Avrupa’nın Genel Durumu
Avrupa devletlerinde yönetim şekli olarak kralların hakim oldukları “mutlak monarşi” vardı.
Coğrafi keşiflerle güçlenen “İngiltere, Fransa, İspanya,Hollanda, Portekiz” yeni ticaret yolları arama ve bu yolları aktifleştirme yarışındaydı.
Sömürgecilik yarışı bazen savaşlara neden oluyordu. “Otuz yıl savaşları(Mezhep Savaşları)”
Asya’nın Genel Durumu
Rusya Asya’daki güçlü devlet konumundadır.
Altın Orda Devleti’nden geriye kalan Türk devlet ve hanlıkları bölgedeki Türk Nufuzu’nu yaşatmıştır
Osmanlı Devleti’nin Genel Durumu
Çok geniş bir alana yayılmasına rağmen bazı iç ve dış karışıklıklar yaşanmaktaydı
Merkezi otorite boşluğu vardı
Merkezi otorite boşluğunun nedenleri:
Ekber ve erşed sistemi
Şehzadelerin sancağa çıkmaması, hayatlarını Topkapı Sarayı’nda geçirmeye başlamaları
Saray kadınalrının ve bazı devlet yetkililerinin devlet işlerine karışmaları
Osmanlı-Avusturya iliskileri
Osmanlı Ordusu 1596’da Haçova Meydan Muharebesini kazandı.1606 yılına kadar süren savaş sonundaZitvatorok Antlaşması imzalandı antlaşmaya göre:
Egri, Kanije ve Estergon Kaleleri Osmanlı’ya bırakılacaktı
Avusturya Osmanlı Devleti’ne savaş tazminatı ödeyecekti
Avusturya arsidükü bundan böyle Osmanlı padişahına eşit sayılacaktı ve kendisine cesar(imparator) denenecekti
NOT:Diplomatik başarısızlığın nedeni içerideki celali ayaklanmaları dışarıda ise İran savaşları ile uğraşılmasıdır
Osmanlı-iran iliskileri
Osmanlı Devleti’nin İran ve Avusturya ile yaptığı savaşlar askeri yapının ve ekonomik düzenin bozulmasına neden olmuştur.
Kasr-ı Şirin Antlaşması imzalanmıştır.
İSYANLAR
İsyanların genel nedenleri:
Merkezi otorite boşluğu
Ekber ve erşed sistemi
Yönetimde saray adamlarının vevalide sultanlarının etkili olması
Rüşvet ve adam kayırmanın artması
Yeniçeri ocağının bozulması
Ekonominin bozulması
Halktan ağır vergiler alınması ve köylünün toprağını terk etmesi
Savaşların uzun sürmesi ve masraflarının artması
Ordunun bozulması
Tımar sisteminin bozulması(ekonomik bozulmanın en temel sebebidir)
Tarımsal üretimin azalması
İsatanbul Ayaklanmaları
Genellikle yeniçeriler ve sipahiler çıkartmıştır
Maaşlarının düşük ayarlı paralarla ödenmesi veya zamanında verilmemesinden isyanlar çıkmıştır
Bazı yöneticelerin yeniçerileri kışkırtması da neden olmuştur
3. Murat İsyanları
Yeniçeriler ve kapıkulu askerleri maaşlarının düşük ayar paradan ödeneceğini duyunca defterdarın öldürülmesini istediler istekleri yerine getirilerek isyan bastırıldı.
4. Murat isyanları
Yeniçeriler ve kapıkulu askerleri cülus bahşişi alamadıkları gerekçesiyle isyan ettiler, istekleri yerine getirildikten sonra isyan bastırılmıştır.
4. Mehmet isyanları
Kapıkulu askerleri ayarı düşük aylık verilmesiyle ayaklanarak padişaha bir idam listesi verdiler. Listedekilerin idamıyla isyan sona erdi. Bu olaya vaka-i vakvakiye(çınar vakası) denildi
ü SONUÇ:İstanbul ayaklanmaları sonunda güçlerini arttıran yeniçeriler başkentte asayiş ve güvenlik ortamının bozulmasına ve devlet otoritesinin bozulmasına neden oldular
Celali Ayaklanmaları(taşra ayaklanmaları)
Yavuz Sultan Selim zamanında Bozoklu Celal adında bir sipahinin çıkardığı isyan Anadolu isyanlarının isim babası olmuştur
İran ve Avusturya ile yapılan seferlerin giderlerini karşılak için halktan alınan vergilerin ağırlaştırılması ve iltizam sistemiyle mültezimlerin kanunlara aykırı ve adaletsiz vergi toplaması isyanların nedeni olmuştur
SONUÇ:Anadolu’da huzur ve güven ortamı kalmazken binlerce insan hayatını kaybetti. Zengin topraklar yıkılırken üretim azaldı, vergileri düzenli toplayamayan Osmanlı ekonomisi gelir kaybetti ve zayıfladı. Bu insanlarla uğraşmak Avusturya ve İranla yapılan savaşlarda devleti zora soktu
Eyalet Ayaklanmaları
Merkezi otoritenin zayıflaması sonucunda merkezden uzak olan yerlerde olan isyanlardır
Lübnan valisi Fahrettin, Erzurum Valisi Abaza Mehmet Paşa ve Sivas Valisi Vardar Ali Paşa
ü Sonuç: Eyalet isyanları celali ve İstanbul isyanları kadar uğraştırmasa da zorlukla bastırılmıştır. Devlet isyancılara karşı taviz vermek zorunda kalmıştır
Avrupa’nın Gelişimine Seyirci Kalan Osmanlı
Bu dönemdeki en büyük rekabet coğrafi keşiflerle başlayan sömürge elde etme mücadelesidir
Avrupa devletlerinin bu yeni açılım çalışmaları karşısında Osmanlı Devleti etkisiz kalmıştı devlet iç çalkantılar ve dış savaşlar nedeniyle yeni gelişmelerle ilgilenemiyor ve gelişmelerde aktif rol alamıyordu. Bu ilgisizlik Osmanlı Devleti ekonomisini çok olumsuz etkiledi.
Merkantilizm
Hammadde alıp dışarıya ürün satmak
17. Yüzyıl Islahatları
2. Osman Dönemi ve Islahatları
Islahat hareketlerine girişen ilk padişahtır
Genç Osman’a göre adam kayırmalar, rüşvet ve kötü yönetim devletin bu durumunun nedenidir.
Padişahın yetkilerini ve otoritesini arttırıp şeyhülislam ve ilmiye sınıfının yetkilerini sınırlandırmıştır
Başkenti İstanbul’dan Anadolu’ya taşımayı düşünmüştür
Yeniçeri ocağını kaldırmayı düşünmüştür.
4. Murat dönemi siyasi olaylar ve ıslahatlar
Devletin durumunu öğrenmek amacıyla Koçi Bey ve Katip Çelebi’ye rapor hazırlatmıştır.
Yönetime etki edenleri başta annesi olmak üzere engellemiştir
Yeniçerilerin sayısını azaltarak zorbaları öldürmüştür.
Koçi Bey’in raporlarına göre hak etmeyenlerden dirliklerini geri almıştır.
İçki ve tütün yasağı ve sokağa çıkma yasağı getirmiştir
Kasr-ı Şirin Antlaşması
Bağdat Osmanlı’ya Revan ve Azerbaycan İran’a verildi
Zağros Dağları iki ülke arasında sınır oldu
ÖNEMİ:Kasr-ı Şirin Antlaşması bugünkü Türkiye-İran sınırını büyük ölçüde etkilemiştir
Tımar Sisteminin Bozulması
Nedenler:
Tımarların hak edene verilmeyip rüşvet karşılığı verilmesi
Merkezi otoritenin zayıflığı
Sonuçlar:
Üretim azalmıştır, bu nedenle gerekli vergi toplanamamıştır
Devlet ağır vergiler koymuştur
Ağır vergileri ödeyemeyen köylüler topraklarını terk etti
İşsizlik ve iç göç gibi sorunlar çıkmıştır
Askeri yapıda bozulmalar olmuştur. Sekban adı verilen paralı askeri birlikler ortaya çıkmıştır
Sekban:Sipahi sisteminin bozulmasıyla, devletin paralı askerleridir. Sekbanlar savaş zamanı asker, barış zamanı işsizlerdi.
iltizam ve mukataa
İltizam:Devletin topraklardan alacağı vergiyi peşin paraya satmasına denir. Bu sistemi uygulayana mültezim bu sistemin uygulandığı topraklara mukataa denir
İltizam sistemi Fatih Sultan Mehmet zamanında tımar dışında kalan toprak vergilerini toplamak için kullanılıyordu. Bu sistemle mültezimler halktan zorla vergi aldığı için halk toprağı terk ediyordu.
17. Yüzyılda Avrupa’da Siyasi Durum
Aydınlanma çağı yaşayan Avrupalı devletlerde sömürgecilik yarışından kaynaklı din merkezli savaşlar yaşanmaktaydı
Otuzyıl Savaşları(mezhep savaşları)
Kutsal Roma Germen İmparatorluğu (krgi) içerisindeki Katolik ve Protestan prenslerinin mücadelesinde imparator Protestanların tarafını tuttu. İmparatorun bu tutumu Avrupalı devletlerin tepkisine neden oldu.
Krgi İspanya ile birlik olup diğer devletlere savaş açtı. Fransa, İsveç, Danimarka, Hollanda ile yapılan savaşları krgi kaybetti. Savaşın sonunda Vestfalya Antlaşması imzalandı.
Savaş Sonucunda:
Fransa, İngiltere, Rusya, Hollanda, İsveç, İsviçre gücünü arttırdı
Kutsal Roma-German İmparatorluğu,Lehistan,İspanya güç kaybetmiştir
“”Otuz yıl savaşlarında Fransa savaşı kazandığı için İngiltere savaşa katılmadığı için kârlı çıkmıştır””
17. Yüzyılda Avrupa’da Bilim ve Teknik Alandaki Gelişmeler
Aydınlanma çağı yaşanmaktaydı
Avrupa’daki skolâstik düşüncenin yerine özgür düşünce yayıldı
Bilimsel çalışmaların daha rahat yapılabilmesi için bilimsel akademiler açıldı
Bilim insanları
Kopernicus
Polonyalı astronom matematikçi
Dünyanın ve gezegenlerin Güneş etrafında döndüğünü açıklamıştır
Rahiptir
Galileo
Modern fiziğin ve teleskopik astronominin kurucularındandır
Teleskopu icat etti, çalışmalarını “İki kainatın Sistemi Üzerine Konuşmalar” isimli eserinde toplamıştır
Bacon
İngiliz filozof ve devlet adamıdır
Deney ve gözlemi ön plana çıkaran bir düşünceyi savunmuştur.
Kepler
Alman gökbilimci,fizikçi ve matematikçidir
Rudolf’un cetvelleri adlı kitabında gezegenlerin temel tablolarını yayınladı.
Pascal
Fransız matematikçi, fizikçi ve düşünürdür
Üçgenin iç açılarının 180o ettiğini bulmuştur
Hesap makinesini icat etmiştir
Newton
İngiliz fizikçi, mateatikçi ve astronomdur
Yer çekimi kanununu buldu
Yapılan bu çalışmalar nedeniyle bu dönem akıl çağı olarak nitelendirilmiştir. Bu çalışmalar sanayi inkılabına zemin hazırlamıştır
4. Mehmet Dönemi
Güvendiği devlet adamlarına görev vermiştir
Tarhuncu Ahmet Paşa
Çoğunlukla maliye alanında ıslahatlar yapmıştır
Has ve zeamet gelirlerini doğrudan hazineye aktardı
Köprülü Mehmet Paşa
Orduyu disiplin altına aldı
Islahatlarında başarılı oldu
Köprülü Fazıl Ahmet Paşa
Köprülü Mehmet Paşa’nın ölümünden sonra oğlu K.F Ahmet Paşa göreve getirilmiştir.
17. Yüzyıl ıslahatlarının Genel Özellikleri
Kişilere bağlı kalmıştır, devamlılık olmadığı için sonuca ulaşılamamıştır.
Nedenleri araştırılmadan sorunlara çözüm arandığı için kalıcı çözümler bulunamamıştır
Avrupa’daki gelişmeler takip edilememiştir
Yapılan ıslahatlar daha çok askeri alanda yapılmıştır
Islahatlara saray kadınları, yeniçeriler,devlet adamları ve ulema engel olmaya çalışmıştır
Baskı ve şiddet yoluyla devlet otoritesi sağlanmak istenmiştir. Ancak bu yol, ıslahatların halk tarafından benimsenmesine engel olmuştur.
Osmanlı-Venedik İlişkileri
Osmanlı Akdeniz adalarını alarak akdenizde üstünlüğünü sağlamıştır. Ancak Venedikliler bunu kabullenememiştir.
Girit adasındaki Venedikliler her fırsatta Osmanlı’nın ticaret yapan yada hacı taşıyan gemilerine saldırıyorlardı ve Girit Akdeniz hakimiyeti için çok stratejik bir noktaydı. Bu nedenle Osmanlı Girit’i kuşattı
Kuşama 24 yıl sürdü
Osmanlı Girit yarımadasını almasına rağmen Osmanlı maliyesini ve donanmasını olumsuz etkiledi
Osmanlı-Avusturya İlişkileri
Zitvatorok Antlaşması ile sağlanan barış ortamı Avusturya’nın Erdel Beyliği’ne saldırmasıyla yeniden bozuldu ve Uyvar Kalesinin alınmasıyla Vasvar Antlaşması imzalanmıştır:
ü Vasvar antlaşması:
ü Uyvar ve Neograg kaleleri Osmanlı’ya bırakıldı
ü Avusturya Osmanlı Devleti’ne savaş tazminatı verecekti
ü Erdel Osmanlı Devleti’ne bırakılacaktı
ü ÖNEMİ:Vasvar Antlaşması Osmanlı Devleti’nin Avusturya’ya karşı yaptığı son kazançlı antlaşmadır
Osmanlı-Lehistan İlişkileri
Lehistan’ın Ukrayna Kazaklarına saldırması sonucu 4. Mehmet sefere çıktı ve bazı Leh kalelerini alması sonucu Lehistan’ın isteği üzerine Bucaş Antlaşma’sı imzalandı.
ü Bucaş antlaşması:
ü Podolya Osmanlı’ya bırakılacaktı
ü Ukrayna Osmanlı egemenliğindeki kazaklara bırakılacakt
ü Lehistan yılda 200 bin altın vergi verecekti (leyh diyet meclisi kabul etmedi)
ü ÖNEMİ: Bucaş Antlaşması Osmanlı Devleti’nin batıda toprak kazandığı son antlaşmadır
Osmanlı-Rusya İlişkileri
Ruslar Osmanlı himayesindeki Özi Kazaklarına saldırınca Merzifonlu Kara Mustafa Paşa sefere çıktı. Çehrin kalesini alarak Bahçesaray (çehrin) Antlaşması’nı imzalamıştır
ÖNEMİ:Ruslarla yapılan ilk antlaşmadır
2. Viyana Kusatması
Merzifonlu Kara Mustafa Paşa Rusya kuşatmasından dönerken Macar kralının yardım istemesi üzerine padişahın izni olmadan Viyana’yı kuşatmıştır. Bu kuşatma sırasında Avusturya imparatoru Avrupalı devletlerden yardım istemiştir. Papa’nın çağrısıyla “Haçlı Ordusu” toplanmıştır ve yardım etmiştir. Osmanlı’nın kuşatması sırasında Kırım hanına Leh kuvvetlerinin Tuna Nehri’ni geçmesini engelleme görevi verilmişti ancak Kırım hanının başarısız olması Osmanlı Ordusu’nun kale ile Haçlı Ordusu ateşi arasında kalmasına neden oldu.
İki ay süren kuşatma sonunda Osmanlı ağır bir yenilgi aldı
Merzifonlu Kara Mustafa Paşa yenilginin bedelini hayatıyla ödedi
Haçlı zihniyeti yeniden doğdu
Kutsal İttifak
2. Viyana kuşatmasındaki galibiyet Avrupalıları gaza getirmiştir
Papa Osmanlı’nın bu kötü durumunu değerlendirmek (avrupadan tamamen atmak için) Avrupalı Devletlere birlik çağrısında bulundu. Bir araya gelen bu devletlere Kutsal İttifak denir.
Avusturya, Lehistan, Malta, Venedik ve Rusya
Osmanlı Devleti Kutsal İttifak ile 16 yıl boyunca savaşmıştır.
Arada bazı başarılar alsada en sonunda Karlofça Antlaşmasını imzalamak zorunda kalmıştır.
ü Karlofça Antlaşması
ü Mora yarımadası, Dalmaçya kıyıları ve Ayamara Adası Venedik’e verildi
ü Podolya ve Ukrayna Lehistan’a verildi
ü Temeşvar ili ve Banat Yaylası hariç bütün Macaristan ve Erdel Avusturya’ya verildi
ü Bu antlaşma 25 yıl sürecekti
ü Antlaşma Avusturya kefilliği altında olacaktı
ü ÖNEMİ:Osmanlı’nın batıda bu kadar büyük toprak kaybettiği ilk antlaşmadır
ü Avrupa Osmanlı’ya karşı savunmadan saldırıya geçti
ü Türklerin Avrupa ilerleyişi durdu ve geri çekiliş başladı
ü İstanbul Antlaşması
ü Rus delegesinin imza yetkisi olmadığı için Karlofça Antlaşmasını imzalayamadı. Bu antlaşmaya göre:
ü Azak kalesi Ruslar’a verilecekti
ü Rusya İstanbul’da sürekli bir elçi bulundurabilecekti
ü ÖNEMİ:Rusların sıcak denize inme hayalinin ilk adımı atıldı
ü Karlofça antlaşmasını tamamlar niteliktedir
18. Yüzyılda Osmanlı Devleti’nde Kültür, Sanat ve Mimari
Osmanlı Devleti’nde kültür, bilim ve sanatta Avrupalı devletler kadar bir ilerleme yaşanmamıştır ancak bu dönemde eski eserlerin açıklamalarına ve çevirilere önem verilmiştir.
ü Evliya Çlebi: Seyehatname
ü Nef’i: Silham-ı Kaza
ü Nabi: Hayrabad, Tuhfetü’l Harameyn
ü Itri: 42 bestesi var, Nevakar makamını buldu Tuti-i Mucize-i guyem eserinin bestecisi
ü Naima: Osmanlı Devleti’nin ilk resmi tarihçisidir Naima tarihi
18. Yüzyıl Avrupa ve Osmanlı’nın Genel Durumu
Avrupalı Devletlerin genel Durumu
18. Yy Avdurpasında mutlakiyet yönetimine dayalı merkezi krallıklar ve prenslikler bulunmaktaydı
Bu yüzyılda diploması ve çıkar çatışmaları ön plandaydı
Avrupalı devletler makyevilizm (amaca ulaşmak için her türlü aracı kullanmak) anlayışı içerisindeydi
Veraset Savaşları yaşanmaktaydı
Uzun süren savaşlar, devlet ekonomilerini bozmuş devletleri çıkarları doğrultusunda ittifak kurmaya yöneltmiştir.
3. Ahmet Dönemi
Karlofça Antlaşmasıyla kaybedilen toprakları geri almak amacıyla (Rusya,Venedik,Avusturya) ile savaşlar yapılmıştır
Yapılan savaşlarda toprak kazanamadığımız gibi kaybetmişiz
Lale devrine girilmiştir.
Osmanlı-Rus İlişkileri
Rusya ile yapılan savaşta Rusya yenilmiştir
Prut bataklıklarında Rus ordusunu yok etme fırsatı yakalayan Osmanlı yeniçerilere güvenmediği için Prut Antlaşmasını imzalamıştır.
ü Prut antlaşması
ü Kaybedilen Azak kalesi geri alındı
ü Rusya İstanbul’da elçi bulunduramayacaktı
ü Rusya Lehistan’ın iç işlerine karışmayacaktı
ü Demirbaş şarl ülkesine serbestçe geri dönebilecekti
Osmanlı-Venedik İlişkileri
Mora yarımadası alındı
Osmanlı-Avusturya İlişkileri
Avusturya Karlofça Antlaşması’nın ihlal edildiği gerekçesiyle Osmanlı’ya savaş açtı yapılan Petervaradin Savaşı’ndaOsmanlı yenildi ve Pasarofça Antlaşması imzalandı.
ü Pasarofça Antlaşması
ü Mora yarımadası Osmanlı’ya bırakıldı
ü Dalmaçya kıyıları Arnavutluk ve Hersek kıyılarındaki bazı kaleler Venediklilere bırakıldı böylece Venedikliler Ege’den uzaklaştı
ü Belgrat, Banat, Sırbistan’ın kuzeyi Eflak’ın batısı Avusturya’ya verildi
ü SONUÇ: Bu antlaşma ile Osmanlı’nın kaybedilen toprakları geri alma umudu sona ermiştir.
ü Avrupalı devletleri yakından tanıma çabasına girilmiştir.
ü Lale devri başlamıştır
Osmanlı-İran İlişkileri
Osmanlı İran arasında bir çok savaş ve antlaşma yapılsa da iki taraf da başarılı olamamış ve boşu boşuna güç kaybı yaşamıştır. Osmanlı İran arasında en önemli antlaşma Kasr-ı şirindir.
3. Ahmet Dönemi
Lale devri
Paris’e ilk elçi gönderildi (28 Mehmet Çelebi)
Elçi gördüklerini seferatname adli eserinde topladı
İlk Türk matbaasıni 28Mehmet Çelebi’nin oğlu Sait Mehmet Efendi ile İbrahim Müteferrika İstanbul’a açmıştır
Kütüphanelerin açılması
İlk itfaiye ocağının açılması
İlk kez çiçek aşısının uygulanması
İlk kağıt fabrikasının kurulmsı
Bu dönem patrona Halil isyanıyla sona ermiştir