KENTLEŞME VE KONUT POLİTİKALARI
Ünite-1
KENTBİLİM: Disiplinler arası özelliğe sahip kent ve kentleşme ile ilgili kanuları analiz eder.
KENTBİLİM İN YAKINDAN İLİŞKİLİ OLDUĞU KONULAR
-Kamu Yönetimi -Sosyoloji
-Ekonomi -Sosyal Psikoloji
-Coğrafya -Tarih
-Sanat Tarihi -Mimarlık
-Mühendislik -Kriminoloji
KAMU YÖNETİMİ İLE İLİŞKİSİ:Kamu yönetimi ile ilişkisi yerleşme alanlarındaki mülkiyet hakkının korunmasıyla alakalıdır. Yerleşme alanlarında merkezi otorite ve mahalli otoritelerin, kamu yararı açısından yaptıkları düzenlemelerle ilişkilidir.
EKONOMİ İLE İLİŞKİSİ: Kentbilim in kapsamına ekonomik plan fikrinin de girmiş olmasıdır.
COĞRAFYA İLE İLİŞKİSİ
FİZİKİ COĞRAFYA: Dünyanın fiziki yapısını ve çevreyi inceler.
BEŞERİ COĞRAFYA: İnsanların dünya üzerindeki yaşayış ve davranışlarını inceler.
Beşeri coğrafya 2’ye ayrılır
-İkdisadi Coğrafya -Sosyal Coğrafya
KENT SOSYOLOJİ: Kentlerin gerek sayı ve gerekse fiziki açıdan büyümelerinin doğuracağı sorunların çözüm yoları üzerinde duran sosyoloji koludur.
SOSYOLOJİ: Kalabalığın kentin kirli havasının doğadan uzak kalmanın insanlar üzerindeki çeşitli etkilerini araştırma yanında değişik sosyal grupların bir arada yaşamalarında ileri gelen sorunları araştırır.
SİYASİ AÇIDAN: Kentin belirli idari sınırlar içerisinde görev yapan yönetimlere sahip birimlerdir.
FİZİKİ AÇIDAN KENTLER: Değişik amaçlar için kullanılan çok sayıdaki binalar ile ulaşımı sağlayan yollardan oluşur.
FONKSİYONEL AÇIDAN KENTLER: Ekonomik sosyal ve kültürel faaliyetlerin yapıldıkları yerleşme alanlarıdır.
442 SAYILI KÖY KANUNUN 1. MADDESİNE GÖRE;
KÖY → Nüfusu 2000 altında
KASABA-İLÇE → Nüfusu 2000-20.000 arasında
KENT-İL →Nüfusu 20.000 üstü olan yerleşim alanları
Bu kriterleri kabul eden ülkeler şunlardır;
-TÜRKİYE -TUNUS -KANADA -İNGİLTERE
-JAPONYA -ÇEKOSLAVAKYA -YUNANİSTAN
DEVLET İSTATİSTİK ENSTİTÜSÜNE GÖRE; İl, ilçe merkezlerinin “belediye” sınırları içerisinde kalan alanına “KENT” denir.
KENT: İnsan ilişkileri açısından ancak belirli bir nüfusa sahip toplumlarda karşılanması mümkün olan fizyolojik, ekonomik, sosyal ve kültürel ihtiyaçların karşılandığı her ülkenin kendi özelliklerine göre kriterlerini belirlediği fiziki yerleşme alanlarına KENT denir.
KENTLERİN SINIFLANDIRILMASI;
-Fonksiyonları. – Fiziki sınırları
-Yerleşme alanları – Barındırdıkları nüfus,
-Geçirdikleri kronik evreler
KENTİN FONKSİYONLARI AÇISINDAN; Sınıflandırılmalarında esas olan nokta kentin sosyo – ekonomik yeri ve önemi ve sınırıdır.
KENTLERİN FONKSİYONLARINI 3 GRUPTA TOPLAYABİLİRİZ;
1-)Ekonomik fonksiyon
2-)İdari ve siyasi fonksiyon
3-)Kültürel fonksiyon
Kentlerin Ekonomik Fonksiyonları sırasıyla ; Ticaretle, ziraatle ve sanayi ile faaliyetlerin merkezi olmaları halinde ortaya çıkar.
TİCARET KENTLERİ
Paraken de ve toptan yapılan ticari faaliyetlerin merkezleştiği kentlerdir. Genellikle ulaşım ticari faaliyetler de , etkili bir faktör olduğu için kentler açısından değişik taşıma araçları ile kolaylıkla gidebilenler ticaret kentleri olmaya uygundur.
Limanlar ve hava alanları ile büyük karayollarının kesiştiği yerlerin çevrelerindeki, yerleşme merkezleri, ticaret kentleri haline kolaylıkla dönüşebilirler.
TARIM KENTLERİ
Çevrelerindeki daha küçük yerleşme alanlarında ve üretilen ve üreticilerin ihtiyaçlarından fazla olan mahsullerin, getirilip yarı mamul haline getirildiği tesisleri de içerisinde barındıran kentlerdir. Hakim faaliyet ve gelir tarıma dayanmaktadır. Bu kentlere daha çok gelişmekte olan ülkelerde de rastlansa da az da olsa gelişmiş ülkelerde de rastlanmaktadır.
SANAYİ KENTLERİ 2 GRUPTA TOPLANIR;
1-)Üretim Kentleri
2-)Madencilik Kentleri
KÜLTÜREL FONKSİYON
Genellikle kentte bulunan yükseköğretim kurumları, edebiyat ve güzel sanat faaliyetleri çeşitli kongre ve festival düzenleme imkanları, müzeler ve dini merkezler , kentlere kültürel fonksiyon kazandırır.
İDARİ VE SİYASİ FONKSİYON
Bir kent , sahip olduğu idari ve siyasi fonksiyon dolayısı ile diğer kentlere üstünlük sağlar. Çünkü bu kentin sahip olduğu idari ve siyasi fonksiyon , ülkenin bütününü ilgilendiren hizmetlerin yürütülmesine yardımcı olur.
KENTLERİN DİKEY OLARAK GELİŞMESİ
Kentlerin üzerinde kuruldukları alana büyüklüğü ile geniş bir sahaya yayılmış bulunması her zaman kentin çok büyük ölçekli olmasını göstermez.Günümüzde gelişen inşaat teknolojisi ile çok katlı binaların yapılması sonucu kentler,dikey olarak gelişme göstermektedirler.Buda kentlerin gruplandırılmasında fiziki olan sınırlarını geçerliliğini şüpheli hale getirmektedir.
YERLEŞME ALAN ŞEKİLLERİ AÇISINDAN KENTLER ŞU GRUPLARA AYRILMAKTADIR;
1-Dairevi şekle sahip kentler
2-Şerit şekline sahip kentler
3- Parçalı şekle sahip kentler
4-Çok merkezli şekle sahip kentler
KENTLEŞMENİN KRONOLOJİK EVRELERİ AÇISINDAN 5 GRUBA AYRILIR;
1-Tarih öncesi (prehistorya)devir kentleri
2-Klasik devir kentleri
3-Roma kentleri
4-Ortaçağ başında ki kentler
5-Modern kentler
EOPOLİS KENT : Kent topluluğu öncesi ,köy topluluğunun çeşitli üretim şekillerine dayanarak oluşmasıdır.
POLİS KENT: Belirli bir sanayi kolunun hakim olduğu ve yine kamu hizmetlerinin çevreye götürmek açısından belirli örgütlerin bulunduğu yerleşme alanlarıdır.
METROPOLİS KENT: Bazı küçük kentlerin ve diğer yerleşme alanlarının birleşmesiyle ortaya çıkan kentlerdir.
MEGAPOLİS KENT:Metropolis şeklinde gelişen büyük kentin,fiziki sınırlar açısından genişleyerek ,sosyo-ekonomik ve kültürel etkilerini ülke sınırları dışına kadar götürebilen kentlerdir.
TYRANNOPOLİS KENT:Kentin ekonomik ve ticari hayatında gerileme başlamış olmakla birlikte büyümeye devam etmekte olduğu dönemdir.
NEKROPOLİS KENT:Kentin harebe haline gelmesi ve her bakımdan çöküş içerisinde olmasına nekropolis adı verlir.
KENTLEŞMENİN ÖZELLİKLERİNİ 3 BAŞLIKTA TOPLAYABİLİRİZ:
1-Kentleşme bir değişmedir.
2-Kentleşme devletin ödevlerinde artışı getirir.
3-Devletin kentleşme sebebi ile karşılaşacağı problemler ve görevler karmaşık ve teknik nitelikler taşırlar.
NOT: Kentleşme sanayileşme ile hız kazanmış ve daha belirgin hala gelmiştir.
ORTA ÇAĞ AVRUPASINDA KENTLEŞME İLKELERİ
1-Yayılan ve ticarete dayanan kapitalist ekonominin gelişmesi ilkesi
2-Ulusal devlet ilkesi
3-Fiziki bilimlerin esaslarını ortaya koyan fikir sisteminin doğması ilkesi
SANAYİLEŞME ÖNCESİ VE SONRASI KENTLEŞME
Sanayileşme öncesi kentleşme;tarımın ilerlemesi ve elde edilen üründe artış olmasının etkisindedir.Sanayileşmenin başlamasıyla kentleşme başka unsurların etkisinde kalarak gelişmiştir.Sanayileşme ve kentleşmenin birbirlerine karşılıklı olarak etkiledikleri kabul edilir.
Sanayileşme sonrası kentleşmeyi; gelişmiş ve gelişmekte olan ülkeler ayrımı yaparak incelemek gerekir. Gelişmiş olan ülkeler ekonomik gelişmelerini,tarım ekonomisinden sanayi ekonomisine ve daha sonrada hizmet ekonomisine geçerek sürdürmüşlerdir.Buna rağmen gelişmekte olan ülkelerin ekonomik gelişmelerinde tarım ekonomisin den,doğrudan hizmet ekonomisine geçiş vardır.
NOT:Avrupada gelişmiş ülkeler arasında ki kentleşme oranı en yüksek ülke İNGİLTEREDİR.
GELİŞMEKTE OLAN ÜLKELERİN ORTAK ÖZELLİKLERİ
1-Kişi başına düşen milli gelirin çok az olması.
2-Tarıma dayalı bir iş gücü istihdamının söz konusu olması
3-Hızlı bir gelişme içinde olmalarına rağmen esas nüfusun kent dışı yerleşme alanlarında yaşaması
4-Doğum oranının ölüm oranından fazla olması dolayısıyla, toplam nüfus içerisinde ve 15 yaşın altında üretici olmayan nüfusun büyük bir miktar oluşturması.
5- Kişi başına düşen milli gelirdeki düşüklüğün çeşitli beslenme bozukluklarına sebep olması.
6- Salgın hastalıklardan dolayı ölüm yüzdesinin yüksek olması.
7- Okuma yazma oranının düşük olması.
NOT: Gelişmekte olan ülkelerdeki kentleşme özelliklerinin başında bu ülkelerdeki nüfus artış oranı ve gerçek kentleşme ölçüsünün insanlık tarihinde rastlanmayacak düzeye ulaşmasıdır.
GELİŞMEKTE OLAN ÜLKELERDE KENTLEŞMENİN ÖZELLİKLERİ
1-Bu ülkelerdeki nüfus artış oranı ve gerçek kentleşme ölçüsünün insanlık tarihinde rastlanmayacak düzeye ulaşması. Gelişmekte olan ülke kentlerinde nüfus artış oranlarının yüksek olması.
2-Gelişmekte olan ülkelerde, büyük kentlerin ortaya çıkması sebebiyle kent ile ilgili kamu hizmetinin yükünü taşıyacak olan ekonomik gelişmenin öneminin artmış olması.
3-Gelişmekte olan ülkelerdeki tarımın Avrupa ve Kuzey Amerika ‘da ki gibi büyük kentlerin doğmasına yardımcı olan yiyecek fazlasını üretememesi
4-Kentleşmenin sanayileşmeden hızlı bir tempoyla ilerlemesi
KLASİK KENTLEŞME SEBEBLERİ
1-Tarım tekniklerinin gelişmesi
2-Çalışma imkanları
3-Ulaşım tekniklerinin gelişmesi
4-Coğrafi sebepler
5-Hukuki ve siyasi sebepler
6-Göç etme eğilimi
ÇAĞDAŞ KENTLEŞME SEBEPLERİ
1-Ekonomik işbirliği toplulukları
2-Yabancı işciler
3-Kitle ulaşım imkanlarının artışı
NOT: Memur kenti: ANKARA
Sanayi kentleri:İzmit,Karabük Zonguldak, Kırıkkale gibi kentlerde çalışma olanağı sebebiyle sanayi kentleridir.
İLK OLARAK EKONOMİK İŞBİRLİĞİ TOPLULUKLARI:
-Fransa’da gümrük duvarlarının kaldırılması
-İngiltere, İskoçya ve İzlanda arasındaki politik birleşme
-Alman gümrük birliğinin kurulması
AVRUPA BİRLİĞİ KURULMASINDAKİ TEMEL HUSUSLAR
1955 yılında 6 Avrupa ülkesi dışişleri bakanı Avrupa birliği kurulması fikrini ortaya atmıştır ve bu husustaki temel amaçları şunlardır;
-Ulusal ekonomileri zaman içinde birleştirmek
-Ortak kuruluşları geliştirmek
-Ortak piyasa oluşturmak
-Sosyal politika alanındaki zaman içerisinde uyumu sağlamak
-Birleşmiş bir Avrupa’nın gelişmesini sağlamak
NOT: Türkiye Avrupa Parlamentosunun kararıyla 1 Ocak 1986 tarihinden itibaren GÜMRÜK BİRLİĞİ sürecine dahil olmuştur.
SERBEST BÖLGE: Serbest bölge uygulaması kentleşmeyi etkileyen faktörlerden biridir.İlk önceleri serbest liman şeklinde ortaya çıkan bu uygulamanın amacı, ticaret yapan, mallarını getirip satan yabancı tüccarlara bu ticaretleri sırasında gerekli güvenliği sağlamak ve onlardan vergi almamaktır.
NOT: Türkler İslamiyet ten önce Kent sözcüğünün yerine BALIK sözcüğü kullanmaktaydılar.
NOT: Osmanlı Devletinin başkenti olması açısından iç ve dış etkenlerle batılaşma sürecine özellikle maruz kalan kentimiz İSTANBULDUR.
TÜRKİYE DEVLETİNİN KURULMASIYLA BİRLİKTE KENTLEŞMEYİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER:
-Ulaşımla ilgili yeni yatırımlar.
-Anadolu’nun değişik kentlerinde çeşitli sanayi tesislerinin kurulması.
-Ankara’nın başkent ilan edilmesi
İdari bölünmenin yeniden düzenlenmesi
1950-1990 YILLARI ARSINDA NÜFUSU EN AZ ARTIŞ GÖSTEREN İLLER
-Mardin, Kırklareli, Afyon, Çankırı, Zonguldak, Muğla, Edirne, Bayburt, Bitlis ve Rizedir.
1950-1990 YILLARI ARSINDA NÜFUSU EN HIZLI ARTIŞ GÖSTEREN İLLER
-Batman, Antalya, Tunceli, Kırıkkale, Mersin, Van, Hakkari, Bingöl, Denizli ve Ankaradır.
NOT:Osmanlı İmparatorluğunda nüfusun yaklaşık %45’i kentlerde yaşıyordu.
2.ÜNİTE
KENTLEŞMENİN ETKİLERİ
1-Kalabalıklaşma maliyeti 5-Daha fazla yaşam alanı sağlama
2-Kira ve arsa fiyatlarındaki artış 6-Enerji etkinliğinin yükselmesi
3-Gecekondulaşma 7-Etkili katı artık yönetim sistemi
4-Maliyetlerin artışı 8-Daha iyi sosyal olanaklar
Kentleşmenin Getirmiş olduğu Olumsuz Etkiler
-Kentleşme ile kentlerdeki yoğun nüfusun sebep olduğu kalabalıklaşma maliyeti ihmal edilemez bir düzeye ulaşmaktadır.
-Yoğun nüfusun sebep olduğu konut krizi kira fiyatlarını artırmanın yanında arsa spekülasyonuna da sebebiyet vermektedir.
-Kentsel gelişme çeşitli açılardan enerjide etkinliğin artmasına sebep olabilir.
-Gecekondulaşma
-Maliyetlerin artışı
Kentleşmenin Getirmiş olduğu Olumlu Etkiler:
-Daha fazla yaşam alanı sağlama
-Enerji etkinliğinin yükselmesi
-Etkili katı artık yönetim sistemi
-Daha iyi sosyalolanaklar
KENTLEŞMENİN FAYDALARI
-Eğitim seviyesinin yükselmesi
-Kentsel alanlarda doğum oranları kırsal alanlardan daha düşüktür.
-Kentsel alanlarda doğum oranlarının düşük olması nüfus artışının neden olduğu çevresel bozulmaları azaltan bir etmendir.
-Kentlerde ailelere sunulan aile planlaması eğitimleri kırsal alanlara göre daha fazladır.
-Kentleşme bireylere daha iyi iş bulma olanakları sağlar.
-Kentler daha iyi sağlık hizmeti ve daha iyi sosyal yaşam sağlar.
NOT: Kentleşme ile ortaya çıkan trafik sorunun da çözümü bireyleri toplu taşımaya yönlendirmektir.
GECEKONDULAŞMA: Kentlerdeki gelişigüzel büyümenin sebep olduğu gecekondulaşma sorunu kentin estetik görünümünü yitirmesine sebep olmakta ve dolayısıyla kentin turistlik önemini yitirmesine neden olmaktadır.
ÇEVRE KİRLİLİĞİ: İnsanların her türlü faaliyetleri sonucu suda toprakta ve havada meydana gelen olumsuz gelişmelerle okolojik dengenin bozulması ve böylece ortaya çıkan kötü koku, zehirlilik, radyasyon, gürültü, hava kirliliği ve arzu edilmeyen diğer sonuçlar.
KENTLEŞMENİN ÇEVRE ÜZERİNDEKİ TAHRİBATI
-Doğal yaşam alanlarının yerleşim alanlarına dönüşmesi
-Aşırı doğal kaynak çıkarımı ve tüketimi
-Atıkların dünya tabakaları üzerindeki etkisi
Not:– Doğal yaşam alanlarının yerleşim alanlarına dönüşmesi kentleşmenin çevre üzerindeki tahribatının örneklerinden biridir
-Bunun sonucunda plansız yapılan bir kentleşme hareketi sonunda verimli tarım arazileri yerleşim alanlarına dönüştürülmekte zaten kıt olan tarım arazilerinin israfına yol açmaktadır.
PLANLAMA:Gelecekte gerçekleştirilecek faaliyetlerle ilgili çeşitli alternatiflerin belirlenmesi ve bu alternatifler arasında seçim yapılmasını gerektiren kararlar sistemidir.
KLASİK KENTCİLİK GÖRÜŞÜ PLANLAMA EVRELERİ
-Bilgi toplama
-Planı hazırlama
-Planı uygulama
KAPSAMLI KENT PLANLAMASI: Kentin fiziki gelişmesini önemli ölçüde etkileyen faktörleri dikkate alarak gelecekte ulaşılacak olan boyutlara ilgili hedefleri tespit eden planlama faaliyetidir.
NAZIM PLAN: Özellikle planlama faaliyeti sonucunda ortaya çıkan nazım plan, statik olarak mevcut durumu tespit ettiği gibi sadece fiziki planlama ile uğraşır ve sosyo- ekonomik sorunları ihmal eder.
NOT: Kapsamlı kent planlamasının, klasik nazım plandan farkı sosyo-ekonomik sorunları da dikkate almasıdır.
SİSTEM: Düzenli olarak birbirlerini etkileyen ve birbirlerine bağımlı birimlerden oluşan grubun meydana getirdiği uyumlu bütüne denir.
KENT SİSTEMİNDE ALT SİSTEMLER
-İdari sistem
-Sosyal sistem
-Ekonomik sistem
-Fiziki sistem
SİSTEM YAKLAŞIMININ İLGİLENDİĞİ ALANLAR
Kent sistemi içerisindeki, nüfus, arazi kullanışı, ulaşım, enerji, alt yapı sistemleri, sistem yaklaşımının özellikle ilgilendiği konulardır.
SİSTEM YAKLAŞIMININ TEMEL ÖZELLİĞİ
Sistem yaklaşımının ısrarlı olduğu nokta kent planlamasında ulaşılmak istenen hedeflerin açıkça formüle edilmesidir. Diğer bir değişle hedeflerin belirlenmesinde özele ve ayrıntılara inmek sistem yaklaşımının temel özelliğidir.
SİSTEM YAKLAŞIMI KENT PLANLAMASINDA KULLANILMASININ DAYANDIĞI SEBEPLER ŞU ŞEKİLDE SIRALANABİLİR;
-Gelişmekte olan ülkelerde kentlerle ilgili gelişmeler, merkezi otorite tarafından yapılan yatırımlar ve verilen kararlara dayandığı için sistem- alt sistem yaklaşımı en uygun çözümdür.
-Kent planlaması fonksiyonu kentlerin uzun dönemler içerisindeki gelişmesi yerine kısa dönemli konuların programlanmasını da kapsayacak şekle dönüşmektedirler.
-Kentçilik, fiziki plan çizimi haricinde iktisadi, sosyal,kültürel ve siyasi değişkenlerin etkisindedir.
-Kentçilikle ilgili politika belirleme sorunlarında, yeni çözümleme tekniklerinin geliştirilmesi kent planlamasına sistem kavramına dahil edilmiştir.
FİZİKİ BİLGİ TOPLAMA: Kentin coğrafi durumu, tabiat şartları, arazi durumu, yolları, binaları, mimari özellikleri fiziki açıdan bilgi toplama konularıdır.
EKONOMİK AÇIDAN BİLGİ TOPLAMA: Kentteki iş yerleri, meslek grupları, gelir grupları, çalışma şartları, vergi kaynakları, ekonomik açıdan bilgi toplama konularıdır.
SOSYAL AÇIDAN BİLGİ TOPLAMA:Kentin nüfus bileşimi, sağlık hizmetleri, konut ve kira durumu, kültürel hizmetler ve çeşitli suçluluk eğilimleri sosyal açıdan bilgi toplama konularıdır.
HUKUKİ AÇIDAN BİLGİ TOPLAMA:Kentin bulunduğu coğrafi bölge dolayısıyla veya bizzat kentin kendisi için yürürlüğe konulan, mevzuat, imar mevzuatı gibi konular hukuki bilgi toplama konularıdır.
MALİ AÇIDAN BİLGİ TOPLAMA:Kentteki taşınmaz malların vegi kaynağı olmak açısından çeşitli yönlerden incelenmeleri veya kentlerin gelişme şekillerinin mali yönden etkilenmeleri için gerekli bilgiler mali açıdan bilgi toplama konularıdır.
PLANIN İÇERİĞİ:
-Çeşitli amaçlar için ayrılan imar bölgelerini
-Ulaştırma sistemlerini ve kamuya ait bina ve alanları
-Alt yapı tesislerini
-Sosyal ve kültürel ihtiyaçların karşılanacağı yerleri göstermesidir.
NOT:Hazırlanan planların kesinleşmesi için genellikle TASDİK edilmesi gerekir.
NOT: Osmanlı İmparatorluğunun ilk imar mevzuatı olan EBNİYE NİZAMNAMESİ 1848 yılında çıkarılmıştır.
EBNİYE KANUNU: Belediyelerin imar faaliyetleri ile ilgili düzenlemelerde yer verdi,ği gibi imara yeni açılacak arazilerin sahiplerinin mükellefiyetlerini de belirten Osmanlı İmparatorluğunun ilk imar kanunu EBNİYE KANUNUDUR. 1882 tarihinde çıkarılmıştır.
NOT:Osmanlı İmparatorluğunda özellikle İstanbul’un imarı işi ile uğraşmak için Şehremaneti, İntizam-ı şehir komisyonu, Islahat-ı Turuk komisyonu gibi çeşitli, komisyonlar kurulmuştur.
PLANSIZ DÖNEM: Cumhuriyetin ilanından sonra kent planlamasında Plansız dönem 1923-1928 ‘dir.
İMARA PLANI HAZIRLAMASININ ZORUNLU OLDUĞU DÖNEM:
1928-1956 dönemi imar planı hazırlamasının zorunlu olduğu ve bütün belediyelerin imar faaliyetlerini yönlendirmek için imar planlarını yapmak durumunda oldukları dönemdir.
NOT: Ankara şehri İmar Müdürlüğü 28 Mayıs 1928 tarihinde kurulmuştur.
BELEDİYELERE İMAR PLANI YAPMA ZORUNLULUĞU;1930 tarihinde yayınlanan Belediyeler kanunu ile bütün belediyeler İmar Planı yapmak zorunluluğu getirilmiştir.
BELEDİYE YAPI YOLLAR KANUNU: Her belediye ye 5 yıl içinde gelecek 50 yıl için bir kent planlaması yapma zorunluluğu getirilmiştir.
İMAR KANUNU:1956 yılında İmar kanunu ile nüfusu belirli bir rakamın üstünde olan belediyelere imar planı yaptırılması zorunluluğu; nüfusu bu rakamın altında olan belediyelere de yol istikamet planlarının yaptırılması zorunluluğu getirilmiştir.
NOT: İmar ve İskan Bakanlığı 1958 yılında kurulmuştur.
KENT PLANLAMASINI ETKİLEYEN KANUNLAR
-Gecekondu Kanunu
-Toplu Konut Kanunu
-Çevre Kanunu
-Milli Parklar Kanunu
-Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu
NOT:1985 yılında çıkarılan İmar Kanunu ile imar planlarının hazırlanması ve kabulü yetkisi BELEDİYELERE devredilmiştir.
DEVLET PLANLAMA TEŞKİLATI: İmar kanununa göre sosyo-ekonomik gelişme eğilimlerini, yerleşmelerini,gelişme potansiyelini, sektörel hedefleri, faaliyetlerin alt yapılarının dağılımını belirlemek üzere hazırlanacak bölge planlarını gerekli gördüğü hallerde yapar
TÜRKİYE PLANLAMA YÖNÜNDEN 8 BÖLGEYE AYRILIR;
-Marmara Bölgesi – Çukurova Bölgesi
-Ege Bölgesi -Batı Karadeniz Bölgesi
-Orta Anadolu Bölgesi -Doğu Karadeniz Bölgesi
-Antalya Bölgesi -Doğu Anadolu Bölgesi
İMAR PLANI: Yöre halkının sağlığını korumak, sosyal ve kültürel ihtiyaçlarını, iyi yaşama düzenlerini ve çalışma şartlarını sağlamak amacıyla, ülke, bölge ve kent verilerine göre, oturma, çalışma,dinlenme ve ulaşım hizmetler arasında mevcut ve sağlanabilecek olanaklar ölçüsünde en iyi çözüm yollarını bulmak için varsa kadastro durumunda işlenmiş nazım plan ve uygulama planı olarak düzenleyip onaylanmış planlara İMAR PLANI denir.
NAZIM İMAR PLANI: Varsa bölge veya çevre planlarına uygun olarak mevcut haritalar üzerine yine varsa kadastral durumu işlenmiş olarak çizilen ve arazi parçalarının genel kullanış biçimlerini başlıca bölge tiplerini bölgelerin gelecekteki nüfus yoğunluklarını gerektiğinde yapı yoğunluğunu çeşitli yerleşme alanlarının gelişme ve yön büyüklükleri ile ilkelerini ulaşım sistemleri ve problemlerin çözümü gibi hususları göstermek ve uygulama imar planlarının hazırlanmasına esas olmak üzere düzenlenen detaylı bir raporda çıkarılan ve raporuyla beraber bir bütün olan planlara denir.
UYGULAMA İMAR PLANI: Tasdikli mevcut haritalar üzerine varsa kadastral durumu işlenmiş olarak Nazım imar planı esaslarına göre çizilen ve çeşitli bölgelerin yapı adalarını bunların yoğunluk ve düzeninin yolları ve uygulama gerekli imar uygulama planlarına esas olacak uygulama etaplarını ve diğer bilgileri ayrıntılarıyla gösterir.
ÇEVRE DÜZENİ PLANI: Ülke ve bölge kararlarına uygun olarak konut sanayi tarım turizm ulaşım gibi yerleşme ve arazi kullanılması kararlarını belirleyen planlara denir.
NOT:İmar kanunu nüfusu kaç 10.000 aşan yerleşmelerin imar planlarını yaptırmalarını zorunlu kılmıştır.
-Nüfusu 10.000 aşmayan yerleşmelerde imar planının yapılmasının gerekli olup olmadığına Belediye Meclisi karar verir.
-İdare Planlama Grubunda görev alacakları Bayındırlık ve İskan Bakanlığına bildirmekle yükümlüdür.
-İmar kanunu ile ilgili yönetmeliklere uygun olarak hazırlanan imar planları belediye meclislerince onaylanarak yürürlüğe girerler.
BAYINDIRLIK VE İSKAN BAKANLIĞI: Bir kamu hizmetinin görülmesi amacı ile resmi bina ve tesisler için imar planlarında yer ayrılması veya bu amaçla değişiklik yapılması gerektiği takdirde Bayındırlık ve İskan Bakanlığı Valilik kanalı ile ilgili Belediyeye talimat verebilir veya gerekirse imar planının remi bina ve tesislerde ilgili kısmını resen yapar ve onaylar.
3.ÜNİTE
MEGAPOLİS KENT: Metropolis şekilde gelişen büyük kentin fiziki sınırlar açısından genişleyerek sosyo-ekonomik ve kültürel etkilerini ülke sınırları dışına kadar götürebilen kentlere denir.
BÜYÜKŞEHİR:Genel anlamda nüfusun yoğun olduğu ve ekonomik sosyal ve yönetim açısından o bölgenin merkezi durumunda bulunan merkezi kent veya kentlerin oluşturdukları birime BÜYÜKŞEHİR denir.
COUNTY: Amerika Birleşik Devletlerinde standart büyükşehir alanı idari birimi olan merkezi bir kent veya kentlerden oluşan alana COUNTY denir.
NOT: Amerika Birleşik Devletlerinde Standart büyükşehir alanının 50.000 nüfusa sahip en az bir merkezi kenti kapsaması gerekir.
NOT: Standart Metropolitan İstatistik Alanında bitişik COUNTY işçilerin %75’inin tarım dışı alanlardaki işlerde çalışması gerekir.
İNGİLTERE DE BÜYÜK ŞEHİR ALANLARI KAVRAMI
-Standart metropolitan çalışma alanları:İngiltere de 20.000 veya daha fazla işçinin yaşadığı tek bir ideal bölgede veya bir acrede 5 veya daha fazla işçinin yaşadığı bitişiği idari bölgelerden meydana gelir.
-Metropolitan çalışma alanları : İngiltere de tanımlanan ve uygulanan metropolitan alan kavramının ABD de kabul edilen kavram dan en önemli farkı SMLA ve MELA ların belirli bir zaman esas alınarak belirlenmiş olmasıdır.ABD de SMLA,nüfus sayımından sayımına değişen bir yapıya sahiptir.
DÜNYADAKİ METROPOLİTAN BÖLGELER İSİMLİ ESER
Dünya üzerindeki büyük şehir alanlarının giderek artması karşısında bunlar arasındaki karşılaştırmayı kolaylaştırmak üzere buraların özelliklerini belirleme yolundaki çalışmalardır.
BÜYÜKŞEHİRLERİN GELİŞMESİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER
1-Coğrafi faktörler
2-Demogafik faktörler
3-Ekonomik faktörler
4-Hukuki faktörler
GELİŞMİŞ ÜLKELERİN BÜYÜK ŞEHİRLERİNİN NÜFUS ARTIŞININ SEBEPLERİ
1-Tarım kesiminin az işçiyhe ihtiyaç duyması
2-Burada yaşayanların büyük yerleşme alanlarına göç etmeleri
3-Kentlerde doğum oranlarının yüksek olması
GELİŞMEKTE OLAN ÜLKELERDEKİ BÜYÜK YERLEŞME ALANLARININ OLUŞUM NEDENLERİ
Gelişmekte olan ülkelerdeki büyük yerleşme alanları kırsal alanlardcaki nüfus fazlalığı ve burada yaşayanların kentlerde daha iyi çalışma alanları bulabileceği düşüncesi ile kentlere göç etmelerinden kaynaklanır.
NOT: Büyükşehir alanlarında nüfus toplanmasına sebep olan kamu hizmetlerinin başlıcaları konut,ulaşım,sağlığı koruma,eğitim,kültür ve diğer sosyal hizmetlerdir.
ÇEVREKENT: Merkezi bir kent etrafında oluşturulan ve daha küçük sayıda nüfusu barındıran kentlere denir.
NOT: Büyükşehir alanı olarak isimlendirilen yerleşim alanlarının ortaya çıkmasının başlıca nedeni konut politikalarının çeşitli düzeydeki otoritelerinin denetimi altında ve kent merkezinden dışa doğru genişleyen bir biçimde uygulanmasıdır.
BÜYÜKŞEHİR ULAŞIM HİZMETLERİ
Ulaşım araçlarının nitelik ve niceliğinde kaydedilen ilerlemeler kişisel ve toplu şekilde hareketliliği artırmak suretiyle kentleşmeyi hızlandırmıştır.Kentleşmeye paralel olarak, giderek artan bir oranda duyulan tolu taşıma ihtiyacının kamu hizmeti olarak mahalli ve merkezi otoriteler tarafından yürütülmesi zorunlu olmuştur.
Toplu taşımacılıkla ilgili harcamalar özelikle büyük yerleşim alanlarında mahalli otoritelerinin bütçelerinde önemli miktarlara ulaşmıştır.
SAĞLIK HİZMETLERİNİN KAPSAMI: Yürütülen sağlık hizmetlerinin kapsamında kanalizasyon şebekesinin yapımı, içecek suyun temini, caddelerin temizliği, çöplerin toplanıp yok edilmesi ve gıda maddesi üretim ve satış yerlerinin denetimi girer.
SANAYİ TOPLANMASI: Özellikle kentlerin dış ekonomik görevi devreye girince buralarda devamlı bir sanayi toplanmasının başladığı görülür.
PLANLAMA: Genellikle belirli bir faaliyeti, yürütme sırasında değil daha önceden kararlaştırmaya, başka bir deyimle gelecekte yapılması düşünülen bir tasarının daha önceden belirtilen analizine PLANLAMA denir.
FİZİKİ PLANCILAR: Nazım plan, Bölgeleme(zoning)ve çeşitli konut sorunlarıyla ilgili çalışmalar yaparlar.
SOSYAL PLANCILAR: Sağlık ve sosyal yardım hizmetleri, eğitim hizmetleri ve toplumu ilgilendiren diğer hizmetlerle ilgili konuların planlamasıyla uğraşırlar.
BÜYÜKŞEHİR ALAN PLANLAMASI: Belirli bir bölgenin fiziki, iktisadi, ve sosyal açılardan uzun süreli esnek, geniş kapsamlı ve gelişmelere uyabilen nazım planlarla planlanmasıdır.
BÜYÜKŞEHİR ALAN PALANLAMASI DÖRT EVREDE YAPILIR
1-Araştırma
2-Amaç belirlemesi
3-Planın hazırlanması
4-Uygulama
ALAN PLANINI GELİŞTİRECEK ARAÇLAR
-Bölgeleme(zoning)
-Parselleme düzenlemeleri(subdivision regulations)
-Ana gelişme programları (capital improvement program)
BÖLGELEME: Belirli bir bölgedeki binaların yapılış ve kullanılış amaçlarının, boş arazilerin değerlendirilmesi gibi konuların denetlenmesi yollarının başında bölgeleme gelir.
BÖLGELEME SINIRLANDIRILMALARI KISITLAMALARININ İLGİLİ OLDUĞU ALANLAR
-Binanın, yüksekliği, kat adedi, büyüklüğü ve eklentileri
-Bina ve eklentilerinin yapılacağı arazi parçasının en fazla miktarı
-Cadde ve diğer binalarla arada bırakılacak mesafe
-Yapılan binanın kullanılış ve amacı dolayısıyla belirli alanlarda yapılması
PARSELLEME: Bölgelemenin, daha ayrıntılı biçimde belirtilmesine PARSELLEME denir.
PARSELLEME DÜZENLEMELERİ
Bölgelemenin daha ayrıntılı bir şekilde belirtilmesidir. Özellikle bölgeleme, arazi parçası ve onun üzerinde ki binanın belirli amaçlar doğrultusunda kullanılmasını ve yapılmasını hedef almıştır.
ANA GELİŞME PROGRAMLARI: Mevcut ve gelecekteki kamu ihtiyaçlarını karşılamak ve için hazırlanmış bulunan büyükşehir alan planlarının uygulaması olmak üzere ilgili bölgelerdeki kamu yatırımlarının sırasını gösteren belgelere Ana Gelişme Programları adı verilir.
NOT: Büyükşehir alanları için yapılan planların özellikleri göz önünde tutulmak suretiyle bunların;
-Bölgenin çeşitli kaynakları içim
-Bölgedeki kamu hizmetleri için
-Belirli bir coğrafi bölge için
-Belirli bir zaman süresi için hazırlandıkları söylenebilir.
SOSYAL PLAN: Planlamanın yapıldığı bölgede yaşayanların eğitim, iş, sağlık ve sosyal yönlerden ortaya çıkan çeşitli sorunlarına çözüm bulmak amacı güdenlen planlara denir.
BÖLGELEME KOMİSYONU
Komisyon üyeleri, kent meclisi ve belediye başkanının görev süresinin bitmesinden önce görevden hiçbir şekilde alınamazlar. Bu komisyonlar sadece kent yönetiminin faaliyetlerini planlamakla kalmazlar aynı zamanda kent sınırları içerisinde faaliyette bulunan ve genel kalkınma planlarını bu faaliyetleri dolayısıyla ilgilendiren özel amaçlı mahalli otoriterlerin ve kamu teşebbüslerinin de işleyiş ve çalışmalarını planlarlar.
BÜYÜKŞEHİR ALAN PLANLAMASI EVRELERİ
-Bilgi toplama evresi
-Amaç belirlenmesi evresi
-Planın formüle edilmesi evresi
-Planın uygulanması evresi
-Planın değerlendirilmesi evresi
FİZİKİ KAYNAK: Toprak parçası ve toprağın doğal ürünleri fiziki kapsamına girer.
NOT: Büyükşehir alan planları içinde mali kaynaklar;
-Vergiler ve harçlar
-Yönetimin sahip olduğu kuruluşların karları
-Kamu mallarının kiralanması sonucu elde edilen gelirler.
NOT: Büyükşehir alan planları 4-5 yıllık süreleri kapsar.
4.ÜNİTE
ÖZEL AMAÇLI OTORİTELERİN FAYDALARI
-İdari kararların hızlı bir şekilde alınması
-Aralarında anlaşmanın kolay sağlanması
-Coğrafi açıdan büyük alanlara hizmet götürebilmesi
ÇOK AMAÇLI KAMU HİZMETİ OTORİTELERİNİN ÖZELLİKLERİ
-Görev alanlarının daha gerçekçi bir şekilde belirlenmesi
-Kaynakların paylaştırılmasını kolaylaştıracağı
-Hizmet yürüten otorite üyelerinin uzmanlaşmasının mümkün olması
BÜYÜKŞEHİR ALANI İÇERİSİNDE YÜRÜTÜLEN KAMU HİZMETLERİ
-Ulaşım
-Konut
-Eğitim
-Sağlık
-Sosyal yardım hizmetleri
İKİ KADEMELİ YÖNETİM ŞEKLİ: Büyükşehir alanında kamu hizmetlerini yürütecek birimlerin kendi aralarında doğacak sorunları çözmekte faydası olduğu gibi; çevre kentlerin varlıklarını devam ettirebilmelerine de büyük ölçüde yardımcı olacak yönetim şeklidir.
NOT: Büyükşehir yönetimleri 1930 yılında geniş kapsamlı olan ve bütün bölgeyi içeren yönetim şeklinin; 50’lerin sonuna doğru bölünmüş siyasi örgütlenme şekline dönüştüğü görülür.
TEK KADEMELİ YÖNETİM YAKLAŞIMI
-Katılma(annexation)
-Mahalli otoritenin fiziki hizmet sınırının genişletilmesi
-Görevlerin birleştirilmesi (functional consolidation)
ÇİFT KADEMELİ YÖNETİM YAKLAŞIMI
-Özel amaçlı büyükşehir alanlarının kurulmasıyla
-Büyükşehir alan federasyonları kurulmasıyla
-İsteğe bağlı büyükşehir alan birliklerinin oluşturulmasıyla
KATILMA: Özellikle merkezi kentin kendi belediye sınırları dışında kalan, daha geniş ve ucuz arazi bulabilmek amacıyla yerleşen sanayi, ticaret ve konutları sınıfları içerisine almak arzusudur.
ÖZEL AMAÇLI BÜYÜKŞEHİR ALANLARI
Bir veya birden fazla hizmetin yürütülmesi için kurulan ve vergi koyma veya vergi toplama yetkisine sahip bağımsız ve özerk yönetim birimlerine Özel amaçlı büyükşehir alanları denir.
NOT: Özel amaçlı büyükşehir alanlarının oluşturulması katılma yolunun başarıya ulaşmaması halinde uygulanır.
ÖZEL AMAÇLI BÜYÜKŞEHİR ALANLARININ KAMU HİZMETLERİ
-Kentte içme suyu temini
-Kanalizasyon şebeke yapımı
-Rıhtım ve karayolu yapımı
NOT: Özel amaçlı büyükşehir yönetimi tahvil çıkarma yetkisine sahiptir.
ÖZEL AMAÇLI BÜYÜKŞEHİR ALAN KURUKUŞLARININ ÖZELLİKLERİ
-Coğrafi ve fonksiyonel açılardan geniş bir alanı kaplamaları
-İlke olarak tek amacı gerçekleştirmek için kurulmuş olmaları
-Kapsadığı geniş alanın uygun olması
-Kapsadığı fiziki alanın değişebilir olması
Not: Tüm hizmetlerin tek elden yürütülüyor olması Özel amaçlı büyükşehir kuruluşlarının bir özelliğidir.
BÜYÜKŞEHİR ALAN FEDERASYONLARI
Büyükşehir alan yönetiminin sorumluluğu içerisinde olmayan mahalli hizmetleri görmekle yükümlü belediyelerden meydana gelen alan Büyükşehir Alan Federasyonlarıdır.
METROPOLİTAN TORONTO BELEDİYELERİNİN KARAR ORGANI
12’si Toronto ve diğer 12’side civar belediye temsilcilerinden toplam 24 kişiden meydana gelir.
İSTEĞE BAĞLI BÜYÜKŞEHİR ALAN BİRLİKLERİ
Kuruldukları bölgedeki çeşitli mahalli yönetim birimleri arasında koordinasyon sağlama amacıyla kurulan birliklerdir.
GÖREVLERİ:
-Devlet daireleri ile olan haberleşme kanallarının etkili bir biçimde işlemesine yardımcı olmak.
-Kurulduğu alanla ilgili araştırma yapmak
-Birliğin araştırma uzmanları kuruldukları alanla ilgili bilgi toplayıp araştırma yapmak.
-Birliğin kurulduğu bölgede mevcut mahalli yönetim birimlerinin sözcüsü görevini yapmak
BÜYÜKŞEHİR ALANINDA YÜRÜTÜLEN HİZMETLER
-Koruyucu hizmetler
-Ortak hizmetler
-Ticari hizmetler
KORUYUCU HİZMETLER: Kişilerin çeşitli tehlikelerden uzak tutmayı amaçlayan büyükşehir kamu hizmetlerine koruyucu hizmetler denir. İtfaiye kurulması koruyucu hizmetler kapsamına girer.
ORTAK HİZMETLER: Büyükşehir alanı içerisinde yaşayan herkesin yaralandığı parklar ve yollarla ilgili hizmetler ortak hizmetler grubuna girer.
KİŞİSEL HİZMETLER: Hizmete kim ihtiyaç duyuyorsa ona o hizmeti götürmek amacını taşıyan hizmettir. Örnek olarak fakirlere çeşitli yardımları yapacak birimler kurmak.
TİCARİ HİZMET: Bir ölçüde büyükşehir alanı içinde yaşayanlara belirli bir ücret karşılığında sağlanan hizmetlere denir. Elektrik, havagazı, su ve taşıma hizmetleri, v.b
NOT:1960’larda dünya nüfusunun %20’si kentlerde yaşarken bu oranın yirminci yüzyılın sonlarında %60’lara ulaşacağı düşünülmekteydi.
ANGLO-SAKSON: Kentin ortaklaşa yapmak zorunda olduğu görevler genellikle COUNTY tarafından yürütülmekteydi.
NOT:
1– Toronto’da kurulmuş olan Metropolitan Toronto Belediyeleri BÜYÜKŞEHİR ALAN FEDERASYONLARINA örnektir.
2– San Fransisco’da kurulmuş olan Association of Bay Area Governments İSTEĞE BAĞLI BÜYÜKŞEHİR alan birliklerine örnektir.