle yabancı bir devlette yürütülen soruşturma veya kovuşturmalar devralınabilir.

Aşağıdaki durumların varlığı halinde soruşturma veya kovuşturmanın devralınması talebi kabul edilmez:
1) Kişi, Türkiye’de mutat olarak bulunmuyorsa
2) Kişi, Türk vatandaşı değilse
3) Suç, talep eden devletin sınırları dışında işlenmişse
4) Devir talebine konu fiil nedeniyle kişi daha önce Türkiye’de yargılanmışsa

ÖNEMLİ : Talepte bulunan yabancı devlet mevzuatına göre yapılmış soruşturma veya kovuşturma işlemleri ve elde edilen deliller Türk hukuku bakımından geçerli sayılır.
e. İnfazın Devralınması

Yabancı devlet mahkemeleri tarafından verilen mahkûmiyet kararlarının Türkiye'de infazı 6706 s. Kanun hükümleri ile belirli şartlara bağlanmıştır. Şöyle ki;
1) Hükümlünün Türkiye’de bulunması,
2) Mahkûmiyet kararının kesinleşmiş olması,
3) Mahkûmiyet kararına konu fiilin Türk hukukuna göre suç teşkil etmesi ve zamanaşımına uğramamış olması,
4) Hürriyeti bağlayıcı cezalar için, merkezî makamlarca aksi kararlaştırılmadıkça talep tarihinde, hükümlünün ceza infaz kurumunda infazı gereken en az altı ay hürriyeti bağlayıcı cezasının bulunması,
5) Aynı suçtan dolayı Türkiye’de soruşturma veya kovuşturma yapılmamış olması; şartlarının tamamı bir arada gerçekleşirse Yabancı devlet mahkemesince verilen mahkumiyet kararının infazı Türkiye tarafından devralınabilir.

Devir koşullarının bulunmadığının tespit edilmesi veya devrin Türkiye’nin millî güvenliği ile temel çıkarlarına uygun düşmeyeceğinin anlaşılması hâlinde, devir talebi Merkezî Makam tarafından reddedilir.

f. İnfazın Devredilmesi

Aşağıdaki koşulların birlikte bulunması hâlinde, Cumhuriyet başsavcılığınca, Türk mahkemeleri tarafından verilen mahkûmiyet kararlarının yabancı devlette infaz edilmesi talep edilebilir:
1) İnfazın devredileceği devlette bulunan hükümlünün, bu devletin vatandaşı olması veya bu devlet ile güçlü sosyal bağlarının bulunması.
2) Mahkûmiyet kararının kesinleşmiş olması.
3) Mahkûmiyet kararına konu fiilin yabancı devlet hukukuna göre suç teşkil etmesi.
4) Hapis cezaları için, merkezî makamlarca aksi kararlaştırılmadıkça talep tarihinde, hükümlünün ceza infaz kurumunda infazı gereken en az altı ay hapis cezasının bulunması.
5) Merkezî Makamın(Adalet Bakanlığı) olumlu görüşünün bulunması.

İnfazın bu şartların sağlanması nihayetinde yabancı bir devlete devri sonrasında; yabancı devletteki infaz açısından kararın tamamen infaz edilmesi veya infaz kabiliyetini kısmen veya tamamen kaybetmesi, Türk hukuku bakımından da aynı sonuçları doğurur. Bununla birlikte; yabancı devletin kararı infaz etmemesi veya edememesi hâlinde infaz işlemlerine Türkiye’de devam edilir.

NOT-1 :Cezaları denetimli serbestlik tedbiri uygulanarak infaz edilen hükümlülerin cezaları da devredilebilir.
NOT-2 :İnfazın devri talebinde bulunulması infaz işlemlerinin yürütülmesine engel değildir.

Devrin, ceza adaletinin amaçlarına hizmet etmeyeceğinin veya Türkiye’nin millî güvenliği ile temel çıkarlarına uygun düşmeyeceğinin anlaşılması hâlinde, devir talebi Merkezî Makam tarafından reddedilir.