AÖF Ders notları-Orta asya ve iran uygarlıkları

Orta Asya ve İran Uygarlıkları

Doğu Asya tarihinde iki büyük devlet arasında imzalanan I.Ö 201 tarihli Pai-Teng Antlaşması Hun ve Çin devletleri arasında imzalanmıştır.

Asya Hun (Büyük Hun) Devleti

Merkez Ötügen olmak üzere Orhun ve Selenga nehirleri çevresinde kuruldu.
Tarihte bilinen ilk Türk devletidir.
Devletin kurucusu ve ilk hükümdarı Teoman’dır.
Çinlilere karşı seferler yaptılar, Çinliler de bu seferleri durdurmak için Çin Seddi’ni yapmak zorunda kalmışlardır.
Teoman’ın oğlu Meta Han döneminde; diğer Türk devletlerine de örnek olacak “onluk sistem”e dayalı ilk düzenli Türk ordusu kuruldu.
Asya Hun Devleti’nin YıkılışıMete Han’ın ölümünden sonra oğulları ülkeyi iyi yönetemediler.
Çin entrikaları ve bu devletle yapılan savaşlar ülkeyi zayıflattı.
İpek Yolu’nun Çin kontolüne geçmesi nedeniyle Hun ekonomisi bozuldu.
Artan Çin baskısı nedeniyle ülke iyice zayıflayarak Doğu ve Batı olarak ikiye ayrıldı.
Eski Türk inancında anlamı “gök” veya “gök tanrısı” olan kavram Tengri’dir.
Hunlarda Kağan başkanlığında toplanan ve boy beylerinden oluşan meclise Toy denir.
Göktanrı’nın Hun hükümdarlarına verdiğine inanılan devleti yönetme yetkisine Kut denir.

Asya Hun Hükümdarları

Avrupa Hun Devleti

S. 400’lerde başkent Etzelburg olmak üzere Avrupa Hun Devleti kuruldu.
Bu sırada Hun hükümdarı Balamir’di.
Avrupa Hunları’nın en ünlü hükümdarı Attila’dır.
Attila, 447 yılında büyük bir ordu ile Doğu Roma (Bizans) üzerine yürüdü ve onları vergiye bağladı.
451 yılında Batı Roma İmparatorluğu üzerine ve 452 yılında da İtalya üzerien iki büyük sefer yaptı.

Gök-Türk Devleti

552’de Avarlar’a karşı isyan ederek, Bumin Kağan önderliğinde Ötügen merkez olmak üzere kuruldu.
Tarihte Türk ismini devlet isimlerinde kullanan ilk topluluktur.
Bumin Kağan’ın yerine geçen Mukan Kağan zamanında devlet en parlak dönemini yaşadı.
İstemi Yabgu döneminde Bizans ile Sasani Devleti’ne karşı büyük mücadeleler yapıldı.
Göktürk Devleti, Çin entrikaları sonucu, 582 yılında Doğu ve Batı Göktürkler olarak ikiye ayrıldı.
Bu dönemde İpek Yolu, Göktürk, Sasani ve Bizans Devletleri’ni karşı karşıya getirmiştir.
İlk Türk-Bizans ittifakı Sasaniler’e karşı bu dönemde olmuştur (571). Hedef doğu-batı ticaretini ele geçirmektir.

Gök-Türk (Kutluk) Devleti

682 yılında Kutluk Kağan önderliğinde kuruldu.
Ünlü hükümdarları Bilge Kağan döneminde, Kardeşi Kültigin ve vezirleri Tonyukuk ile birlikte, en parlak dönemlerini yaşadılar.
Bilge Kağan’ın ölümünden sonra zayıflayarak Basmil, Karluk ve Uygurlar’ın isyanı sonucu yıkıldılar.
Türk tarihinin ve Türk edebiyatının ilk yazılı kaynağı olarak kabul edilen Orhun yazıtları bu dönemde yazılmıştır. Bu yazıtlarda Göktürk Tarihi ve Türk Uygarlığı hakkında önemli bilgiler verilmektedir.

Uygur Devleti

Yerleşik yaşamı benimseyen ilk Türk topluluğudur.
Budizm ve Maniheizm’i benimsediler.
Çin’den sonra matbaayı geliştirerek ikinci kez kullanılan ve hareketli harfleri icat ettiler.
840 yılında Kırgız Türkleri tarafından yıkıldılar.
Budizm ve Maniheizm Uygurların hem mimari alanında hem de savaşçı özelliklerini kaybetmelerinde etkili olmuştur.
Kırgızlar, Uygurları yıkarak Türk yurdunun Moğollar’ın eline geçmesine neden olmuşlardır. Bu yüzden Türk tarihinde olumsuz anılmışlardır.

İran Uyarlıkları

Elam Uygarlığı
Elam Devletinin başkenti Susa’dır.
Elam’da asker ve mülki idare ayrıydı. Kral her iki iradeninde başı durumundaydı. Elamlılarda kadın-erkek eşit kabul ediliyordu. Sosyal yaşam kadın için evle sınırlandırılmamıştır.
İlk yazı işaretini taşıyan tabletlerin kullanılması ile İran’da tarih çağları ilk olarak Elam Toplumunda başlamıştır. Elam’ın başkenti Susa şehrinde yapılan kazılarda ilk yazılı tabletlerin bulunması İran da tarihi çağların Elamda başladığını gösterir.

Medler
Med Devletinin başkenti Ekbatana’dır.

MÖ VII. Yüzyıl ortalarında siyasi bir güç oluşturan Medler, Keyeksar Dönemi’nde bağımsız olmuşlardır.
Medlerin egemenliğinde yaşayan Persler, ayaklanarak Medleri yıkmışlar (M.Ö. 550) ve İran’da Pers egemenliğini başlatmışlardır.

Pers İmparatorluğu

İran’da kurulan Pers İmparatorluğu, yayılmacı bir politika izleyerek M.Ö. VI. Yüzyılda Anadolu’nun büyük bölümüne egemen olmuştur. Anadolu’da 200 yıl kadar kalan Persler: Hükümdarları kisra (ülkeler kralı) aynı zamanda rahip-kraldır. Ülkeyi satraplık denilen eyaletlere ayırmışlardır. (İlk eyalet sistemi). Anadolu’nun tamamına yakın bölümünü yönetimleri altına alarak bölgede siyasal birliği sağlamışlardır. Bu dönemde İran’daki eyalet yönetim anlayışını Anadolu’da uygulayarak yönetimi kolaylaştırmayı amaçlamışlardır.
Kültürel yönden Anadolu’da etkili olamayan Persler, bölgede asayiş ve güvenliği kurarak ticaret faaliyetlerinin gelişmesine katkıda bulunmuşlardır. Pers İmparatorluğu, M.Ö. 333’te Makedonya Kralı Büyük İskender tarafından yıkılmış ve Anadolu’da Helenistik Medeniyeti Dönemi başlamıştır.
Pers imparatorluğunun kurucusu hükümdar II. Kyros’dur.
İ.Ö 490 yılında Pers ordusunun sayıca kendisinden az olan Atina’lılara yenildiği savaş Maraton savaşıdır.
Mısır’ı Pers İmparatorluğu’na kazandıran hükümdar II. Kabyses.
Perslerde eyaletlerin başında görevlendirilen valilere Satrap denir.
Zerdüşt dininde sözcük anlamı bilgeliğin hükümdarı olan tanrı Ahuramazda’dır.

İlgili Kategoriler