- 2. dünya Savaşı Yılları (1940-45)
Ülke için durgunluk yılları yaşanmaktadır. II. Dünya savaşının başlaması ülkede durgunluğa sebep olacaktır.
Durgunluğun Sebepleri
- Nüfusun büyük bölümünün askere alınması
- İş gücünün ve istihdamın azalması
- Bütçenin savunmaya ayrılması
- Dış ticaret yapan ülkelerin savaşa girmesi
- Enflasyonun hızlı bir şekilde artması
Alınan Önlemler
- Katı fiyat denetimlerinin yapılması
- Tarım ürünlerinin düşük fiyat ile alınması
- Ticaret ve iaşe ofislerinin kurulması
- 1940 yılının ocak ayında yürürlüğe giren milli üretimi korumaya ve üretimde yaşanan tıkanıkları ortadan kaldırılması için milli koruma kanunu çıkarılmuştır.
Milli Koruma Kanunu
- Çalışma sürelerinin artırılması
- Gerekli görüldüğü taktirde özel işletmelere el konulması
- İthalat fiyatlarının düşürülmesi
- İhracat fiyatlarında asgari rakam belirlenmesi
- Tüketim mallarının vesika ile dağıtılması
1960 darbesinden sonra kaldırıldı
Bu dönemlerde enflasyon oranı %94.1 olmuştur. Bazı önlemler alınmasını gerektirmiştir. 1942 yılında olağanüstü dolaysız vergi olan ve özellikle burjuvai kısımdan yılda bir defa alınan varlık vergisi uygulanmıştır.11 kasım 1944 te baskılar üzerine kaldırılmış, yerine toprak mahsulleri vergisi varlık vergisi gibi alınmıştır. 2 yıl sonra buda kaldırıldı.
Bu Dönemdeki Ekonomik Sektörler
TARIM
- Tarım ürünlerinin düşük fiyat ile alınması
- Toprak mahsülleri vergisinin getirilmesi
- Tarsus ırmağına regülatör kurulması
- Bursa gölbaşı barajının faaliyete geçirilmesi
- Tarım kredilerinin artırılması
SANAYİ
- İzmir kağıt fabrikası faaliyete geçtiği yıl 1941 yılından sonra ise sanayi küçüldü
DIŞ TİCARET
- Dış ticaret yaptığımız ülkeler savaşta olduğu için en yüksek dış ticaret fazlası bu dönemde görüldü.
1946-1960 Dönemi
- Bu dönemde dış ticarete dayalı politikalara önem verilmiş
- Yurt içi politikalar benimsenmiştir.
- Sanayide özel şirketlerin desteklenmesi amaçlanmıştır.
- Ulaşım, sağlık, eğitim, alt yapı hizmet iyileştirilmesi sağlanmıştır.
- Kentleşmeye önem verilmiş kırsalın kalkındırılması amaçlanmıştır
- Uluslar arası ekonomik girişimlere dahil olmak amacı güdülmüştür. 1947 yılında İMF Dünya Bankası ve Avrupa İktisadi İşbirliği Örgütüne üye olunmuştur
- Dış ticaret açığını gidermek için dış borçlanmaya gidilmiştir
7 Eylül 1946 Devalüasyonu
Alınan Önlemler
- TL nin yabancı para karşısında değeri düşürüldü
- İthal edilebilecek mal sayısı artırıldı
- Yabancı sermaye kısıtlaması kaldırıldı
- Gümrük tarifeleri hafifleştirildi
İlk devalüasyondur
Marshall Planı
- ABD dış işleri bakanı Marshall tarafından hazırlanan Avrupa ülkelerine yapılacak yardımı konu alan plana 16 ülke katıldı.Türkiyenin bu plana dahil olmasının nedeni Avrupanın inşasında TR nin yardımı olacağına inanılması ve Avrupanın TR nin Rusya ile iş birliği yapması korkusu
- Bu dönemde karayolları yapımı hızlandırılmış tarımda makineleşmeye geçilmiş tarım ve madencilik gelişmiştir
- Turkiye bu dönemde yeni devletçilik anlayışını benimsemiştir
Bu Dönemde Yapılan Uygulamalar
- Türkiye iktisadi kalkınma planı (1947)
- Yabancı sermaye teşvik kararı (1948)
- Türkiye sanayi kalkınma bankasının kurulması
Türkiye iktisadi kalkınma planı (vaner planı 1948-1952)
Uygulanışı 1948 bu dönemde korumacı politikalara uygun olarak ivedili sanayi planı hazırlanmıştır. Kemal Süleyman Vaner tarafından hazırlanan bu plan Türkiye’de hazırlanan ilk kalkınma planıdır.
Özellikleri
1- enerji,ulaştırma ve tarım sekterine yatırımın artırılması
2- kırsal kesimin ekonomik standartlarının yükseltilmesi
3- özelleştirilmeye destek verilmesi
*bu planda tarım lider sektör olarak belirlenmiş ve özelleştirmeye önem verildi en büyük önem ulaşım haberleşme sektöründe görülmüştür.
Türkiye İktisat Kongresi (27 kasım 1948)
İzmir iktisat kongresinden sonra düzenlenen sendika ve odaların çabalarıyla gerçekleştirilmiştir. Bu kongre ekonominin gelişmemesinin temel sorununu devletin müdehalesi olarak görmüştür. Özel girişimin desteklenmesi savunulmuştur.
Kongrenin Kararları
- Devlet sadece düzenleyici kararlar almalıdır
- Devlet asli görevini yapmalı
- Ziraat ve ticaretten çekilmeli
- Ülkenin ekonomik durumunu analiz eden bir kurum oluşturmalı
- Vergi oranları mükellefi zorlamamalı
- Enerji sorunu çözülmeli üretim miktarı ve kalitesi artırılmalıdır
4 Ağustos 1958 Devalüasyonu (moratoryum)
Dış borç ana para ve faiz ödemelerinde büyük bir kriz meydana gelmiş ödemeler bilançosu dengeye gelmeye çalıştırılmıştır bunun için ;
- Sıkı para politikası izlenmiştir
- Kamu harç ve bazı vergilerin oranı artırıldı
- IMF ile anlaşılan paket dahilinde çoklu döviz kuru uygulanmıştır
SEKTÖRLER
- TARIM
- Hızlı bir gelişim gösterdi (çünkü Marshall yardımıyla ile traktör sayısı arttı) 2 haziran 1945 te çiftçiyi topraklandırma yasası ile topraksız köylüye toprak verildi
- Tarım kredileri artırılmıştır
- Gübreleme ve tohum ıslahı yapılmıştır
- Traktör sayısı arttı
- Tarım ürünleri fiyatlandırılması daha etkin yapıldı
SANAYİ
- Türkiye sanayi kalkınma bankası kuruldu
- Kamu iktisat teşkilatı kuruldu
- Özel kesime dayalı sanayi teşvik edildi
- Kamu kesimi sanayi kuruluşları verimli hale getirilmeye çalışıldı
- Alt yapı enerji ve haberleşme geliştirildi
- Ara malların üretimi artırıldı
- İthal ikameci politika benimsendi
Türkiye Sanayi Kalkınma Bankası
Amaçları
- Özel kesim ve kamu kesimine kredi sağlamak
- Yerli ve yabancı sermayeli ortaklıkları teşvik etmek
- Kredi olanaklarını artırmak
- Üretimin yurt içinde yapılmasını avantajlı kılmak
- Sanayinin yoğunlaşmış alanlara yapılan teşvik etmek
Bu Dönemde Kurulan KİT ler
- Kitler kar amacı gütmezler
- Özel kesimin beklenen verimi sağlayamaması üzerine devlet kanalıyla yatırım yapıldı bunlar ;
- Makine kimya enstitüsü kurumu (1950)
- Gübre kurumu (1952)
- Et ve balık kurumu (1952)
- Türkiye çimento kurumu (1953)
- Türkiye petrolleri ana ortaklığı (1954)
- Devlet malzeme ofisi (1954)
- Selüloz ve kağıt kurumu (1955)
- Demir çelik kurumu (1955)
- Türkiye kömür işletmesi (1957)
- HİZMET
- Bu dönemde gelişmiştir
- Sektörün gelişmesinin nedeni nüfus artışı şehirleşme toplumsal ihtiyaçların artması ve sanayinin artmasıdır
- 1954-1959 yılları arasında hizmet sektörü en büyük pay ticarete aittir
Türkiye de yabancı sermayeye ilişkin ilk düzenleme 1925 yılında menkul kuymetler ve kambiyo borsaları kanunu (döviz giriş çıkışı)
Düzenleme 1930 yılında çıkarılan türk parasının kıymetini koruma kanunu (döviz ve sermaye hareketleri)
İlk yasal düzenleme ise 24 ocak 1954 te yürürlüğe giren yabancı sermayeyi teşvik kanunudur ( yabancı sermaye girişi)