1921-1924-1961 ve 1982 anayasalarının özellikleri ve değişiklikler



T.C ANAYASASININ ESASLARI.
1921-1924-1961-1982 ANAYASALARI VE 1923-1928-1934-1937 ANAYASA DEĞİŞİKLİKLERİ
Türkiye Cumhuriyetinin ilk anayasası 20 Ocak 1921 tarihli Kurtuluş Savaşı’nın anayasası olan Teşkilat-ı Esasiye Kanunudur.1921 anayasasının en önemli maddeleri, Egemenlik kayıtsız şartsız ulusundur.Yönetim usulü halkın kendi geleceğini kendisinin belirlemesi esasına dayanır.Yürütme ve yasama yetkisi TBMM de belirir ve toplanır. Şeriat hükümlerinin yerine getirilmesi TBMM’nin görevidir.Bu maddeler Osmanlıların yok sayıldığına kanıttır.
Meclisi milletin tek temsilcisi haline getirmek amacıyla 1921 anayasasında “Güçler birliği” ilkesi kabul edilmiştir.Bunun benimsenmesinde kurtuluş savaşı şartlarında hazırlanması etkili olmuştur.
1924 Anayasasının temel maddeleri; Türkiye devleti bir cumhuriyettir. Türkiye devletinin dini İslam, dili Türkçe başkenti ise Ankara’dır. Yasama ve Yürütme yetkileri meclistedir.. Seçme ve seçilme hakkı yalnız erkek vatandaşların 18 yaşını bitiren her erkek Türk milletvekili seçebilme hakkına sahiptir. 30 yaşını bitiren her erkek Türk milletvekili seçilebilme hakkına sahiptir.Her vekil yalnız kendini seçen değil tüm milletin vekilidir.Cumhuriyetin değiştirilemeyeceği hatta bunun teklif dahi edilemeyeceği maddesi ile devletin şeklinin değiştirilmemesi amaçlanmıştır.
1924 anayasasıyla egemenlik kayıtsız şartsız millete verilmiş, yasama yetkisi millete, yargı yetkisi bağımsız mahkemelere verilmiştir. Bu ulus egemenliğine önem verildiğini gösterir. 1924 anayasası demokratik parlamenter rejime geçmede önemli adımdır.
Halifeliğin kaldırılmasına tepkileri azaltmak için 1924 anayasasına “Devletin dini İslamdır” maddesi konulmuş ancak 1928’de anayasadan çıkartılmasıyla anayasanın laikleşmesinin sağlandığı söylenebilir.
1921 anayasasının “din ve devlet işleri TBMM hükümetince yürütülür” maddesi 1924 anayasasında “Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin dini İslamdır” şeklinde değiştirilmesi laikliğin aşama aşama gerçekleştirilecek olmasının göstergesidir.
27 Mayıs 1960’ta 1-Demokrat partinin demokrasiden sapması 2- Kendi yandaşlarına ayrıcalık yapıp halkı bölmesi 3-Demokrat partinin Atatürk devrimlerinden ödünler vermesi gibi gerekçelerle ordu Milli Birlik komitesi adı ve Cemal gürsel yönetiminde , Adnan Menderes liderliğindeki Demokrat Partiyi indirerek ülke yönetimine el koydu. Kurucu Meclisin hazırladığı 9 Temmuz 1962’de Yeni Anayasa halk oylamasıyla kabul edildi. TBMM, 1- Millet Meclisi 2-Cumhuriyet Senatosu olarak çift meclisli oldu. Anayasa Mahkemesi kuruldu. 1961 anayasası son derece gelişmiş hak ve özgürlükler sistemi ve sosyal devlet kavramlarını getirmiştir.
22 şubat 1962’de Albay Talat Aydemir liderliğinde beş yüz subay ce sekiz bin askerin darbe girişimi başarısız oldu.
12 Mart 1971 günü sokakta tırmanan olaylar gerekçesiyle dört kuvvet komutanının verdiği muhtıra radyoda okunarak Adalet Patisi ve Süleyman Demirel hükümeti çekilmiş, Nihat Erim Reform hükümeti kurmuştur.Anayasanın dörtte biri değiştirilmiştir.
12 Eylül 1980’de ülke bütünlüğünü korumak,milli birlik ve beraberliği sağlamak, muhtemel bir iç savaş ve kardeş kavgasını önlemek,devlet otoritesi ve varlığını yeniden tesis etmek ve demokratik düzenin işlemesine engel olan sebepleri ortadan kaldırmak gibi gerekçelerle Kenan Evren yönetiminde “Milli Güvenli Konseyi” 6. Süleyman Demirel hükümetini indirerek yönetime el koydu.Kenan Evren tek aday olarak Cumhurbaşkanı seçildi.
Milli Güvenlik Konseyi 1982 anayasasını hazırlatmıştır. Şiddet ve terörün çıkmayacağı bir anayasal düzen için bir çok hak ve özgürlükler sınırlandırılmıştır. Her partinin katılamadığı seçimler sonunda Turgut Özal 1983 yılında Başbakan olmuş ve liberal politikalar izlemeye başlamıştır.
28 Şubat 1997’de Milli Güvenlik Kurulunda alınan kararlarla Refah-Yol hükümetinin icraatları ve yol açtığı olaylar açıklanarak uyarılar açıklandı Bu uyarılar Post Modern darbe olarak nitelenir.
Anayasamızın değiştirilemez hükümleri 1-Devletin şekli 2-Türkiye Cumhuriyeti demokratik, laik ve sosyal bir hukuk devletidir.3-Devletin bütünlüğü, resmi dili, bayrağı, milli marşı, başkenti ile ilgili hükümler değiştirilemez ve değiştirilmesi teklif edilemez
1921 anayasası her türlü düşüncenin temsil edildiği demokratik bir meclis tarafından kabul edildiği için Türkiye Cumhuriyeti ve Osmanlıların en demokratik anayasasıdır. 1924 anayasası tek parti egemenliğine sahip bir meclis tarafından kabul edilmiştir. 1961 ve 1982 anayasaları askeri darbeler sonunda hazırlandığı için askeri niteliktedir.Çünkü atanmış kurucu meclislerce hazırlanmıştır. 1961 anayasasında gösteri, örgütlenme ve yayın gibi kişi hürriyetleri, sendika-toplu sözleşme-grev hakkı vardı.1982 anayasasında birçok hak ve hürriyetler kamu düzeni, suçu önleme, genel sağlık ve ahlak gibi nedenlerle sınırlandırılabilmektedir. Toplu sözleşme kaldırılmış, grev hakkı kısıtlanmıştır. 1924, 1961, 1982 Anayasalarının değiştirilemez 1. 2 3. maddelerinde Cumhuriyetin nitelikleri açıklanmıştır.Domokratik, Laik, Sosyal devlet ve Hukuk devleti nedir araştırın.sorulur.
1923 Anayasa değişikliği ile hükümet kurmada “Kabine sistemi” kabul edilmiştir. 1928’de “Devletin Dini İslamdır” maddesi anayasadan çıkartıldı.Cumhurbaşkanı ve milletvekili yeminindeki ifadeler çıkartıldı. “Dini kararların TBMM tarafından uygulanacağı” maddesi iptal edildi. Seçmen yaşı 18’den 22’ye çıkartıldı. 1934 tarihinde kadınlara seçme -seçilme hakkı anayasaya girdi. 5 Şubat 1937 tarihinde altı Atatürk ilkesi Anayasaya konuldu.Altı ilkenin anayasaya konulmasıyla cumhuriyetin niteliklerinin değiştirilmemesi amaçlanmıştır. İnceleyiniz.
E-PARTİLER ve ÇOK PARTİLİ DÖNEME GEÇİŞ DENEMELERİ, İNKILABA KARŞI TEPKİLER.
(TBMM’DEKİ GURUPLAR-T.P.CUMHURİYET FIRKASI.-ŞEYH SAİD AYAKLANMASI-ATATÜRK’E KARŞI SUİKAST GİRİŞİMİ- SERBEST CUMHURİYET FRKASI)
İlk Mecliste birinci gurup “Anadolu ve Rumeli Müdafa-i Hukuk” gurubudur. Mustafa Kemal, 9 Eylül 1923’te inkılapları yapmak ve halka benimsetilmesini sağlamak için “Halk Fırkasını” kurdu.
Halk Fırkasının temel amaçları şunlardı; Ulus egemenliğini halk tarafından halk için uygulanmasını sağlamak 2-Türkiye’yi çağdaş bir devlet olarak yönetmek 3-Hiç bir kişi ve sınıfa ayrıcalık tanımamak 4-Ulusal ruh ve bilinci yaşatmak ve korumak 5-Hızlı bir ekonomik kalkınma sağlamak 6-Din fikirlerini devlet ve dünya işlerinden ayırmak.
Terakkiperver Cumhuriyet fırkası 17 Kasım 1924’te Cumhuriyet Halk Partisi içinden ayrılan Kazım Karabekir,Rauf Orbay, Ali Fuat Cebesoy, Cafer Tayyar, Refet Bele tarafından kurulmuştur. İlk muhalefet partisidir.Liberal ve domokrat parti olarak kurulmuş. “Parti dini düşüncelere saygılı ve ferdi hürriyetlere taraftardır” sloganını kullanmış. İdari olarak yerinden yönetimi ve liberal ekonomiyi benimsemiştir.
14 Aralık 1924’te bir kanunla kişinin aynı anda milletvekilliği ve ordu mensupluğu sakıncaları nedeniyle yasaklanmıştır.
Mustafa Kemal Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası için “Bırakınız karşımıza çıksınlar memleket işlerini münakaşa edelim. Bizim meclisimizde de iki parti olmalı hükümeti denetleme sistemi kurulmalı ve medeni ülkelerin parlamentolarına benzemeliyiz” diyerek demokrasi düşüncesini dile getirmiştir
13 şubat 1925’te Şey Sadi İsyanı çıkmıştır. Bu isyan cumhuriyete karşı bir karşı devrim hareketidir. Musul’u alabilmek ve Kürt devleti kurdurmak için İngilizler de bu isyanı desteklemişlerdir. Fethi Okyar hükümeti şiddet kullanmak istemediği için istifa etmiş, yerine İsmet İnönü hükümet kurmuş ve ardından “Takrir-i Sükun Kanunu” çıkartılmış ve “İstiklal Mahkemeleri” kurulmuştur. “Şey Said isyanından sonra Türkiye’ye dönüp tahta çıkacağım” diyen Vahdeddin halifeliği geri getireceğini dile getirmiştir. Şeyh Said isyanına karıştığı gerekçesiyle Terakkiperverr.Cumhuriyet Fırkası kapatıldı.
Tüm inkılapları önlemek için 15 Haziran’da İzmir’e varacak olan Gazi’ye suikast planlandı. Pek çok eski İttihatçı ve Mustafa Kemal’e muhalifler yargılandı. Sonunda toplam 17 kişi idam edildi.
Serbest Cumhuriyet Fırkası, Çok partili hayata geçmek isteyen Mustafa Kemal’in isteği ile arkadaşı
Fethi Okyar 12 ağustos 1930’da kurdu. Mustafa Kemal, kız kardeşi Makbule’yi de partiye soktu.Serbest Cumhuriyet Fırkasının temel amaçları; Cumhuriyetçi, milliyetçi ve laik esaslara bağlı. 2-Vatandaşların her türlü girişimlerine hükümet müdahalesini kabul etmez 3-Teşvik-i Sanayi kanunu tümüyle uygulanacaktır .4-Yerli üretimin himayesi ve ihracatın temini için tedbirler alınacaktır. 5-Köylü ve çiftçiye çok düşük faizli kredi verilecektir.
Partinin laiklik ve cumhuriyete karşı yönelmesi üzerine 18 Aralık 1930’da kendi kendini feshetmiştir.
Menemen İsyanı: 23 aralık 1930’da İzmir/ Menemen’de Nakşibendi Şeyhi Derviş Mehmet liderliğinde Esat Efendi, Şeyh Halit ve Hoca Saffet yönetiminde Şeriat isteriz sloganıyla isyan çıktı..Asteğmen Mustafa Fehmi Kubilay ve iki bekçi katledildi.28 kişi idam edilmiştir.
1 Şubat 1933’te Bursa Ulucamiinde ezanın Türkçe okunmasına tepki duyan Nakşibendi tarikatı yanlıları vali konağını basarak isyan çıkarmıştır.
Tüm isyanlar demokrasiye geçişin şartlarının tam olarak sağlanamadığını kanıtlar.
Atatürk döneminde çok partili demokrasiye geçme denemelerinin başarısız olması hem hükümetin denetlenmesini önlemiş hem de farklı görüşlerin meclise yansıması gecikmiştir.Ancak inkılaplar yapılmıştır.
Terakkiperver Cumhuriyet Fırkasının kurulmasından sonra Şey Said isyanının çıkması ve Serbest Cumhuriyet Fırkasının kurulmasından sonra Menemen İsyanının çıkması demokrasi ortamının henüz oluşmadığını kanıtlar.
Cumhuriyetin ilk yıllarında; Halkta demokrasi bilincinin yerleşmemiş olması. Eski rejim yanlılarının bir araya gelme tehlikesinin belirmesi. ve laiklik ilkesinin doğru algılanamaması gibi nedenler çok partili hayata geçilmesini geciktirmiştir.
Çok partili hayata geçilememesi Cumhuriyet Halk Fırkasının denetlenememesine neden olmuştur. Çok partili hayata geçilmekle halkın istek ve görüşlerini meclise yansıtmak ve iktidarı denetlemek amaçlanmıştır.
Demokrasinin baş koşulu özgürlüktür. Demokrasinin işleyebilmesi için bireylerin özgürce tavır alabilmeleri ve toplumsal olaylarda özgür işlemlerle yer almaları gerekir. Demokrasinin işleyebilmesi için toplumsal hayata katılabilmenin ön plana çıkması en temel koşuldur.
Demokrasi MÖ 550’ler Yunan Medeniyetinde ortaya çıktı. En ünlü hatip Perikles’tir. Yunan demokrasisinin özellikleri 1-Hürriyet 2-Eşitlik 3- Adalettir. Çağdaş demokrasi İngiltere’de başladı ve hala gelişmektedir. Günümüzde demokrasinin dört temel ilkeye sahip olması gerekir 1-Seçimler ve temsil 2- Siyasi partiler 3-Çoğulculuk ve katılım 4-Hukukun üstünlüğü ilkeleridir.

İlgili Kategoriler

Hukuk Ders Notları



Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir